DİYARBAKIR – Ulusal Eğitim Bakanlığı, 2012 yılında Yaşayan Lisanlar ve Lehçeler dersini müfredata ekledi. Öğrenciler, seçmeli dersler içinde yer alan Kürtçeyi tercih edebileceklerdi. Anadilde eğitim talep eden Kürtler bu adımı yetersiz bulsa da öğrencilerin seçmeli Kürtçe dersine muhakkak oranda ilgi gösterdiğini söylemek mümkün. Üniversitelerden mezun olan Kürtçe öğretmenlerin ataması da o devir yapıldı.
Lakin son yıllarda durum aksine dönmüş durumda. Kürtler anadilde eğitim hakkını talep etmeye devam ediyor lakin seçmeli dersler içinde yer alan Kürtçenin okullarda seçilme oranı, siyasi gelişmelere paralel olarak düşüş göstermeye başladı. Mesela bu yıl yalnızca bir tane Kürtçe öğretmeni atandı. Eğitim Sen’in Diyarbakır ve Mardin şubeleri tarafından yapılan açıklamalarda, okul yönetimcilerinin öğrencileri Kürtçe ders seçmemeye yönlendirdiği belirtildi.
Tora Ziman û Çanda Kûrdî (Kürtçe Lisanı ve Kültürü Ağı) Sekretarya Üyesi Bawer Berşev, Kürtçenin seçmeli ders olarak okutulmasını, “Devletin seçmeli ders vermesindeki maksat, o zamanki tahlil sürecinin verdiği olumlu hava ve ‘Kürtçe dersi verilecekse ben veririm’ isteğidir” halinde yorumluyor.
Bawer Berşev Bitlis’e bağlı Sîmek köyünde doğan Berşev, liseyi bitirdikten sonra devrin partisi DEHAP ile tanıştığında Kürt olduğunu ve Kürtlerin çabasını fark ettiğini söylüyor. Köyden Tatvan ilçesine taşınınca babası, kente ve okula daha çabuk entegre olsunlar diye çocuklarıyla meskende Türkçe konuşmaya başlamış. “Böylece Kürtçeyi yavaş yavaş unuttum ya da kendimi lakin söz edecek kadar öğrenebildim” diyor. İstanbul’da üniversiteye gittiğinde ise Kürtçeye ve kültürel çalışmalara yöneliyor. “Çünkü asıl davanın bu olacağı kanısına vardım” diyerek Kürtçenin Kürtler için ehemmiyetine vurgu yapıyor. İstanbul Kürt Enstitüsü’ne gidip kurslara katılmasını da, “Kürtçe ile birinci teması” olarak yorumluyor. Berşev, üniversiteden sonra Tatvan, Van ve Diyarbakır’da Kurdi-Der’de dört sene Kürtçe üzerine eğitim aldı. Diyarbakır’da Kürtçe okuma kulüplerinde faal rol üstlenip Kürtçesini “bir tık daha geliştirme imkanı” buldu ve birinci Kürtçe tenkit mecmuası olan Wêje û Rexne o ve arkadaşlarınca kuruldu. Bu çalışmaların yanı sıra Artuklu Üniversitesi’nde Kürtçe yüksek lisans yaptı.
Bawer Berşev’in emektarlarından olduğu Tora Ziman û Çanda Kûrdî, 2020’nin Ocak ayında Diyarbakır’da kuruldu. Kürtçenin anadilde eğitim hakkına sahip olmasını isteyen platform, Kürtçenin ve Kürt kültürünün önündeki mahzurların kaldırılması için çalışmalar yürütüyor. Berşev ile Kürtçenin seçmeli ders olması ve karşı karşıya kalınan problemler hakkında konuştuk.
‘DEVLETİ BİRTAKIM ADIMLARA İTEBİLİRDİK’
Kürtlerin anadilde eğitim talebi var lakin devlet, Kürtçeyi okullarda seçmeli ders yapmakla yetindi. Devletin bu atağı, Kürtlerin anadilde eğitim talebi gayretini pasifize etmek olarak yorumlandı. Siz ne düşünüyorsunuz?
Devletin hiçbir vakit Kürtlere anadilde eğitim verelim diye bir isteği olmadı bence. Devletin seçmeli ders vermesindeki maksat, o zamanki tahlil sürecinin verdiği müspet hava ve ‘Kürtçe dersi verilecekse ben veririm’ isteğidir. Bir öteki deyişle, Kürtler kendi okullarını kuracağına, devlet denetimindeki bir Kürtçenin daha iyi olacağı mantığı. İçinde yalnızca lisanı Kürtçe olan bir eğitim sistemi kurmak fakat ruhunda Kürtlere, Kürtlüğe dair hiçbir şeyin olmadığı bir Kürtçe dersi. Olağan Kürtlerin o süreçte ısrarı anadilde eğitimdi ve bu seçmeli derse çok takviye vermediler. Lakin bunu bilakis çevirebilirdik. O süreçte kampanyalar ile yüz binlerce öğrenciyi Kürtçe derse yönlendirerek devleti bu mevzuda mecbur adımlara itebilirdik. Hala de bu mevzuda geç kalmış değiliz.
Öğrenciler seçmeli derslerden Kürtçeye ilgi gösteriyor mu? Göstermiyorsa neden?
Öğrenciler bunun farkında değil ki talep etsin. Istırabımız burada. Seçmeli dersin birinci başladığı yıllarda talep az sayılmayacak ölçüde vardı lakin son yıllarda savaş sürecinin ağırlaşması ve toplumsal baskılar insanları ‘acaba fişlenir mi çocuğum’ ya da ‘aileme bir ziyan verilir mi’ endişesiyle Kürtçe seçmeli dersi bile seçmekten çekinecek hale getirdi. Bir öteki neden de Kürtlerin ve HDP’nin seçmeli değil, anadilde eğitim istiyorum ısrarından kaynaklanıyor.
‘KÜRTÇE ÖĞRETMENLERİ ATANMIYOR’
Seçmeli derslerden Kürtçeyi tercih eden öğrenciler ne üzere problemlerle karşılaşıyor? Ayrıyeten Kürtçe öğretmenlerinin ataması kâfi sayıda yapılıyor mu? Yapılmıyorsa bunun sonuçları nelerdir?
Öğrencilerin yaşadığı en büyük sorun okul idarelerinin dersleri seçerken yaptıkları yönlendirmeler. Çocukları ya da velileri ‘Kürtçeyi seçmeyin zira öğretmen bulamıyoruz’ üzere temelsiz nedenler ile dini derslere ya da diğer derslere yönlendirmeleri. Devlet kaynaklarına nazaran şimdiye kadar Kürt Lisanı kısmını okuyan 386 lisans, 277 tezli yüksek lisans, 1255 tezsiz yüksek lisans mezunu var ve 5 kişi de bu kısımdan doktora yapmış. Lakin devletin 2020 yılında atadığı Kürtçe öğretmen sayısı yalnızca 3. Devlet, okul müdürleri aracılığıyla Kürtçe dersi pasifize etmeye çalışıyor.
Kürtçe kısımları birinci açıldığında puanı neredeyse bir eczacılık ya da tıp puanına yakındı. Ve birçok kişi o kısımlara akın etti. Bu da yetişmiş, istekli ve çalışkan öğrencilerin o kısımlardan mezun olmasına neden oldu. Bu öğrenciler mezun olduktan sonra tahlil süreci bitti ve atanamadılar. Natürel burada en büyük neden devletin siyaset değişikliği zira devlet bir bakıma olaya TRT Kurdî mantığı ile yanaştı. Kendi Kürdünü yaratmak istedi. Lakin bunu başaramadığını görünce kısımları pasifize etmeye başladı. Kısım hocalarını KHK ile uzaklaştırdı ve mezun olan öğretmenlerin de atamaları formalite alımlar ile sonlandırdı.
‘KURSLAR DÜZGÜN LAKİN KÂFİ DEĞİL’
“Üniversiteler Kürtçe öğretmeni yetiştirecek donanıma sahiptir” diyebilir misiniz?
Kürtlerin bu üniversitelerdeki kısımlar açılmadan evvel zati gereğince deneyimi vardı Kürtçe eğitim ile ilgili. Kurslar ve dernekler aracılığıyla yıllarca aşikâr bir eğitim sistemleri mevcuttu. Hala de dernekler ve kurslar aracılığı ile Kürtler Kürtçe öğrenmeye devam ediyor. Bu donanım ile o kısımlara akın edildi. Üstte da belirttiğim üzere, şu an 1923 kişi bu kısımlardan mezun olmuş ve bunların hepsi asgarî lisans mezunu. Kısa vadede yetecek kadar donanıma sahip olduğunu düşünüyorum. Uzun vadede doğal ki yetmeyecektir.
Kurslar Kürtçe öğrenmek için kâfi midir?
Kâfi değil tabi ki. Sonuçta kursların kendine nazaran bir gücü var. Her yerde yoklar. Ekonomik güçleri ortada. En büyük düşünce, herkese ulaşamama durumu var. Lakin okullarda yaptığınız vakit bütün Kürt çocuklarına ders verme imkanı yaratıyor.
Dijital alanda Kürtçe faal tesirli bir biçimde kullanılıyor mu?
Gözlemlerime nazaran son 2 yıldır bu manada önemli bir artış var. Toplumsal medya alanlarında Kürtçe yazan şahıslar bayağı artmış ayrıyeten Youtube üzerinden Kürtçe içerikler üretiliyor. Bunlara kısmi de olsa talepler var. Bu mevzuda ümitvarım açıkçası.
‘KÜRTÇE KONUŞMA ORANI DÜŞÜYOR’
Kimi anketler Kürtçe konuşma oranının düştüğünü gösteriyor? Bunun nedenleri nelerdir?
Bunun birçok nedeni var. Öncelikle devletin bu husustaki baskısı ve yarattığı kaygı iklimi insanları korkutuyor. Tahlil süreci vaktinde Kürtçe konuşmak neredeyse bir ayrıcalıktı. Çarşı, pazar ve mescitler Kürtçeleşmeye; Kürtçe tabelalar ve yayınevleri artmaya başlamıştı. Son yıllarda Kürtçe okuma oranı artsa da Kürtçe konuşma oranı düşmekte maalesef. Bir öbür neden de olağan ki Kürtlerin ulusal bilince bir türlü varamamış olmaları ve parçalanmışlıklarıdır. Komünist, sosyalist, dindar hatta Türk milliyetçisi Kürtler var lakin yalnızca Kürt olan, Kürt ulus şuuruna varan Kürt sayısı çok az. Ulusal bilince sahip olmayan bir halk da lisanına kıymet vermez. Zira bunun değerinin farkında değildir.
‘VAR OLAN KÜRTÇE OKUR, KÜRTÇE OKUMAYA DEVAM EDİYOR’
Her cinsten çok sayıda Kürtçe kitap yayımlanıyor. Lakin kitap satışlarının kâfi olmadığından şikayet ediliyor. Sizce Kürtçe kitaplar okunmuyor mu? Okunmuyorsa bunu nasıl açıklarsınız?
Kürtçe kitapların okunmadığı algısı bence yanlışsız değil. Kürtler Kürtçe kitaplara kıymet veriyor, bunu pirtukakurdi istatistiklerinden görüyoruz. Fakat şunu diyebiliriz, bundan 5-6 sene evvel her yıl yüzde 20 civarı yeni bir Kürtçe okur kitlesi oluşuyordu. Son yıllarda baskılar, kurs veren derneklerin kapatılması, Kürtçe kısımlarda kontenjanların düşürülmesi ve atamaların yapılmaması nedeniyle okur sayısı artık yıllık yüzde 5 lakin artıyor ya da neredeyse artmıyor diyebiliriz. Lakin var olan okur Kürtçe okumaya devam ediyor.
Sivil toplum kurumları anadilde eğitim, Kürtçenin yaygın konuşulması ve okunması için gereğince uğraş sarf ediyor mu?
Bu bahiste rahatlıkla diyebiliriz ki sivil toplum örgütleri çok özverili, hatta Kürtlerin siyasal örgütlenmesinden sonraki en başarılı olduğu sivil toplum ayağı Kürtçe ile ilgili örgütleri. İstanbul Kürt Enstitüsü, Kurdi-Der’ler ve birçok sivil toplum örgütleri bu hususta çok büyük efor sarf ettiler. Fakat KHK ile hepsi kapatıldı. Alışılmış Kürtler bir biçimde bu hususta çabalarına devam etmektedir.
‘KÜRTLER KAYYIMLARI UNUTMAYACAK’
Belediyelere kayyımların atanması Kürtçeyi nasıl etkiledi?
Belediyelerin Kürtler için sembolik bir manası vardı. Bizim, bizden bir yer algısı vardı. Belediyelere atanan kayyımlar, Kürt belediyelerin kazanımları olan çok lisanlı belediyeciliği bitirmek üzerine siyasetler uyguladılar, uygulamaya da devam ediyorlar. Çift lisanlı tabelaları söküp yalnızca Türkçeye yer verdiler, belediyelerin internet sitelerindeki Kürtçe lisan seçeneğini kaldırdılar, hatta Celadet Elî Bedirxan Kütüphanesi’ni yıkıp yerine ucube bir heykel diktiler. Yolardaki “Pêşî Peya” (Önce Yaya) yazısına bile tahammül edemediler. Bu türlü bir nefret olabilir mi? Siz o kentte yaşayan insanların lisanını nasıl yasaklarsınız? Kürtlerin bunları unutacağını zannetmiyorum. Birinci seçimde bunun yanıtını sandıkta verecekleri inancındayım.
21 Şubat’ta, her yıl olduğu üzere, anadilde eğitim hakkı için çeşitli kampanyalar gerçekleştirilecek. Anadilde eğitim hakkı bu yıl gündeme hangi etkinliklerle taşınacak?
Şu an için biz Tora Ziman û Çanda Kurdî olarak 3 yahut 4 günlük bir aktiflik planlıyoruz. Bununla ilgili hazırlıklarımız devam ediyor. Detaylar önümüzdeki günlerde biraz daha netleşince kamuoyuna duyuracağız. Ayrıyeten Platforma Zimanê Kurdî ile birlikte “Anadilde Eğitim İstiyorum” ismi altında bir imza kampanyası planlıyoruz. Mevzu ile ilgili Platforma Ziman ile çalışmalarımız sürüyor. Husus biraz daha netleşince kamuoyuna bilgi vereceğiz.
Gazete Duvar
