Aytaç Demirci
“Boğaziçi Üniversitesi misyoner okulu mu?” “Boğaziçi Üniversitesi toprağı Amerikalılara mı ilişkin?” “Boğaziçi Üniversitesi’nin altında bâtın dehlizler mi var?” Türkiye’nin en saygın eğitim kurumlarından birini zirveden tırnağa değiştirecek nitelikte kararlar alınırken bu kurumda yıllarca vazife yapmış, Türkiye ve dünyadaki eğitim tartışmalarını takip eden, yükseköğretimin gereksinimlerine vakıf yüzlerce biliminsanının bir tekine bile danışılmadı. Üniversite topluluğunun bu keyfiyete gösterdiği reaksiyona kulak verilmediği üzere ortalığa atılan ipe sapa gelmez savlarla ağır bir bilgi kirliliği yaratıldı. Saçmalığın kurdelesini kesmek için safrayı savdan ayırmak gerekiyor. Boğaziçi Üniversitesi rektörleriyle yaptığımız söyleşilerle hazırladığımız bu dizi, Boğaziçi Üniversitesi’nin kuruluş kıssasına, üzerine inşa edildiği pahalara ve bu bedellerin Türkiye için kıymetine odaklanıyor.
Sizin Boğaziçi Üniversitesi ile münasebetiniz nasıl başladı?
Buradaki birçok öğretim üyesi üzere öğrencilikle başladı. Ben liseyi de Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde okudum. Münasebetiyle kurumsal alakamı liseden başlatıyorum. Liseden sonra Robert Kolej Yüksek Okulu’na mühendislik öğrencisi olarak girdim. Bir devir mühendislikte okudum, lakin çok canım sıkıldı. Zira orada teknolojik bir şeyler anlatıyorlar, “nasıl yapılır?” üzere. Ben “niçin?” onu anlamak istiyorum. John Freely birinci yılda benim fizik hocamdı. Onun tesiriyle “Fizik okumak istiyorum” dedim ve fiziğe geçtim. Akabinde matematiğe de devam edip çift-anadal yaptım.
Sizin mezun olduğunuz 1971 yılında Yüksek Okul Boğaziçi Üniversitesi’ne devredildi ve o süreçte öğrencilerin oldukça tesiri olmuştu. Siz neler yaşadınız?
Ben Robert Kolej’in son mezunlarındanım. Benden sonraki sınıf Boğaziçi Üniversitesi diploması aldı. Benim diplomam Robert Kolej Yüksek Okulu diplomasıdır. Ben son sınıftayken bu olay patlak verdi. İnsan öğrenciyken tahminen o kadar olan bitenin vahametini anlamıyor. Kendi açımdan ben de tahminen o an çok anlamadım. Olağan o periyodun özelliği, okulda kuvvetli bir sol hareket vardı. Ve o periyodu yaşayanlar, hepimiz düşünüyoruz ki öğrencilerin talebi olmasaydı tahminen Boğaziçi Üniversitesi olmayacaktı. Zira Robert Kolej iflasın eşiğindeydi. Ve sonuçta “Liseleri tutalım, ancak üniversiteyi taşıyamayacağız” noktasına gelmişlerdi. O devir öğrencilerin bu türlü bir hareketi gelişmeseydi burası bir üniversite olarak devam etmeyebilirdi… Ben pek toplu şovlara katılan bir öğrenci değildim. Ancak o devir hepimiz çıktık. Taksim meydanına çıktığımızı hatırlıyorum; o vakitler Taksim meydanına çıkmak yasak değildi. El ele tutuşmuşuz, dönüyoruz, galiba “Özerk Üniversite!” diyoruz… Ve baskıcı bir biçimde gelip “Hadi sen de katıl” üzere şeyler yoktu. Yalnızca okulumuz kapanmasın istedik. Bu da çok doğal bir şey, zira okulumuzu çok seviyorduk. Ve devam edebilmesini dilek ediyorduk. Anladığım kadarıyla bu ses getirdi ve sonuçta çok güzel bir şey oldu; devlet o araziyi devraldı ve Boğaziçi Üniversitesi kuruldu.
‘TÜRKİYE’DEKİ BİRİNCİ ÇİFT-ANADAL MEZUNUYUM’
Türkiye’de çift-anadal programının birinci mezunlarındansınız…
Tüm üniversiteleri bilmiyorum, lakin Boğaziçi’nde çift-anadalın birinci mezunu benim. Olağan o vakitler burası küçük bir kurumdu. Türkiye’de de üniversiteler daha kendi başlarına hareket edebiliyorlardı. Bu çift-anadal konsepti Amerikan eğitim modelinde olan bir şeydir. 1970’li yıllarda mevcut üniversiteler daha çok Kıta Avrupası modeli üzerine yapılanmışlardı. O modelde çift-anadal diye bir şey yoktur. Amerikan modelini en başarılı yapan bir sürü şeyin içinde bu çift-anadal var.
Nedir o modelin başarısı?
Eğitim bütünsellik taşıyan bir şey. Her tuğla bir evvelkinin üzerine geliyor ve bütünsellik içinde her şey birbirini besliyor. Amerikan eğitim sisteminde birkaç şeyin değerli olduğunu düşünüyorum. Benim gerek mesleksel yetişmeme, gerek kişiliğime bu çok tesir yapmıştır. Bir sefer hoca-öğrenci diyaloğunun açık olduğu, öğrencinin hocaya soru sorabileceği, danışabileceği, araştırabileceği bir ortam. Bilinenlerin gençlere aktarılması üzere değil, üniversiteyi bir keşfetme ortamı olarak tanımlayan bir şey. Bu keşfetmenin kapsamına, öğrendiğiniz şeyleri keşfetmek kadar kendinizi tanımak da giriyor. Yani burada ikili bir keşif var: Bir içe dönük, bir de dışarıya. Okulda kısımlar ortası diyalogların kuvvetli olması, öğrencilerin diğer kısımlardan seçmeli ders alabilmeleri, öteki disiplinlerin yapılarını tanıyabilmeleri ve olağan merkezî kütüphanenin varlığı (benim öğrenciliğimde de kütüphanemiz çok iyiydi) sizin ufkunuzu genişletiyor. Öğrencileri yalnızca bir kısım kalıbı içinde, yalnızca bir mesleksel formasyon vererek yetiştirmenin üniversite için geçerli bir model olmadığını düşünüyorum. Bu olsa olsa meslek yüksekokulu modeli olur. Boğaziçi daima o geniş açıyı verdi ve vermekte. Bunun sürdürülmesi, bu okulun muvaffakiyetinin devam etmesi için bence çok değerli ve olmazsa olmazlardan.
Aslında Kolej’den itibaren temel bilim eğitimine kuvvetli bir vurgu var…
Bir biçimde Türk sistemi ya tıbba değer veriyor ya hukuk yahut mühendislik üzere öteki profesyonel alanlara. Amerikan sistemi kuvvetli bir temel bilim birikimi etrafında başarılı mezunlar yetiştiren bir model. Bu okul hâlâ bu modele inanarak devam ediyor. Bence eğitim için gerçek olan modellerden biri bu. Ben, tek bahisli üniversite değil, bir temel bilim çekirdeği etrafında birkaç profesyonel fakülteden oluşan bir yapıyı yararlı görüyorum, başarılı görüyorum. Temel bilimlerin ehemmiyeti bugün giderek daha belirginleşiyor. En uç seviyedeki bir mühendislik araştırmasını yapmanız için fizik bilmeniz lazım, iyi bir siyaset bilimcisi olmanız için tarih bilmeniz lazım.
‘KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK KURUCU İDEOLOJİYE UYDU’
Amerika’da doktoranızı tamamladıktan sonra 1976’da doğruca Boğaziçi Üniversitesi’ne geldiniz. Döndüğünüzde nasıldı yerleşke? Büyük bir değişim yaşanmış mıydı?
Benim geldiğim 1976 yılında hoca yapısı, öğrenci yapısı ve sayısı şimdi daha çok değişmemişti. Yani resmî dönüşüm olmuştu, ancak resmî dönüşümün getirdiği değişimler bizi daha sonra çarptı. Ben geldiğimde hâlâ hayli sayıda yabancı hoca vardı. Yabancı hocaların büyük bir kısmını ondan sonraki yıllarda kaybettik. Yine yabancı hocaları çekmek için uğraşmak durumunda kaldık. Öğrenciler sayıları çok artmamıştı. Hasebiyle buraya geldiğimde aşağı üst bıraktığım ortamla tıpkı yere döndüm. Tamam, bir Amerikalı “president” yok, bir Türk rektör var, ancak onun dışında öteki bir şey değişmemiş üzereydi.
1980’lerden sonraki dönüşümde neler yaşadınız?
Öğrenci sayıları birden patladı. O periyotta, en azından Fen-Edebiyat Fakültesi için söylüyorum, hoca sayıları bugünküne nazaran çok düşüktü. Lisansüstü programları faal olmadığı için araştırma vazifelisi de yoktu. Sınıfınızda 40 öğrenci varken apansız 300 öğrenci oluyor ve o 300 öğrencinin her şeyiyle siz bir hoca olarak ilgilenmek durumunda kalıyorsunuz. Çok zordu. Mesela, imtihan yapıyoruz. Kâğıtları muhakkak bir vakit içinde okuyup vermeniz lazım, tazeyken. Yoksa o bayatlar ve öğrencinin de ilgisi kalmaz. Lakin yetiştiremiyorsunuz. Okuyorsunuz okuyorsunuz bitmiyor. Hoca olarak kendinize olan saygınızı yitiriyorsunuz. Zira bu kâğıtlar üç günde, beş günde çıkmalı, lakin çıkamıyor. Çok acı günlerdi.
Artan öğrenci sayısıyla birlikte öğrenci profili de değişmiş olmalı…
Robert Kolej yıllarında üç büyük kentten, İstanbul, Ankara ve İzmir, bir ölçü da Tarsus Amerikan üzere ilişkilerle Anadolu’dan muhakkak yerlerden öğrenci gelirdi. O vakit kolej kendi imtihanını kendisi yapardı. Merkezî sisteme geçildikten sonra gelen öğrencinin zekâ seviyesi inanılmaz arttı. Zira çok dayanılmaz bir rekabet başladı. Tamam, çok öğrenci geliyor, şu bu, fakat ben her vakit şunu söylerim, “Ben bugün imtihana giriyor olsam Boğaziçi’ni kazanır mıyım, kazanamaz mıyım bu belirli değil.” Boğaziçi’ni kazanmak o kadar değerli bir şey ki biz çok iyi öğrenciler aldık. Bunun çok değerli olduğunu düşünüyorum. Bilhassa benim üzere matematik anlatıyorsanız daha net görüyorsunuz. Bazen bir şey anlatıyorum, “Bu nedir?” diyorum, fevkalade bir hesabı aklında yapıp şak diye söyleyiveriyor. “Aman Allahım!” diye orada duruyorsunuz. Karşınızda dehşet parlak birileri var. Bu öğrenci profilindeki değişikliklerden biri. Öteki bir değişiklik, Boğaziçi’nin Türkiye’nin her yerinden öğrenci almaya başlaması oldu. Yani büyük kent yüklü değil, küçük kentler, hatta kasabalar da bu işin içine girdi. Harikulade bir kültürel değişiklik oldu. Bu bence hoş de oldu.
Bu kültürel çeşitliliği Kolej geleneğiyle nasıl bağdaştırıyorsunuz?
Türkiye’nin her yerinden öğrenci almak, kültür seviyesi ve ekonomik seviyesi çok yüksek olmayan ailelerden öğrenci almak bence Robert Kolej’in kurucularının ideolojisine tam manasıyla uydu. Zira onlar burayı bir zenginler koleji ya da bir seçkinler koleji olsun diye kurmamışlar. Büsbütün tabana inmek, her yerden öğrenci almak, farklı kesitten öğrencileri bir ortaya getirmek ve birbirlerinin kültürlerini tanıyarak yaşamalarına imkan sağlamışlar. Düşünebiliyor musunuz, bu okul hiçbir savaşta eğitimini kesmemiş. Osmanlı’nın çözülme sürecinde, Birinci Dünya Savaşı öncesinde ve savaş esnasında bu okulda yan yana Bulgar, Ermeni, Müslüman öğrenciler okumuşlar. Bu çok bedelli bir miras ve ben bu okulun bu mirasının kaybedilmemesi için şahsen de çok çaba verdim. Türkiye’de evvelce daha besbelli olan bir şehirli-kasabalı, şehirli-köylü ayırımı vardı; giyim kuşamla, hayat biçimiyle, yenen yemeklerle… Bunlar daima farklılıklar arz ederdi. Türkiye’de artık bu üzere farklar törpüleniyor. Bir yerde küçük kent, büyük kent birbirine emsal hâle geliyor. Alışılmış ki bu değişimle birlikte farklı kültürlerden gelen öğrenciler de burada toplandılar. Ben her vakit buranın öğrencisine dayanılmaz hürmet duymuşumdur. Zira çok farklı kimliklerden gelen o öğrenciler burada çok olağan bir formda bir ortada bulunabilmişlerdir. Vakit zaman Türkiye bu farklı kimliklerden “o olsun, bu olmasın; o cici, bu değil” diye sert politik telaffuzlara kendini kaptırabilmiştir. Ancak bu okulda bilhassa öğrenciler bunlara her vakit direnmişlerdir ve Türkiye için hoş bir birliktelik örneğini her vakit vermişlerdir. Bence bu okulu farklı kılan özelliklerden biri de öğrencilerin her vakit okulun kimliğinde, yapısında paydaş olarak kendilerini göstermiş olmalarıdır. Evvelden de böyleydi. Hâlâ da bu türlü.
‘TÜRKİYE AKADEMİDEKİ BAYAN SAYISINI KORUYAMADI’
Boğaziçi Üniversitesi’nde çalışmaya başladığınız 1976 yılından bu yana, yükseköğretim mesleğinizde 45 yılı geride bıraktınız. Bu mühlet zarfında yükseköğretimde bayanların, öğrenci olarak, öğretim üyesi olarak nasıl bir dönüşümünden bahsedebilirsiniz? Bayanların akademiden beklentileri, maksatları nasıl dönüştü?
Birçok ülkede süratli bir dönüşüm oldu. Lakin olan dönüşümlerin hepsi birebir değil. Bir ülkede olan değişim öbürüyle birebir olmayabiliyor. Türkiye’de, benim bu mesleği seçtiğim vakitler -ve benden evvelki jenerasyonda da- bayanların üniversiteye girmesi desteklenen bir şeydi, Cumhuriyet’in birinci yıllarından beri. Ve o yıllarda Türkiye nitekim, istatistiksel olarak, akademideki bayan sayısı, fen ve mühendislik yahut tıp alanlarındaki bayan sayısı açısından birçok Batı ülkesinden daha iyi durumdaydı. Ancak son yıllarda bu değişiyor. Bilhassa taşrada çok sayıda üniversite açılmasıyla bu değişti. Bayanlar akademideki konumlarını eskisi kadar iyi koruyamıyorlar. Şuradan biliyorum, Boğaziçi Fizik Kısmı uzun müddettir bayan hoca bulmak istiyor, bulmakta zahmet çekiyor. Evvelce bu türlü değildi. Bunun tam ne manaya geldiğini yorumlayamıyorum. Bunun için beşerlerle görüşmek lazım, daha geniş istatistik bilgi almak lazım. Ancak Türkiye bunu koruyamadı. Buna rağmen, evvelden, bilhassa fen-mühendislik ve tıpta bayan temsili düşük olan ülkeler, yani ABD, Kanada, İngiltere, Avrupa, büyük bir atılım yaptılar. Yalnızca akademideki bayan sayısıyla değil, dekanlık, rektörlük üzere akademik idare takımlarında da büyük fark yarattılar.
Rektörlüğünüz periyodunda bu farkı birebir yaşadığınız örnekler oldu mu?
Yükseköğretimde bayan temsilinin yüksek olduğu ülkelerle Türkiye ortasındaki farkı en çarpıcı göreceğiniz yer üniversitelerarası şura toplantılarıdır. Bu toplantılar kışla üzere bir yerdir; erkek dolu, ortaya üç beş bayan serpiştirilmiş üzere. Öteki ülkelere gittiğimde, o vakit birçok görüştüğüm dekan veyahut rektör bayandı. Bizim bu bahiste sahiden önemli bir formda düşünüp, “Niye bu duruma düştük?” “Ne yapmalıyız bu durumdan çıkmak için?” diye biraz baş yormamız kaide. Zira vakit akıyor ve ortadaki makas giderek açılıyor.
Bu erkek hâkim yapı konuşulan lisanı nasıl etkiliyor? Bir lisan farkından kelam edebilir misiniz? Ve bu lisan farkı, meseleleri teşhis etmek, tahlil geliştirmek bakımından bir fark yaratıyor mu?
Bence yaratıyor. Ve bu lisan farkının kıymetini, bayan başbakan, bayan cumhurbaşkanı, bayan önderler tarafından yönetilen ülkelerde görüyoruz. Pek iyi yönetiyorlar ülkelerini, ve daha güler yüzle, tatlı lisanla yönetiyorlar. Bizde hâlâ erkek telaffuz hâkim. Gençler artık bu türlü yapmıyor, onu söyleyeyim. Lakin benim jenerasyonumda ve bugünkü gençlere kadar benden sonraki nesillerde, “çatık kaşlı” erkek söylemi hâkimdi. Benim akademik ortamlarda bulunduğum müddette daima bu “çatık kaşlı” telaffuz, karşısındakini eleştirmek üzerine giden telaffuz vardı. Bayanlar bu biçimde konuşmuyor. Ve bayanların konuşmasının büyük bir avantaj getirdiğini düşünüyorum. Münasebetiyle lisan çok kıymetli. Lakin burada kabahati yalnızca akademiye yüklemeyeyim, zira genel olarak lisanımız bu türlü. Televizyondaki panelleri, konuşmacıları dinleyin; çatık kaş. Partilerin toplantılarını izleyin, yine o denli. Eskilerin bir lafı vardır, “hep celâlle olmaz, biraz da cemâl lazım.” Münasebetiyle çok verimli olmadığını düşünüyorum bu eski moda erkek telaffuzunun.
‘KOTA DIŞINDA BİR TAHLİL GÖREMİYORUM’
Akademik idare kademelerinde bayanların sayısının eskiye kıyasla azalmasının Türkiye genelinde lisanın “çatık kaşlılaşmasına” bir tesiri var mıdır?
Türkiye daima çatık kaşlıydı. Bu türlü olmadığımız bir devir yoktu. Her siyasi parti yöneticisi çatık kaşlıydı. Hasebiyle bunun faturasını son periyoda çıkartamayacağım. Ancak öteki sebepleri olduğunu düşünüyorum. Elimde bu sebeplerin ne olduğuna dair kâfi data olmadığı için baştan konuşmak istemiyorum. Fakat araştırılması gerektiğini düşünüyorum. Natürel bir şeyi kesin olarak söyleyebilirim, inanıyorum ki, parlamentodaki bayan temsilinin yetersizliği buralara da yansıyor. Zira, kendi kurumsal kimliğini oluşturmuş olan Boğaziçi ve birkaç üniversiteyi daha dışarıda tutarsak, Türkiye’de üniversitelerin çoğunluğu Ankara eksenli faaliyet gösteriyor ve her şey için Ankara’ya bakıyorlar. Ankara’ya baktıklarında da erkek hâkim bir bürokrasi görüyorlar ve onu motamot kendilerine mâl ediyorlar. Tahminen bu bir sebeptir.
Şu anda 130 civarında devlet üniversitesinde sadece 5 bayan rektör var. Yükseköğretimde bir direnç mi var bayanlara karşı, yoksa bayanlar mı çok istekli değil o çatık kaşlı, kışla üzere yapının içine girmeye? İçeri girmeyince de bu nasıl değiştirilecek?
Bunun birçok sebepleri var. Bayanların bu durumlara gelmesi çok daha güç. Onun için birtakım çok yetenekli, çok donanımlı bayanlar, “Ben bu işe bulaşmayayım, fakat hiç olmazsa bu üniversiteye bir yararım dokunsun” deyip dekan oluyorlar, rektör yardımcısı oluyorlar. Ve bu taşrada çok görülen bir şeydir. Rektör daha politik bir pozisyonda durur, bütün işleri yapan bu türlü mahir, akıllı hanımlar vardır. Bu bayanları da suçlayamıyorum, meslektaşlarım, “Aşılması gereken şey çok sıkıntı, bari üniversitemiz yararlansın” diye biraz daha alt durumları tercih ediyorlar. Lakin bunun dışında çok yaygın olan bir şey, adaylık süreçlerinde insanların aklına bayan gelmiyor. Birileri birilerini aday olarak üst makamlara sunuyor. Ben YÖK’teyken de bunu gördüm, birileri gelip YÖK liderine “Şu kişiyi rektör yap” der, bunun kulisi çok yapılır. Ankara atama periyodunda bu kulislerle kaynar. Ancak insanların aklına daima erkekler geliyor. Çoklukla taşrada milletvekilleri kendi üniversiteleri için muhakkak adaylar söylerler. Bu milletvekillerinin büyük çoğunluğu erkek; hasebiyle erkekler erkekleri öneriyor ve bu halde bu tangır tungur devam ediyor. Şu anki durum o. Dekan atamalarında, üniversiteler üç aday belirler, bunu YÖK’e yollar, YÖK de bunların ortasından birini seçer. Bir keresinde YÖK, bu üç aday ortasında en az bir bayan bulunmasını üniversitelerden talep etti. Ancak uygulamakta çok zorluk çektik. Zira olmuyor. Yollamıyorlar, yapmıyorlar.
O hâlde bu lakin yasal bir düzenlemeyle, kota uygulamasıyla mı aşılabilir? Zihniyet değişikliğini o yasal düzenleme dışında nasıl sağlayacağız?
Ben gençken kotaya inanmıyordum. Tahminen burnum Kaf Dağı’ndaydı, daha ukalaydım, “Biz bayanlar çıkarız, yaparız! Ne gerek var kotaya?!” diyordum. Tahminen de kota olursa, kesinlikle bayanları sevmeyen birileri “Kota sayesinde bu konuma geldi” diyecektir; onun kendimle ilgili olarak söylenmesini istemezdim. Lakin bugün geldiğim, daha olgun yaşımdaki noktada bakıyorum ki bu düşünceyi aşan öbür memleketler daima bir biçimde kota üzerinden bunu yaptılar. Yani hiçbir yerde bu resen düzelmedi. Münasebetiyle bizde de bunun kotayla düzeltilmesi dışında bir tahlil şu anda görmüyorum.
‘BAZILARIMIZ DÜŞSE DE MENZİLE VARACAĞIZ’
2014 ÖSYS Merkezi raporunda enteresan bir data var. O yıl imtihana giren bayan adayların yüzde 46’sı 140 ve üzeri puan almışken, 180 puan ve üzerinde bu oran yüzde 72’ye çıkıyor. Erkek adaylarda ise bu oranlar yüzde 87’den yüzde 66’ya düşüyor. Daha sonraki yıllarda da bu eğilimin devam ettiği görülüyor. Bayanların, bilhassa yüksek puan kümelerinde kitlesel olarak erkeklerden daha başarılı olduğu anlaşılıyor. Bu veriyi siz nasıl okuyorsunuz?
Üniversite birinci sınıf, ikinci sınıf öğrencilerine ders veren benim üzere hocaların da çok gözlemlediği bir şeydir bu. Bayan öğrencilerin büyük bir kısmı çok başarılı, zira motivasyonları çok yüksek. Bayanlar erkeklerden daha uyanıktır diyemeyiz. Zekâ herkese bir formda nasıl programlanıyorsa o denli iniyor. Fakat motivasyon çok değerli bayanlar için. Erkekler için tahminen motivasyon çok kıymetli değil. Aileler oğulları ne yapsa affediyorlar. Fakat kızların kendi hayatlarını yaşayabilmeleri için özgürlüklerine erişmeleri lazım ve hâlâ Türkiye’de eğitim bunun biricik yolu. Yani bir meslek sahibi olduğunuz vakit bayan olarak, istediğiniz hayatı yaşayabilmek, evlenecekseniz istediğiniz kocayı seçebilmek ya da evlenmemeye karar verebilmek sizin için daha kolay oluyor. Yani aile baskısının sıkıştırmasından çıkmak için bir yol.
Bu gençler çok iyi puanlar aldıkça çok iyi yerlerde okuyacaklar, ve yükseköğretim sistemimiz toptan çökmezse inşallah, iyi yerlere gelecekler. Türkiye’ye 21’inci yüzyılda daha çok bayanların istikamet vereceğini söyleyebilir miyiz?
Katiyetle artacak. Ancak bu artış kimi bölümlerde daha süratli olacak. Mesela iş dünyasının bayanlara daha açık olduğunu görüyorum. TÜSİAD’ın bayan yöneticileri oldu. Bayan teşebbüsçüler için bir sürü dayanak programları yapılıyor, bayanlar iş hayatına daha rahat girebiliyorlar… Kimi kesimler daha sıkıntı ilerleyecektir. Lakin bir biçimde bayanlar kapıları zorlayacak. Bunu çok görüyorum ben. Türkiye’nin çatık kaşlılığından kelam ederken değindik, o erkek öfkesi çok gözlenen bir şey, Türkiye’de dışavurumu çok olan bir şey. Bir uçta bayan cinayetlerinden başlayıp televizyonda seyrettiğimiz çatık kaşlı erkeklere kadar gelen bir skalası var. Ancak tahminen gereğince konuşmadığımız şey bayanların isyanı. Bayanlar her Bayanlar Günü’nde sokağa dökülüyorlar. Çok ciddiler şikâyetlerinde, taleplerinde. Ve bu ateş sönmeyecek. Bir formda ülkenin “Bu bayanlar ne diyor?” diye kulak vermesi ve bayanların taleplerini kabul etmesi, “Haklısınız” demesi lazım. Sanıyorum bayanların isyanının en değerli boyutlarından biri hepimizin tıpkı kefeye koyulması ve bütün bayanlara tek model üzerinden bakma merakı. Bir tarafta “hanım kardeşler” modeli var. Fakat herkes o modele uymak istemiyor. Ve bayanlar üzerlerine baskıyla koyulan modelleri kabul etmeyecekler. Gençlerde bunu çok net olarak görüyorum, yetişkinlerde de bu çok var. 21’inci yüzyılda birçok değişiklik olacak bu problemde, zira bu halde devam edemeyecek ülke. Güya kimi beşerler Türkiye’de hiçbir şeyin değişmemesini istiyor. Bazen Kilyos’a gidiyorum, BURC Beach’te kumsalda suya girersiniz, taban akıntı vardır, siz olduğunuz yerde durmak istersiniz, o akıntı sizi çeker. Kimi beşerler akıntıya karşı oldukları yerde durmak istiyorlar Türkiye’de, lakin duramayacaklar. Bayanlar değişimi istiyor, gelişimi istiyor, ve bir halde bayanlar rüzgâra kanat açacaklar Türkiye’de. Kimilerimiz düşeceğiz, fakat kesinlikle kimilerimiz menzile varacağız. Ben buna inanıyorum.
‘KEŞKE TÜRKİYE’NİN HER TARAFI BU TÜRLÜ OLSAYDI DEDİM’
Boğaziçi Üniversitesi’ni şekillendiren pahaların, okuldaki özgürlükçü ortamın Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına katkıda bulunduğunu düşünüyor musunuz? 1970’lerden beri okulun değişen öğrenci profiliyle birlikte kıymetlendirir misiniz?
Genel öğrenci profili 1970’li yıllardan beri değişti, fakat öğrencinin okula geldikten sonraki yaşantısı değişmedi. Boğaziçi her vakit öğrencilere özgürleştirici bir ortam sundu. Öğrencilerin kendi programlarını belirli ölçüde kendi seçtikleri derslerle zenginleştirmelerine imkan tanıdı, ders dışı faaliyetlerde öğrencilere yeniden özgürlük tanıdı. Ve her toplumsal bölümden gelen öğrenci geldiği an bu yaşama ahenk sağlıyor. Bu harikulade bir şey. Ve bu öğrencilerin “tek model” olmayı reddettiklerini görüyorsunuz. Türkiye’de bir etiketleme vardır. Birisine bakıyorsunuz, bilhassa de bayanlara bakınca en kolayı başının örtülü olup olmamasından şak diye bir etiketleme var. Bu etiketlemenin, bu bakışın Boğaziçi’nin yerleşkelerine giremediğini çok net görüyorsunuz. O etiketlerin gerisinde var sayılan “şu kesitten gelen bayan öğrenciler şöyledir, bunlar böyledir” anlayışı Boğaziçi’nde tutmuyor. Boğaziçi’nin Türkiye’de bunu sağladığına inanıyorum. Bunu rektörlüğümden sonraki bir deneyimimle de anlatayım…
Lütfen…
Mühendislerin bir mesleksel teşkilatı vardır, IEEE (The Institute of Electrical and Electronics Engineers – Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü). Hocalar ortasında konferanslar, seminerler, yıllık toplantılar örgütler. Tıpkı halde mühendislik öğrencileri de IEEE kulüplerinde faaliyet gösterirler. Türkiye’deki birçok üniversitede IEEE kulübü var. Boğaziçi’nde de daima vardı. Son yıllarda IEEE bayanların mühendislik alanındaki durumuyla ilgili bir şeyler yapmak istiyor ve bununla ilgili öğrencilerin IEEE bayan kollarının faaliyetleri olmaya başlamış. Boğaziçi Mühendislik öğrencileri çabucak, “Biz de yapalım” demişler. Ve ihtimal hâlâ devam ediyordur, o yıllarda her yıl 8 Mart haftası civarında bir bayan tepesi düzenlemeye başladılar. Bu aslında dal ve öğrenci buluşması. Her sene iki üç kesim seçiliyor. Bu bölümlerden yönetici durumunda mühendis bayanlar davet ediliyor ve gün uzunluğu paneller, vb., oluyor. Öbür üniversitelerden mühendislik öğrencilerinin de davet edildiği, kalabalıktı bir aktiflik. Ben de okulun birinci bayan rektörü olmuşum, ileti attılar, “Hocam açılışı siz yapar mısınız?” dediler, “Memnuniyetle” dedim. Orada dikkatimi çeken şuydu. Mühendislik Fakültesi’nin bütün erkek öğrencileri kız arkadaşlarına takviye olmak üzere vazife almış, çok şık giyinmişler, saçlar havaya dikilmiş, üzerlerinde isimleri yazılı… Konferanslarda yapılan işler vardır, kayıt alırsınız, sahne sistemine bakarsınız; bütün bu koşturmacaları erkekler yapıyordu, ki bayan arkadaşları tepe toplantısında kesimden gelenlerle sohbetlerini vakit kaybetmeden yapsınlar… O kadar hoş bir ahenk, harmoni vardı ki erkekler ve bayanlar ortasında, “Keşke Türkiye’nin her tarafı bu türlü olsaydı” dedim. Orada Boğaziçili genç erkekleri de çok kutladım, zira bunu çok doğal, rahat bir formda yapıyorlardı. Hiçbirisi çatık kaşlı, asık hızlı değildi, hepsi güler yüzlüydü ve sınıftaki bayan arkadaşlarının sonuna kadar yanındaydılar. Ve bu devam edecek. O erkekler mezun olduktan sonra değişmeyecekler, onlar o denli kalacaklar. Ve gençlerin Türkiye’yi değiştirebileceğine ben çok inanıyorum.
Boğaziçi Üniversitesi’nin tarihçesi-4
1992 Mayıs’ında bir gece yarısı, İstanbul’dan kalkan trende Boğaziçi Üniversitesi’nden bir küme biliminsanı, birkaç saat sonra başbakan Süleyman Demirel’e yapacakları konuşmanın provasını alıyorlardı. 1980’lerden itibaren kurumlarının mahkûm edildiği ataletten yorulmuş, Ankara’nın dayattığı şablonlar içinde sanatlarını icra etmeye çalışmaktan usanmışlardı. Özel Statülü Üniversiteler yasa tasarısının da sığ siyasi çekişmelere kurban edilmesinin akabinde Üniversite’de fakülteler ortası bir “komisyon” oluşturmuşlardı. Attila Aşkar, Behlül Üsdiken, Faruk Birtek, Fatma Gök, İlhan Or, İlkay Sunar, Ömür Akyüz, Rıfat Okçabol, Selçuk Esenbel ve Vedat Yerlici’nin yer aldığı bu komite, öğretim üyelerini yine üniversite idaresinde kelam sahibi kılmanın yollarını arıyordu.(1) Selçuk Esenbel aracılığıyla başbakan Süleyman Demirel’i ziyaret etmiş, açık dayanak görmeseler de hükümetin köstek olmayacağı sinyalini almışlardı. 26 Mayıs 1992’de Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyeleri, Fen-Edebiyat Fakültesi binasında Türkiye’nin birinci “gayriresmi” rektörlük seçimini gerçekleştirdi. Seçim sonuçları Faruk Birtek’in konutundaki faks aygıtından tüm yetkili makamlara ve gazetelere yollandı. İzleyen günlerde İstanbul Teknik, Hacettepe ve Ortadoğu Teknik Üniversiteleri de aday belirleme seçimleri yapacak, kamuoyunda akademisyenlere takviyenin giderek güçlenmesiyle TBMM’de Yükseköğretim Yasası’na bir husus eklenerek YÖK ve cumhurbaşkanına sunulacak rektör adayları üniversitelerce seçilmeye başlayacaktı. 17 Temmuz’da yeni yasa kararlarına nazaran Boğaziçi’nde yapılan “resmî” rektör seçimlerini, “gayriresmi” seçimde olduğu üzere Üstün Ergüder kazandı. Seçilmiş rektörün cumhurbaşkanı Özal tarafından Boğaziçi Üniversitesi’ne atandığı günlerde YÖK Lideri İhsan Doğramacı istifa etti. “Seçim zaferi” Boğaziçi Üniversitesi mensuplarını birbirine kenetlemiş, rektör Ergüder seçimde yarıştığı adaylara rektör yardımcılığı teklif ederek bu birliktelik hissini pekiştirmişti. Bu tarihten itibaren kurumu saran “beraber iş yapma” duygusu sayesinde ve aktifleştirilen Vakıf ve Mezunlar Derneği’nin sağladığı katkılarla Boğaziçi Üniversitesi kısa müddette küllerinden tekrar doğdu; gelişen eğitim ve araştırma imkânları, baştan aşağı yenilenen teknolojik ve fizikî altyapısıyla 21’inci yüzyıla girdi. 1958-1969 ortasında Robert Kolej’de sanat ve mimarlık tarihi dersleri veren ünlü Osmanlı mimari tarihçisi Godfrey Goodwin (1921-2005), 2000 yılında yaz okulunda ders vermek üzere Boğaziçi Üniversitesi’ne döndüğünde, binaları, yerleşke hayatı, öğretim üyeleri ve öğrencileriyle hiç değişmemiş, lakin baştan aşağı yenilenmiş bir üniversite bulmuştu. Goodwin’in anılarında “bir devrim” diye nitelediği bu dönüşüm sayesinde, İngiltere, İtalya ve İspanya üzere ağır beyin göçünden mustarip olan Türkiye’de Boğaziçi Üniversitesi, en iyi mezunlarını memleketlerinde tutacak bir niteliğe kavuşmuştu.(2)
Ayşe Soysal kimdir?
Prof. Dr. Ayşe Soysal, 1967’de Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nden, 1971’de Robert Kolej Yüksek Okulu Fizik-Matematik çift-anadal programından okul birincisi olarak mezun oldu. Matematik alanında lisansüstü ve doktora çalışmalarını Michigan Üniversitesi, Ann Arbor’da tamamladı. 1976’da Boğaziçi Üniversitesi Matematik Kısmı takımına katıldı. 1993-2000 yıllarında UNESCO Türkiye Ulusal Kurulu İdare Konseyi üyeliğinde bulunan Prof. Soysal, 1994’ten itibaren Üniversitelerarası Kurul’da Boğaziçi Üniversitesi’ni temsil etmiş, 2004-2008 yılları ortasında Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğünü üstlenmiştir. Prof. Soysal 2008-2012 ortasında TÜBİTAK Bilim Şurası, MAM Yürütme Heyeti ve Feza Gürsey Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü İdare Heyeti üyeliklerinde bulunmuş, 2009-2013 ortasında YÖK Genel Heyet üyesi olarak misyon yapmıştır.
1- Üstün Ergüder, Yükseköğretimin Fırtınalı Sularında (Doğan Kitap, 2015), 176-186.
2- Godfrey Goodwin, Life’s Episodes: Discovering Ottoman Architecture (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2002), 260-262.
Gazete Duvar