Serdar Korucu
Hrag Avedanian 26 yaşında. Lübnanlı Ermeni bir aktivist. Kendisini pek çok kişi Beyrut’un ünlü Ermeni bölgesi Burç Hammud’da düzenlediği kültür cinsleri ile tanıyor. Avedanian patlama sonrasında gereksinim sahiplerine yardım eden inisiyatiflerde yer aldı. Gittiği yerlerden biri, yaklaşık 100 yıl evvel aile büyüklerinin de mülteci olarak geldiği, limana yakın Karantina bölgesiydi. “Her konutun liman görünümü, her duvarındaysa kan vardı” diyen Avedanian, yardım ulaştırdıkları ortasında Kobanili Kürt mültecilerin bulunduğunu da hatırlatıyor ve “Sanki vefat ve yıkım onları takip ediyor” diye ekliyor.
Beyrut patlamasının yaşandığı, 4 Temmuz günü neredeydiniz?
Patlama olduğu sırada işyerindeydim, tam ayrılmak üzereydim. Ofisimiz Beyrut’un kent merkezinde, Büyük Saray’a (Başbakanlık Ofisi) çok yakın ve Hariri’nin konutunun (Eski Başbakan Saad Hariri’nin evi) yakınında.
Hrag Avedanian (Fotoğraf: Simon McNorton)
Patlamayı duyunca aklınıza gelen birinci mümkünlük neydi?
Birinci patlamayı duyduğumda, birinci varsayım Hariri konutunun vurulduğu oldu. Ülke zati gergindi. Lübnan Özel Duruşması, eski Başbakan Refik Hariri’nin (Saad’ın babası) öldürülmesine ait kararını açıklayacağı günden evvelki gündü. Baş karıştırıcı bir biçimde, ne olduğunu anlamaya çalışarak dışarıya baktım. Saniyeler sonra büyük bir patlama oldu. Bina titriyordu. Ses o kadar sarsıcıydı ki, titrediğimi hatırlıyorum. Binadan çıkmak için aşağıya koştum. Her yer darmadağınıktı, cam kırıkları ve toz kaplıydı. Pencereler kırılmış, tavanlar çökmüştü.
‘YAPTIĞIM EN GÜÇ YÜRÜYÜŞTÜ, KAYGI SINEMASI GİBİYDİ’
Sonra ne yaptınız?
Bir meslektaşım meskene yanlışsız gitmeme yardım etti. Yolun yarısına kadar götürdü, geri kalan arayı yürüdüm. Konuta giderken her zamanki üzere Gouraud ve Ermeni sokaklarından geçtim. Bu sınır tarihi binaları, stant merkezleri, barlar ve restoranları ile ünlü ve hareketlidir. Söylemem gerekir ki, bu rotayı kullanmak büyük bir yanılgıydı. Hala o gece gördüklerimi hatırlıyorum. Yaptığım en sıkıntı yürüyüştü. Bir kaygı sineması üzereydi. Tam bir yıkım vardı. Kan, çığlıklar, ambulanslar, askerler, ne yapacağını bilmeyen Beyrutlular, sirenler ve alarmlar.
O gece ne yaptınız?
Sonunda meskene gittim ve ailemi gördüm. Herkes inançtaydı lakin sarsılmışlardı. Uyumaya çalıştım fakat imkansızdı. Beyrut’ta o gece kimsenin uyuyabildiğini sanmıyorum. Hiçbirimiz bunu yapamazdık. Geceyi televizyon izleyerek ve daha fazla bilgi alabilmek için toplumsal medyayı denetim ederek, yaşadığımızı anlamaya çalışarak geçirdim.
Pekala ya bir gün sonra Beyrut’ta yeni gün nasıl başladı?
Bir gün sonra kabus olmasını umduğumuz şeyin gerçek olduğunu anladık. Öyleydi, bu nitekim yaşanmıştı. Başşehir molozlar içindeydi. Meyyit sayısı her dakika artıyordu, beşerler kayıptı ve ben meskende öylece oturamazdım. Hiçbirimiz bunu yapamazdık.
Pek çok kişi üzere ben de ferdî toplumsal medya hesaplarımdan patlama alanına gidip insanlara yardım edilmesini isteyen bir gönderi yazdım: “Bugün harekete geçme günü. Bir ortada olmalıyız. Maskelerinizi takın, eldivenlerinizi giyin. Gemmayze’ye, Mar Mikhael’e yahut Şehitler Meydanı’na gidin. Yıkımın içinde eşyalarını toplamaya çalışanlara, muhtaçlık sahiplerine yardım edin. Telefonunuzu şarj edin ve yanınızda taşınabilir şarj getirin. Birinin sizin nerede olduğunuzu bilmesini sağlayın. Kendinizi mahallenizde organize edin. Mahallî inisiyatiflere bağışta bulunun. Kan bağışı yapın.”
Arkadaşlarıma da ileti atıp bölgeye gideceğimi söyledim ve yardım etmek isteyip istemediklerini sordum. Onlar da geldiler. Bölgeye yanlışsız giderken benim üzere yüzlerce kişinin aslında orada olduğunu ve tanıdıklarına, tanımadıklarına yardım ettiğini gördüm.
24 saatten kısa müddette Ermeni ve Gouraud sokakları yine işlek hale geldi. Yüzlerce istekli, meskenleri, mağazaları, kaldırımları temizlemeye ve otomobillerin geçmesi için yolları açmaya yardım etmek için sokaklardaydı. Yardım etmek için kendi kendine bir ortaya gelmiş, harekete geçmiş gönüllüler topluluğu vardı. Kimse bizden bölgeye gitmemizi istememişti. Aslında orada olmamız da akla yatkın değildi. Hiçbirimiz bir evvelki gece uyumamıştık fakat yapabileceğimiz tek şey de buydu.
Orada olmak ne hissettirdi?
Halk böylesi durumlara o kadar alışıktı ki sorumluluğun kendilerinde olduğunu biliyorlardı. Bu, bir bakıma hepimiz için uzun bir terapi seyahatinin başlangıcıydı. Böylelikle bütün hayal kırıklıkları ve hüzünler yardıma dönüştü. Öğlenden sonra, ülkenin dört bir yanından gençler yardım etmek için bize katıldı. Herkes birbirine yabancıydı lakin herkes birbirini tanıyormuş üzereydi. Birebir acıyı yaşıyorduk ve bu birbirine yabancı beşerler bir gönüllüler topluluğuna dönüştü. Herkes elinden geleni yapıyordu. Birtakımı süpürge yahut kürekle yardım ediyor, kimi su veriyor, kimi sandviçler hazırlıyor, yiyecek dağıtıyordu. Birbirimizi denetim ediyorduk, o anın ferdi anılarını birlikte paylaşıyor, kimsenin kimseden daha fazla çalışmaması için işleri sırayla yapıyorduk.
‘DÜNYA ANKA KUŞU ANLATISI ROMANTİZMİNİ BIRAKMALI’
O sırada dünyada, bilhassa toplumsal medyada Beyrut’u anka kuşu ile simgeleştiren ve küllerinden tekrar doğacağına dair iletiler yayılıyordu. Bu size ne hissettirdi?
.
Dünyanın Lübnan’ın direncine ve tekrar yükselişine dair anka kuşu anlatısı romantizmini bırakması gerekiyor. Bir anka kuşu kaç kere tekrar yükselebilir? Bizim yıkılmış beşerler olduğumuzu kabul etmeleri gerekiyor. Yorgun ve mahvolmuş insanlarız. Toplumsal, ekonomik, politik, fizikî ve her manada. Tam bir çöküşün eşiğindeyiz. Dirençli olmak, yenilmez olmak demek değildir. Lübnan’ın direncinin ne manaya geldiğinin ya da dünyanın ne demek istediğinin ağır yükünü taşımak istemiyoruz. Kendi dayanıklılığımızı bizler tanımlayacağız. Biz yalnızca insanız. Kırılganız, zayıfız ve bir orta vermeyi, molayı hak ediyoruz.
Lübnan’da yaşadığımız ömür uzunluğu travma olağan değil. Artık rastgele bir sohbetin ortasında ağlamamız olağan değil. Ani seslerden duyduğumuz derin dehşet olağan değil. Gördüğümüz kabuslar olağan değil.
Kederlenmek ve ağlamak sorun değil. Herkesin iyileşme suratı uzun olacak fakat kesin olan bu iyileşmenin uzun süreceği. Bunu aşmak için birbirimize takviye olmalıyız. İnsanların ruh sıhhati için yardım etmeye hazır STK’lar da var.
‘KİLİSEDE ‘DER VOĞORMYA’YI SÖYLERKEN GÖZYAŞLARINI TUTMAYA ÇALIŞIYORLARDI’
Lübnanlı bir Ermeni olarak bu patlamadan nasıl etkilendiniz?
.
Öncelikle Ermeni kimliğimle gurur duyduğum kadar kendimi Lübnanlı olarak görüyorum. Ben yalnızca Lübnanlı değilim, tıpkı vakitte bir Beyrutluyum. Beyrut’ta yaşıyorum, çalışıyorum, oy veriyorum ve nefes alıyorum.
Pek çok Lübnanlının dağlarda ve köylerde aile meskenleri var, fakat Beyrut’ta yaşıyor. Zira burası merkez ve pek çok kesim için en hareketli yer. Tıpkı İstanbul üzere. Lakin ben onlardan biri değilim. Köyüm Osmanlı’nın Diyarbakır vilayetine bağlı olan, bugün Urfa içerisinde bulunan Siverek. Yani Lübnan’da bir köyüm yok. Beyrut benim için Lübnan demek.
Patlama ile pek çok kişi Lübnan’daki bir modüllerini kaybetse de öteki kesimlerini muhafazayı başardılar. Ancak ben Beyrut’u kaybederek Lübnan’ı kaybettim. Beyrut’un şahit olduğum yıkımını açıklamayabilmek benim için çok sıkıntı. Kalbimin bir kesimi kırıldı. Herkes kalbinin bir kesimini kaybetti. Patlamadan sağ çıksak bile herkes biraz öldü.
Bize bir kentin yasını tutmayı öğrenmediğimizi söylüyorlar. Bu yanlışsız değil. Zira burada Ermeniler var ve Ermeniler için hangisinin daha makus olduğunu bilemiyorum: Atalarınızın size ilişkin olduğunu söylediği toprakları asla görememek ve yaşayamamak mı, yoksa tüm hayatınız boyunca yaşadığınız ve çok sevdiğiniz bir kenti kaybetmek mi?
Patlamadan sonraki birinci Pazar günü, patlamadan ağır etkilenen birçok Ermeni kilisesi ve kurumundan biri olan Eşrefiye’deki Surp Hagop Ermeni Kilisesi’ne gittim. Çok ağır bir tecrübeydi. Kapısı ve penceresi olmayan bir yapıda dualar okunuyordu. İlahiler uzaktan bile duyulabiliyordu. Ermeniler, kilise sandalyelerinin solunda oturuyor, yüzleri maskeli bir halde, kilisede “Der Voğormya”yı (Rab bağışla) söylerken gözyaşlarını tutmaya çalışıyorlardı.
Ermenilerin yaşadığı Burç Hammud’da durum ne?
Burç Hammud, Beyrut’un Ermeni nüfuslu banliyösü ve limana birkaç kilometre uzaklıkta. Patlamanın merkez üssünü çevreleyen ve en çok etkilenen bölgelerden biriydi. Bölgedeki meskenlerin ve dükkanların birçoklarının pencereleri kırıldı, pek çok kişi yaralandı. Toplum merkezleri, patlamadan etkilenenlere arama-kurtarma, birinci yardım ve başka acil yardım hizmetlerini sağlamak için süratle harekete geçti. Bölgedekiler patlamanın çabucak akabinde Kilikya Kutsal Makamı Katolikosu Aram I’in meydana gelen ağır hasarı denetim etmek için ortalarında yürüdüğünü görünce şaşırdılar.
Bu bölgenin Ermeniler için değeri ne?
Burç Hammud sıradan bir yer değil. Pek çok açıdan eşsiz. Kente dönüşmüş bir tarih. Bölge Ermeni Soykırımı’ndan kurtulanlar tarafından 1915-1923 ortasında kuruldu. Bu beşerler evvel sürgüne zorlanmış, Suriye çöllerinde vefat yürüyüşüne katılmış ve sonunda Lübnan’a ulaşmışlardı. Onlardan biri de Siverekli olan dedem “Usta Levon”du. Soykırımdan kurtulmuştu ve çok gençti. Çekirdek ailesinden hayatta kalan tek kişiydi. Anne tarafım da Gürün’dendi (Sivas) ve onlar da evvel Suriye’ye sonra da Lübnan’a geçmişlerdi.
Soykırımdan kurtulanlar Beyrut Limanı’nda “Karantina” isimli bölgede karantinaya alındılar. Bu sürecin sonunda Beyrut’a girmelerine ve o vakit bataklık halinde olan Beyrut Nehri’nin doğu kıyılarında barakalar inşa etmelerine müsaade verildi. Daha sonra bugün de ayakta duran konutların imaline başlandı. 1952’deyse Burç Hammud bağımsız bir belediye oldu.
Burç Hammud’daki pek çok sokak, Ermenilerin köklerinin olduğu Ermenistan ve Türkiye’deki kent ve köylerden alındı, Maraş, Sis (Kozan), Adana, Aragats, Kilikya gibi… Bugün de bu bölge hala pek çok Ermeni kilisesine, okuluna, kültür merkezine, müzik okuluna, dans akademisine, stant yerlerine, medya platformlarına ve kütüphanelere konut sahipliği yapmakta. Yalnızca Lübnan’da değil, diasporadaki Ermenilerin de atan kalbi burası. Yıkık bir Burç Hammud, yıkık bir Ermeni diasporasıdır ve bunu kimse istemez. Bu, Ermenilerin global olarak, hem devlet/hükümet düzeyinde hem de diaspora seviyesinde Lübnan’daki kardeşlerine seferber oluşunu açıklıyor. Elbette bu yardım yalnızca etnik olarak değil, Ermeni olan olmayan, bölgede muhtaçlığı olan herkese…
Burç Hammud’un sizin için bir diğer özel yanı da, patlama öncesinde kültür çeşitleri düzenlemeniz.
Burç Hammud’a olan sevgim sır değil. O kadar seviyorum ki, buranın tarihini ve kültürel zenginliğini anlatmak için haftalık yürüyüş cinslerine başladım. Müşterilerim yalnızca Lübnan’ı keşfetmekle kalmadı, Lübnanlılar da Lübnan’ın Ermeni hayatının orijinal, canlı bir tarafını keşfettiler. Seyahatlerimde Ermenilerin Lübnan’a neden ve nasıl geldiğini öğrenme bahtı buldular. Şu anda Türkiye’nin güneydoğusunda olan köylerimizden yanımızda getirdiğimiz mantı, dolma, su böreği, sucuk, pastırma ve sarı burma üzere klasik yemeklerimizi, baharatlarımızı tattılar. Ermeni kilisesinin ve haçkarın mimarisini öğreniyor ve Ermeni alfabesini kullanıyorlardı. Burç Hammudlularla tanışarak buradan ayrılıyor ve artık kendilerini yabancı hissetmiyorlardı. Ne yazık ki bunların hepsi durdu. Evvel koronavirüs ardındansa patlama nedeniyle. Burç Hammud hem maddi, hem de psikososyal olarak iyileşmekte. Kent ve bu kentte yaşayanlar travmayı atlattıktan sonra tiplere yine devam edeceğim.
Ermeni olmanın bir kesimi da konutunuzu her yıkıldığında yine inşa etmek. Ve bir vakitler yıkılmış bir kilisede tekrar dua etmek… Fakat artık değil. Artık yaşamak ve yaşayarak hayata bir mana vermek gerek.
‘KARANTİNA’DAKİ HER KONUTUN LİMAN GÖRÜNÜMÜ, HER DUVARINDAYSA KAN VAR’
Ermeniler Beyrut’a geldiklerinde karantinaya alınmıştı. Ancak bugün o bölgede, Karantina’da pek çok kesim bir ortada yaşıyor. Patlama sonrası bölge ne durumda?
.
Yüzyıl evvel Beyrut karantina ile uğraşıyordu. Şimdilerde karantina korona virüsüyle gündeme gelmiş olsa da o periyotta mevtten kaçan binlerce Ermeni karantinaydı. Limanın yakınındaki karantina alanı “Karantina” diye anılıyor. Şu anda bu bölgede pek çok etnik kökenden insan birlikte yaşıyor. Lübnanlılar, Suriyeliler, Ermeniler, Kürtler ve Afrika ile Güneydoğu Asya’dan göçmen işçiler…
Lübnan’ın yakın tarihinde, Karantina yıkıcı Lübnan İç Savaşı’nın birinci katliamının yaşandığı yer olmasının travmasını taşımakta. Fakat limana yakınlığı göz önüne alındığında, patlamadan en çok etkilenen yerlerinden biri olarak artık bir öbür travması daha var ve bu çok büyük. Karantina’daki her meskenin liman görüntüsü, her duvarındaysa kan var.
Burç Hammud’dan öbür Ermeni gönüllülerle birlikte katıldığım yardım çalışmalarının bir modülü olarak, yiyecek dağıtmak ve muhtaçlık değerlendirmesi yapmak için Karantina’ya gittik. Orada Halep’ten ve Ayn Arap’tan -ya da onların tercih ettiği ismiyle Kobani- birçok Suriyeli mülteci aileyle tanıştık. Birçoğu savaştan kaçan ve artık bu yıkımla uğraşmak zorunda kalan Kürtlerdi. Güya vefat ve yıkım onları takip ediyor.
Onları ziyaret eden ve yardım getirenlerin Ermeni olduğunu öğrenince memnun oldular. Birbirimize bağlandık. Her iki halk da zulüm yaşadı ve hayatta kaldı. Onlar da kendilerini Beyrut’un Karantina’sında buldular. Birbirimizde iç içe geçen kesimlerimizi gördük. Ermenilerin, mültecilerin torunları olan bizler, yalnızca Karantina’da yıkım görmedik, birebir vakitte tarihin tekerrür ettiğini gördük. Bir mülteci geçmişi, felaket ve hayatta kalma tarihi.
Bu patlama Ermeni toplumunu nasıl değiştirdi?
Ermeniler yalnızca Burç Hammud’da değil, Beyrut’un Mar Mikhael, Karm el Zeitun, Geitawi ve Eşrefiye ilçelerinde de yaşıyor ve cemaat o kadar çok şey kaybetti ki… Bu bölgelerde de çok sayıda Ermeni kurumu ziyan gördü, yok oldu. Patlama sonucu çok sayıda Ermeni öldü, pek birden fazla yaralandı ve neredeyse tamamı bu travmayı bir mühlet daha taşıyacak. Artık patlamanın neyi silip süpürdüğünden bahsetmek yerine, güçlü bir topluluk ve aidiyet duygusu olan neyi verdiği ve pekiştirdiği üzerine odaklanmak istiyorum. Bu herkese birleştiğimizde ne kadar güçlü olduğumuzu hatırlattı. Bu dayanışma, patlama sonrasında tüm siyasi partiler, mezhepler ve hayırsever örgütlerin birlikte hareket edişinde kendini açıkça ortaya koydu.
Tüm bu acı ve ızdıraptan sonra Ermeniler en iyi yaptıkları şeyi yapacaklar, yani hayatta kalmak ve hayatlarını tekrar inşa etmek. Gerekirse sıfırdan başlayacaklar. Beni halkımla ve tarihimle gururlandıran şey, bu kadar çok acıya katlanmaları lakin bir biçimde hayatta kalmaları ve yine yaşamayı, birbirini desteklemeyi ve hayata mana vermeyi başarma iradeleri.
Gazete Duvar