Êzidîlerin Manevî başkanı Baba Pir (Xorto Heji İsmail), geçen hafta Kürdistan’ın başşehri Erbil’de tedavi gördüğü hastanede son nefesini verdi. Baba Pir’in vefatı üzerine memleketi Şêxan’da 7 gün yas ilan edildi.
Xorto Heji İsmail, Êzidîlikte en yüksek dini merci olan ‘Baba Şeyh’ olarak Laleş tapınağının sorumluluğunu üstlenmişti. Êzidî Yüksek Manevî Meclisi üyelerinden birisiydi. 1933 yılında dünyaya gelen Baba Pir, 1995 yılından beri Êzidî konutuna hizmet ediyordu. Rahatsızlanınca evvel Duhok’ta bir hastaneye kaldırılmıştı. Durumu berbatlaşan Baba Pir Erbil’e nakledilerek ağır bakıma alındı. Lakin tüm uğraşlara karşın 87 yaşında vefat etti.
Baba Pir’in 17 yaşındayken seçildiği ve 40 şahıstan oluşan Êzidî Manevî Meclisi’nde dünyevi hususlara ‘Mir ailesi’ bakıyor.
Tahsin Beg’in babası Said Beg Êzidî toplumunun seküler sorunlarıyla ilgilenirken, Baba Pir manevî problemlerle ilgileniyordu. 9 yaşında tahta oturan Said’den evvel bu misyonu alacak yaşa gelene kadar annesi Meyal Hanım, Êzidî Prensesi olarak misyon yapmıştı. Xorto Heji İsmail, ‘Baba Şeyh’ olarak seçildiğinde de Meyan Hanım’ın geleneğini sürdürdü. Êzidîlikte bayanın hem mesken hem toplum içinde güçlü bir yeri ve pozisyonu var. Meyan Hanım’ın güçlü kişiliği ve idare marifeti genç yaşta Baba Pir tahtına oturan Heji için değerli rehber oldu. Baba Pir genç yaşta toplumsal cinsiyet ve cinsler ortasındaki eşitlikle tanıştı. Heji, Meyan Hanım’ın tesiriyle Êzidîliğin vermiş olduğu eşitlikçi ve özgürlükçü alanın dışında bir alanla tanışmıştı.
HDP Eş Genel Lider Yardımcısı Azad Barış, Baba Pir’i şöyle anlatıyor: “Xorto Heji İsmail, ismine yakışan biriydi. ‘Xorto’ yani ‘delikanlı’, dinç, heybetli biriydi. ‘Heji’ ise sarsılmadan geliyordu. Bu her iki isim genç adamın ruhuna bir vücut ayeti üzere kazıldı. Bilindiği üzere isim bizler dünyaya gelmeden evvel karmaşık ilgilerin bilinçdışı evresi olarak seçilen bir semboldür. Bu sembolleri temsilen ötekilerle kendi vücudu ortasındaki isim gerekiyor ve 60 yıl boyunca kendisini Ilah Yezdan’a adadı. Üçüncü ismi olan İsmâil ise bir tanıma edinimi olarak soyağacının sembolik işlevenin ayrılmaz bir bağı olarak daima onunla yaşadı. Zira İsmail ismi Çol Beg’in bütün aile silsilesinde mutlak bir buyruktu. İsmail ismi de oradan geliyor. Baba Pir’in (Xorto Heji İsmail) kendi aile ferdi, Kürt mirliklerin yıkılmasından sonra ve Kürt soyluların ağa, köy ve aşiretlerin ‘Bav’lara ayrılmasıyla birlikte Êzidîlik, kendisini ne kadar savunmaya çalışmış olsa da Kürtlerin müslümanlaşmasıyla birlikte sosyolojik olarak o bağlar zayıfladı. Münasebetiyle onca kırım ve fermandan sonra sessiz bir dönüşüm ortaya çıktı. Onun için bugün jenerasyonlar uzunluğu süren bir Kürt burjuvazisinden bahsedemeyiz. Aslında bin yıllık aileler var ancak soykırımlar, zoraki din değiştirmeler ve sürgünler bunu imkansız hale getirmiştir. Baba Pir ailesi Çol Beg ailesiyle birebir soydan geliyor. Çol Beg’leri Êzidî toplumu tarafından mir olarak kabul ediliyor. Orada da bir akrabalık durumu kelam konusu. ‘Bavık’ olarak da onlardan ayrıldıkları rivayet edilir.”
‘TÜM KÜRDİSTANI KUTSAL TOPRAKLAR OLARAK TANIMLIYORDU’
Baba Pir’in büyük meseleler yaşadığını belirten Azad Barış şunları anlatıyor: “1975’te Saddam Hüseyin’in bütün Kürt köylerini yıkıp yerlerine Arap köyleri kurması, Araplaştırma siyasetleri ve ‘Arap Kemeri’ oluşturması Baba Pir’in devrine denk geldi. Bunun karşısında durarak Saddam Hüseyin ile görüşmeler yaptı. Baba Pir’in çok derin bir siyasi tarafı var. Buradan da bakmak lazım. Çok değerli bir faktör ve güçlü bir adam. Kafkaslar’dan Batı’ya, diasporaya gitmiş bütün Êzidîlerin huzurunda dünyanın bir önderi olarak Êzidîleri savunuyordu. Mümkün olduğu kadar her yere giderek Êzidîleri ziyaret ediyordu. Cemaati sahipsiz bırakmıyordu. Mir ailesinin dünyevi işlerinden sorumlu Tahsin Beg üzere değil. Baba Pir, ana toprakları Kürdistan’ı hiçbir vakit ana rahmi üzere terk etmedi. Barzani ve Talabani’den daha bağımsız büyük bir Kürdistan hayali vardı. Tüm Kürdistan’ı Tavusu Meleğin arşı, kutsal toprağı olarak tanımlıyordu.”
60 YIL MANEVÎ MECLİSİ YÖNETTİ
“Êzidîlerin dünyasında sevilen iki şahsiyet vardı. Biri Baba Çavuş’tu. Baba Çavuş kendisini Laleş, Kutsal Yere, Tavusu Meleğin, Yezdan’ın hizmetkârı olarak adamış aziz ruhlu bir ‘güneş’ piriydi. Fakat en çok sevilen Baba Şeyh’ti” diyen Barış şöyle devam ediyor: “Her Êzidî onları tanırdı. Karşılaştığı herkesi tekrar hatırlardı. Zira Baba Pir kendisini Allah’ın çobanı olarak görürdü. Bütün cemaat onun sürüsüydü. Ve herkes değerliydi. Hiç kimsenin dağılmasını istemezdi. Sürüden ayrılanları da ‘Lêbani’ (tekrardan barıştırma) ederdi. Diyelim ki bir koyun yavrusunu doğurduktan sonra kabul etmediğinde onları barıştırma ve onun kokusuna alıştırma üzerinde bir özelliği vardı. Bu özelliğin Êzidîlik kozmogonisinde yeri yoktu. Pir Hadi’nin oluşturduğu o kas sistemine nazaran muhakkak bunun yeri yoktu. IŞİD’in kaçırdığı ve köle pazarlarında sattığı bayanları tekrar kutsayarak Êzidîliğe kabul eden bir rol oynadı. Bütün Manevî Meclis’in yüklü ekseriyetini karşısına alarak bunları yaptı. Êzidîlik için çok kıymetli bir şeydi. Baba Pir, 60 yıl boyunca aralıksız bir halde Manevî Meclisi yönetti. Yüzünde her vakit bir gülümseme vardı. Keldaniler, Kakailer, Feri Kürtleri, Süryaniler ve Musevilerle kurduğu münasebet inanılmazdı.”
‘MARTİN LUTHER OLDU’
Baba Pir 73’üncü ferman esnasında (IŞİD saldırısı) kaçmayanlardan biriydi. Şengal Dağı’na çıktı. Şengal dağından Welat Şêx (Şeyhlerin Diyarı)’na geçti. Êzidîlerin ana yurdu iki isimle anılır. Biri Welat Şêx’tır. Welat Şêx denilen yer Mir ailesinin doğduğu yerdir. Fakat Baba Pir yüklü olarak kutsal yer Laleş’te kalırdı. Baba Pir’in, IŞİD kırılana kadar Laleş mabedini terk etmediğini belirten Barış şunları anlatıyor: “Laleş’i terk etmedi. Bu aslında ‘bu topraklar terk edilmeyecek’ bildirisiydi. Daha evvel organize olmayan, örgütlenmesi olmayan Êzidîler çok kısa bir mühlet içerisinde neredeyse 2 bin kişiyi bulacak bir savunma birliği kurdu. Baba Pir için ‘Ew quweta pişta me ye’ (O gerimizdeki güçtür) diyordu herkes. Baba pir, IŞİD’in elinden kurtarılan Êzidî bayanları tekrar Êzidîliğe davet etti. Laleş’e getirerek toplu ayinler düzenledi. ‘Bunlar dinden çıkmazlar hâlâ pak Êzidîlerdir’ dedi. Bu bir reformasyondu. Aslında Baba Pir bayanları tekrar kabul etmesiyle bir nevi Êzidîlerin Martin Luther’i oldu. Baba Pir’in açtığı o yol sayesinde Êzidîliğin sosyolojik ve teolojik manada dönüşüm süreci harekete geçti. Bu bizim açımızdan Martin Luther reformasyonu kadar kıymetli bir adımdı.”
‘ŞENGAL’E ÖZERKLİK TANINMASINDAN YANAYDI’
Baba Pir’in emanetine sahip çıkacaklarının altını çizen Azad Barış kelamlarına şöyle devam ediyor: “Baba Pir o toprakları savunma konusunda ruhunu ortaya koydu. İlahi ile kurduğu münasebet çok netti. ‘Bu topraklar savunulacak’ dedi. Kürdistan ve Kürdistani fikriyatı çerçevesinde Şengal sıkıntısının çözülmesinden, Şengal’e bir özerkliğin tanınmasından yanaydı. Şengal Kürdistan’ın bir kesimidir ve Kürdistan, Baba Şêx’ın kalbinde kutsal bir yerdir. Aslında kardeşi 1970’ler sonuna yanlışsız bu uğurda toprağa düşmüştü. Şu anda Êzidîler olaraksiyasi çatışmalar, kaoslar, fikri ve ideolojik ayrışmalardan ziyan görüyoruz. Kürdistan’ın bir modülü olan Şengal’in ve onun yerli halkı Êzidîler, kendi öz savunma güçlerini oluşturarak özerk bir yapı olarak hayatta kalabilir. Baba Pir bu pencereden bakıyordu. Ruhu lakin bu türlü şad olabilir. Baba Pir’in ruhu karşısında herkes biraz daha hürmetli olmak zorunda. Êzidîler istedikleri üzere yaşasınlar. Êzidîlerin isteği şudur: Özerk, kendi ayakları üzerinde duran bir Êzidxan’dır. Baba Pir’in bu emanetine sahip çıkacağız. Onun Yezdan’a yürüyüşü hem biz Êzidîler hem de Kürdistan halkı için büyük bir kayıptır. Güneş daima yüzüne gülsün!”
‘ÊZİDÎLİKTEKİ LİDERLİĞE İKİ MODÜLDE BAKMAK LAZIM’
Amed Gökçen de, Baba Pir’in kim olduğundan öte neyi temsil ettiğinin her vakit daha kıymetli olduğunu düşünüyor. Gökçen; “Êzidîlikteki tüm ruhban bireyler bir temsiliyet sistemine bağlıdırlar. Hasebiyle onlara gösterilen hürmet, birçok vakit onların karakterlerinden bağımsız ve onların karakterinin çok önündedir. Baba Pir’in isminin İsmail olmasının pek kıymeti yok. Onun neyi temsil ettiği ve o temsil ettiği karakterin Êzidîlikteki yapısı ehemmiyet taşıyor. Baba Pir’in bu türlü büyük bir ehemmiyeti var. Êzidîlikteki liderliğe iki kesimde bakmak lazım. Daha ‘siyasi’ bir liderlik, daha ulusal bir liderlik. Burada Mir ailesi var. Öte tarafta işin daha dini boyutuyla -Mir işin dini boyutuyla ilgilenir lakin burada bu türlü bir ayrışım var- heyeti manevî ve onun başında olan Baba Pir, dinî ritüellerin uygulanması, bunların uygulanabilir bir hale getirilmesi yahut bunu nerede ve nasıl uygulanacağına karar veren icracısıdırlar. Bunların hepsinin bir bütününü oluştururlar. Şayet iktidar düzeneği üzerinden değerlendireceksek, iktidar ayağının bir adedini Baba Pir oluşturuyor. O denli sıradan biri değildir. Mir elbette her vakit seküler manada çok değerlidir. Ancak alandaki temel başkan dini karakter ve tahminen de baş dini yönetici olarak Baba Pir’i göstermek gerekir” diyor.
‘RUHANİ KİMLİĞİ DIŞINDA YAŞAYAN BİR HAFIZAYDI’
Baba Pir’in son yıllarda diplomatik bir yanının da oluştuğunu söyleyen Gökçen, şöyle anlatıyor: “IŞİD’in Şengal’e saldırısından evvelki 5 yıllık mühlet zarfında haç merasimlerini takip ettim. Baba Pir’in çok büyük uhrevi bir havası vardı. Baba Pir’in uhrevi dünyası içerisinde garip ve eğlenceli hali vardı. Gülerek fotoğraf çektiren biriydi. Ruhban karakterli şahısların daha soğuk halleri var. Baba Pir, benim gördüğüm Êzidî ruhbanlarında en çok gülen insanlardan biriydi. Dünyanın her tarafında bir çok insan tanıyordu. Çok uzun müddettir Baba Pir olması sebebiyle herkesi bir bir tanıyan nadir şahıslardan biriydi. Onun yanına gelen çocuklar ve çocuklara sorduğu sorularda çabucak herkesi tanıdığını anlardınız. ‘Sen kimin torunusun?’ diye sorar, nereli oldukları hiç fark etmeden bir formda ilişki kurabilirdi. Bu beni çok hayrete düşürmüştü. Bu kadar insanı tanıyor olması beni çok etkilemişti. Baba Pir topluluğun değerli hafıza karakterlerinden biriydi. Manevî kimliği dışında birebir vakitte yaşayan bir hafızaydı. Sonraki yıllarda diplomatik bir yanı da oluşmaya başlamıştı. Yurtdışındaki seyahatlerde oradaki toplulukları da ziyaret ediyordu.”
Gazete Duvar
