George Dvorsky
Kuzey Almanya’da bulunan bir mağara girişinde Neandertaller tarafından yapılmış ve kemiğe oyulmuş, ziyadesiyle nadir görülen 55 bin yıllık bir eser keşfedildi. Bilim insanları Homo sapiens tesiriyle yapılmış olması ihtimalini de değerlendirirken, çeşidimizin bu bölgeye gelişiyle yapıtın yapılış tarihi ortasındaki altı bin yıllık fark, bunun bir Neandertal yapıtı olabileceği fikrini güçlendiriyor.
Neandertaller, kendilerini tüylerle süslediler, mağara fotoğrafları çizdiler ve kartal pençelerinden takılar imal ettiler; hâl böyleyken, Neandertallerin birebir vakitte bir kemiğe desenler oyduğunu öğrenmek çok şaşırtan olmasa gerek. Nature Ecology & Evolution mecmuasında aktarıldığı üzere, 55 bin yıl kadar geriye giden bu kemikten oyma yapıtın keşfi, Neandertaller ortasındaki karmaşık davranışlara ait yeni bir ispata işaret ediyor.
SEMBOLİK MANAYA SAHİP BİR SANAT YAPITI
Londra’da bulunan Tabiat Tarihi Müzesi’nden bir arkeolog olan Silvia Bello, bulguyla ilgili News&View mecmuasına yazdığı makalede, “Sanatsal süslemelerle ilgili deliller sırf fonksiyonel olmanın ötesinde, bu objelerin kimi sembolik sebeplerle üretildiğini ya da değiştirildiğini düşündürüyor ve bu, Neandertallerin karmaşık bilişsel yeteneklerine yeni bir boyut katabilir” diyor.
Almanya’nın kuzeyindeki Harz Dağları’nda bulunan Einhornhöhle arkeolojik hafriyat alanından çıkarılan oyma eser, beş büyük köşeli bir ayraç oluşturan altı adet gravürün meydana getirdiği bir çizgisel desen barındırıyor. Almanya’nın Hannover kentindeki Aşağı Saksonya Eyalet Kültür Mirası Dairesi’nden arkeolog Dirk Leder tarafından yayınlanan bir araştırmaya nazaran, paralel ve sistemli biçimde çizilen gravürler kıyaslanabilir boyutlarda ve muhtemelen bilerek yapılmış bir hareketi düşündüren tek tip bir yaklaşımla meydana getirilmiş.
HOMO SAPİENS BÖLGEYE GELMEDEN EVVEL ÜRETİLMİŞ
Radyokarbon tarihleme, 5,6 cm uzunluğa sahip ayak kemiğini Orta Paleolitik Dönem’e ve Homo sapiensin bölgeye gelişinden kısa bir mühlet öncesine yerleştiriyor. Araştırma makalesine nazaran, fosil üzerinde yapılan mikroskobik inceleme, oyma süreci öncesinde, kemiği yumuşatmak emeliyle gerçekleştirilmiş olan aşındırma sürecini yapmadan, suda kaynatıldığını gösteriyor. İşaretler, bilindik et doğrama kesiklerine benzemiyor ve araştırmacıların çalışmada yazdığı üzere, süslenen öğe “pratik bir kullanıma sahip değil.” Bu vakit diliminde Alplerin kuzeyinde dev geyiklerin seçkin görüldüğü hesaba katıldığında, oyma büyük ihtimalle önemli bir sembolik manaya sahipti. Bununla birlikte, formların tam manası herkesin kendi kestirimine nazaran değişiyor.
Kemikten oyma yapıtın Neandertallerin elinden çıktığı şimdi kesin değil. Bu yılın başlarında sunulan genetik ispatlar, anatomik açıdan çağdaş insanların yaklaşık 45.000 yıl evvel Orta Avrupa’ya geldiğini, yani oyma yapıtın yaklaşık 6.000 yıl sonrasına tarihlendiğini gösteriyor. Bu bariz zamansal boşluk, yapıtın Neandertallere ilişkin olduğunu vurguluyor; lakin Homo sapiensin bu sanat yapıtını ürettiğini ya da ona ilham verdiğini sav etmek de büsbütün mantıksız olmaz.
Yeni araştırmaya dahil olmayan Bello, “Modern insan ve Neandertal nüfusları ortasında Einhornhöhle’de bulunan oyma yapıtın üretimine ilham vermiş olabilecek bunun üzere erken bir bilgi alışverişi yaşanma ihtimalini dışlayamayız” diyor. Öte yandan, Neandertallerin bu beceriyi çağdaş insanlardan öğrenmiş olması ihtimali, sahip oldukları bilişsel kapasitelerini azaltmıyor.
NEANDERTALLERİN BİLİŞSEL SEVİYESİNİ GÖSTERİYOR
Bello, “Bilakis, öğrenme, bir yeniliği kendi kültürüne ekleme ve yeni teknolojilere ve soyut kavramlara ahenk sağlama kapasitesi, davranışsal karmaşıklığın bir öğesi olarak kabul edilmeli” diyor. “Bu bağlamda, Einhornhöhle’de bulunan oyma kemik eser, Neandertal davranış şeklini Homo sapiensin çağdaş anlayışına daha da yaklaştırıyor.”
Elbette, yeni araştırmanın muharrirlerinin, kemiğe oyulmuş yapıtın nitekim de Neandertaller tarafından yapıldığı ve çağdaş insanların bununla hiçbir ilgisi olmadığı konusunda büsbütün haklı olması da mümkün.
Neandertaller, üstte belirtilen kültürel katkılarına ek olarak, yardıma muhtaç durumdaki sevdiklerine bakmak, ölülerini gömmek ve dişlerine bakım yapmak üzere birçok karmaşık davranış gösterdiler. Velhasıl, Neandertallerin bu desenleri kemiğe oyuş olması da pek de güç değil.
Yazının yepyenisi Gizmodo sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
