Volkan Ortan
Antalya’dan izleyici ödülüyle dönen Leyla Yılmaz’ın yazdığı ve yönettiği “Bilmemek” İstanbul Sinema Şenliği kapsamında 20 Temmuz Pazartesi günü Ulusal Yarış Bölümü’nde hem Sakıp Sabancı Müzesi’nde hem çevrimiçi programında internet üzerinden gösterildi. Kadro arkadaşları tarafından eşcinsel olmakla ‘suç’lanan ve eşcinsel olup olmadığını oburlarının bilme hakkına itiraz eden Umut’un maruz kaldığı ayrımcılık üzerinden zulmün sergilendiği ve günümüzün politik ve kültürel ortamının duru bir yansıması “Bilmemek.” Eşcinsel olup olmadığını bilmediğimiz Umut’un farklı bulunan bir özelliğe sahip bir öteki olarak toplum dışına atılmasında yalnızca grup arkadaşlarının rolü yok. Onu koruyup kollaması beklenen ailenin, sistemin, bu yok edilişe karşı Umut’un haykırışını, isyanını duymayışı, duymayı erteleyişi ya da onun kendilerinin görmek istediği üzere olmayabileceğinden duydukları dehşet, bu büyük dışlamanın, kabullenmeyişin öteki yarısını oluşturuyor.
Böylesine kavramsal ve soyut olmasına, ticari bir dezavantaj yaratma ihtimaline karşın Leyla Yılmaz’ın sinemasına vermeyi seçtiği bu isim, üzerinde düşünülmeyi hak ediyor. “Bilmemek”, bir insanın cinsel yönelimini, inancını, dinini, cinsiyetini, ırkını, kökenini bilmemeyi kabul etmeyi, bunu bilmek dileğiyle yanıp tutuşan o pornografik dileğin karşısına, zıttı olarak, olması gereken hal halinde konumluyor. Bilmiyoruz ve kabullenmeliyiz. Bilmemek bir yana, merak etmemeli ve öğrenmeye çalışmamalıyız. Bu reddediş, şu an toplumsal olarak neredeyse artık legal bulunan, politik muktedirlerce ve ana akım medyanın çoğunluğu tarafından örneklenen ifşa edişlerin, ortaya çıkarıldığı söylenen, ayıplanan ‘ahlaksızlık’, ‘hain’lik jurnallemeleri ortasında şahsî, cinsel akınları da reddetmek, onların saklı tüketicisi olarak tarafsız kalınamayacağı manasına geliyor.
Şenliğinin birinci iki sineması Körleşme ve Şair için ve pek çok son periyot Türk sinemalarında rastlanan bunalımlı lakin ‘cool ergen erkeklik’ durumunun yetişkin erkeklerde muhakkak ki muharrir ve direktörün farkına varmadığı biçimde muteberleştirilmesinin bilakis (Şenay Aydemir’in şenlik yazılarında da belirttiği gibi) bu defa gerçek ergen erkekler bir linç ortamını oluşturan meraklı küme olarak karşımıza çıkıyor. Bir bakıma ergen erkek hoyratlığının bu derece yaygınlaştığı ve baş üstünde konumlandığı bir kültürün de mikrokozmosu üzere kuruluyor erkek su topu alanı ve soyunma odası. Hem yetişkin dünyasının nefret, linç, şiddet ortamını misliyle kopyalayan ergen dünyasını veriş biçimiyle hem tek kişilik duvarlarla örülü bağlantısız ve sevgisiz bir orta sınıf ailenin tekinsiz bir etraf tehdidi altındaki dayanıksızlığı, hem de bilmemenin daha hakikat olduğu düşünülerek seyirciye gösterilmeyenleriyle çokça bir Haneke esintisi taşıyor Leyla Yılmaz’ın üslubu. Suyun üstünde olanlar izlenirken, su altında ne gaddarlıkların döndüğünü gösteren kameranın ortalama gözün göremeyeceğini gösterdiği tek sekans da bu su altı çekimlerinden ibaret.
Bu sahneler dışında Leyla Yılmaz’ın söylediği üzere, şuurlu bir seçimle her şeyi bilen (omniscient) bir ilah kamera kullanarak değil, bir insanın bileceği kadar bilen ve gören bir bakış açısıyla anlatılıyor bize hadiseler. Kıssaya müdahale etmeyen bir görsel dizaynın yanında, tıpkı müdahalesizlikte bir ses tasarımı, yalınlık, bunun gerektirdiği hatasızlık ve akış öyküyle izleyici ortasında bir pürüz bırakmıyor. İmzasını atmaktan imtina eden, neredeyse anonim bir öyküyü, anonim bir anlatıyla ortaya koyup, büyük bir kitleyi ilgilendirecek halde bırakan, anlatısı istikametiyle klasik lakin anlattığı prestijiyle alternatif ve eleştirel bir karşı duruşu olan bir sinema oluyor böylece. Herkesin kendini söz etmesine müsaade veren, karakterlerini dinleyen, konuşturan bir sinema birebir vakitte. Kimi sahnelerdeki gerçekliğin belgesele yakınlığıyla, bizi hakikatle, zalimi de kendi zulmüyle yüzleştirdiği belgesel kamera çekiminden gocunmayan lakin bunu yaparken hala her şeyi bilmeyi arzulayan bir lisana başvurmayı reddeden, özel alanları kapatan, hiçbir şey söylemek istemeyenleri de o halleriyle bırakmayı göze alan bir üslup içinde.
“Bilmemek”, kritik sahnelerinden birinde en yakın çocukluk arkadaşına bile “Benim için hiç değeri yok lakin ‘gay’sen evvel ben bilmek isterim” dedirterek, kendisini başkalarından farksız kılışını gösteriyor ve anlatmak istediğini de bu merakta topluyor. Modernsiniz, sekülersiniz, arkadaşlarınızın iyiliğini istiyorsunuz ve muktedirin dışlayıcı, nefret telaffuzuna, ötekisine karşı giriştiği lince karşısınız lakin bir yandan da için için merak ediyorsunuz, grup arkadaşınızın, yanınızdakinin gay olup olmadığını ya da örneğin kimle bağı olduğunu, ateist olup olmadığını, sünnetli olup olmadığını. Buna hakkınız var diye düşünüyorsunuz zira bunu bilmemeyi kandırılmak sanıyorsunuz. Yakınlık, şahsî sonlara yer bırakmıyor zira. Daima birlikte birebir şeylere inanarak, birebir ve tek olarak güçleneceğini, ortamızdan farklı olanları, aynılığa, tekliğe inanmayanları çıkararak rahat edeceğini düşünen faşist bir fanteziye paydaşlık ediyoruz bu halimizle.
Söylememeyi palavra söylemekle eş tutuyoruz, zira datalı kabul edilen bilgi heteroseksüel olmak, inançlı olmak, yerli olmak, ulusal olmak, bizden olmak. O kurulan ‘biz’den siz de sinsi bir haz alıyorsunuz. Leyla Yılmaz’ın sineması sizi buradan yakalamaya çalışıyor ve bunu başarıyor.
Ne var ki sinemanın eksik kalan yanı da bu ‘biz’lik ve gerçeklikle olan münasebetinden kaynaklanıyor. Umut’un kendini savunmak ve kendini dışlayan arkadaş kümesine karşı ‘Biz burada birlikte büyüdük’ ve ‘Çok evvelce beri ben sizin arkadaşınızım’ haykırışları, gerçek hayattaki durumların karşılığı bile olsa, farklı olanı dışlamanın yanlışlığını tam da karşı olduğu bakış açısıyla göstermek oluyor. ‘Burada’ yetişmiş olmayı ve ortak geçmişin eskiye uzanmasını, ‘milli ve yerli’lik talebini çağrıştıracak formda dışlanmaya isyanın desteği olarak koymak sinemanın amaçladığını düşündüğümüz durumla uyumlu durmuyor. Güya buralardan olmasa, o çocuklar birlikte büyümeseler ve Umut sonradan ve ‘dışarı’dan gelse, yapılan ayrımcılığa karşı savı kalmayacak üzere.
‘UMUT İLE UMUTSUZLUK’
Öte yandan, sinemanın gerçek hayattaki izdüşümüyle uyuşmazlığıyla yüzleşiveriyoruz. Sonraki sabah, 21 Temmuz Salı sabahı Pınar Gültekin’in meyyit bulunduğu haberiyle uyanıyoruz güne. Bir erkeği terk etmek ve istediği bir hayatı seçmeye çalışmak kabahatini (!) işlediği anlaşılıyor. Sinemanın eleştirdiği gazetecilik formuna ironi olacak biçimde (isimlerle cambazlık yapmayı zevk edinmiş, oyuncu, meraklı, sansasyonel) söylersek, sinemadaki Umut’la, gerçek hayattaki ümitsizlik ortasında gidip geliyoruz. Ya da daha doğrusu gidiyoruz ve geri gelemiyoruz. Hayat ekrandakinden de yırtıcı.
Dünyada en fazla trans cinayetinin ve 2019 yılında rekor sayıda bayan cinayetinin işlendiği Türkiye’de, aile yapısını bozduğu söylenen, LGBT haklarının kabulü ve legalleştirilmesi dehşetinin rahatça İstanbul Sözleşmesi’nin fesih nedenlerinden biri olarak devlet tarafından lisanlandırılması, bu yerli ve ulusal olmadığı argüman edilen mukavelenin şiddet gören ve mevt tehdidi altındaki ötekilerin ayağının altından çekilivermesi… Bayan cinayetleri rekor kırarken, LGBT+ marjinal bir küme olarak gösterilirken, bayan ya da erkek, istediği insanı sevmeyi bir hak olarak savunan kitap çevirileri ve mütercimleri yargılanırken ve mahkum edilirken, İçişleri Bakanlığı’nın, korona virüsü salgını periyodunda aile içi şiddetin azaldığını söylemesi… Doğrusunun, meskene mahkum olan bayanın kaçacağı bir yeri olmayışından ve devlete raporlandığı durumda da cezasını çekmesi için hapsedilecek kişinin cezaevine yollanacak saldırganın kendisi değil de, konutuna geri gönderilecek beyanda bulunan bayanın olacağını bilmesi, bu nedenle şiddet bildiriminde bulunmayışı ya da erteleyişi olduğu… Bunu bilmiyor olabilirler mi?
“Bilmemek”te ‘Umut’, bilmememiz sayesinde yalnızca LGBT bireyleri değil, bayanı ve devletin, ataerkil normlarına uymadığı için ‘marjinal’ diye tanımladıklarının tamamını temsil ediyor. Ötekileştirilmeye çalışılırken ironik bir biçimde neredeyse çoğunluğu oluşturacak kitlenin sözcülüğünü yapıyor. Ve galiba asıl umut da burada yatıyor.
Son bir not : Sinemada Umut’a ne olduğunu merak edip sineması izleyebilirseniz (Eger ek gösterim olmazsa IKSV üzerinden izleme mühleti ne yazık ki 21 Temmuz gecesi doldu) bir izleyici olarak Umut’a ne olduğunu bilmenin hakkınız olup olmadığını da yine düşüneceksiniz. Bilmek için meraklı bir izleyici dileğinden fazlasını talep eden bir sinemayla karşı karşıya kalacaksınız zira. Bilmemek sayesinde umudun korunduğu ve izleyici olarak değil kurucu olarak değiştirilebilecek bir gelecek.
Sonuç olarak bildiğimiz; sinemanın, bu her şeyi bilen ve mutlak itaat gösterilen muktedirlerin ve onların sıvazlamalarıyla herkes hakkında her şeyi bilme hakkını kendinde görüp yargılayan, kategorileştiren, deşifre eden, fişleyen koca bir avcı ağının (filmde network ve vizyon sahibi yeni yetme işveren figürünü de unutmayalım) karşısına; bilmeme halini, daha az bilmeyi kabul eden, ve daha az bildikçe bilgeleşen bir insanlık halini koyduğu.
Gazete Duvar
