Bir Diğerdir üzerine çok yazıldı, çok konuşuldu, konuşuluyor. Ne iyi değil mi? Bir tarafta diziyi beğenenler, başka tarafta beğenmeyenler var. Bir tarafta da “neden bu kadar konuşuldu, yapacak daha iyi bir işiniz yok mu, ben dizi izlemem” diyenler. Konuşmak iyidir. Konuşalım ve tartışalım. Derin sosyolojik tahlillerden uzak, Bir Başkadır’ın pek konuşulmamış bir tarafına değinmek istiyorum. Ancak öncesinde diziye gelen tenkitleri kabaca hatırlayalım.
En uç örneklere bakacak olursak, “Peri prototipi eskide kaldı” diyen eleştirmenler de oldu, “eğer kolaysa KHK’lıları” anlatsın diyen akademisyenler de. Dilber Ay’la karşılık vermek isterim: Zorunda mıyız? Bir diğer tenkit, dizinin aktüel olmamasıyla ilgili, “anlatılan periyot 2000’lerde kaldı”. Buna karşılığım: Neden olmasın? “Peri prototipi eskide kaldı” yazıldı. Benim karşılığım hayır kalmadı. Dilerseniz sizi birçok “Peri”yle tanıştırabilirim. Bir öteki yaygın tenkit “x kümesi gereğince temsil etmiyor” idi. Dizinin birtakım “kesimleri” yanlışsız temsil edemediği yazıldı. Bir dizinin, sinemanın temsil sıkıntısı olmalı mı? Dizinin gereğince politik olmadığı, politik olmaktan kaçındığı yazıldı. Şeytanın avukatlığını yapalım: Neden her müziğin, her sinemanın, her dizinin, her kitabın siyasi tenkit içermesi gerekiyor günümüzde? Kaldı ki, hangi kriterler siyasi tenkit içermediğini söyleyecek. Sahi, ferdî olan politik değil miydi? Büyük kelamlar, sloganlar söylemek, illa açık açık insanların gözüne mi sokmak lazım politik olmak için? O çamurlu sokaklardan meskenlerine girerken insanların neden ayakkabılarını çıkardıklarını, o ayakkabı çıkarma ve giyme müddetinin uzunluğunu ve beşerler için kıymetini hiç düşünmemiş insanların kolay eleştirisi üzere geliyor bu. Sahi, konutları değiştirsek mi bir mühlet? Dizinin en politik yanlarından birinin, Gülbin’in bahsettiği tekmeden fazla “ayakkabı seremonisini” bize inatla göstermesi olduğunu düşünüyorum.
KELAM GÜMÜŞSE SÜKÛT ALTIN MIDIR?
Gelelim bahsetmek istediğim asıl sıkıntıya. Kümelerden, sınıflardan, mahallelerden diğer bir kelam söylüyor Bir Oburdur. Onu temsil etmedi, bunu etmedi, burası yanlışlı derken, hepimizde ortak olan sessizliğe ayna tutuyor: Kimse konuşmuyor, konuşamıyor, içine atıyor, susuyor. Aşkı, öfkeyi, tecavüzü, evlat edinmeyi, hülasa toplumda “ayıplanabilecek” ne varsa, hepsini bir sır üzere senelerce saklıyoruz. Sonra da geceleri düşlerimizde sayıklıyoruz. Bu bir ortak nokta, bütünlük değil midir? Bütünlük olmasa ne olur ayrıyeten? Hiçbir şey hakkında her şeyi anlatan Seinfeld bügün Türkiye’de çekilseydi, gelebilecek tenkitleri hayal edemiyorum…
Madem tanınan kültürden girdik, o denli devam edelim. Kargo’nun Boğaziçi müziği aklımdan çıkmadı diziyi izlerken: “Hayat doğuda sessizlik, suskunluk anlamında/Batıda ise bedelli bir taş sanki/Susmak doğuda fazilet, meziyet anlamında/Batıda ise bedelsiz bir hak üzere.” (sözler: Mehmet Şenol Şişli) Bir oburdur toplumun temel taşlarından biri olan, sessizlik, susmak, konuş(a)mamak, içine atmak üzerine bir dizi.
Herkesin konuştuğu, Sabah neslinde, Müge Anlıvari programların bu kadar tutmasının da uç örneklerin göründüğü bir magazin programı olması dışında, beşerler “sırları” hakkında konuştuğu için bu kadar izlendiğini düşünüyorum. Hani ailenizde berbat bir amca vardır, eşe dosta rezil olmamak için, aileye laf gelmesin diye anlatmazsınız. Sonra biri çıkar, kendi ailesindeki haksızlıkları anlatır da lakin o vakit rahatlayıp “bizim ailede de o denli biri var” dersiniz. Ayıp eşiği aşılmıştır, paylaşılmıştır. Orada size tutulan ayna bir rahatlama sağlar. Tek gereken biraz yürektir. İçimize cet ata büyüttüğümüz onca niyetin, hissin, ıstırabın, sevincin taştığı anın coşkunluğu da sessizliğimizin müddetiyle paralel sarfiyat. Fakat “içimizde tutamadığımızda”, artık gündelik hayatımızı zorladığında anlatırız ya da psikoloğa gideriz. Severiz söylemeyiz, rahatsız oluruz söylemeyiz.
‘KİMSEYE ETMEM ŞİKÂYET, AĞLARIM BEN HALİME’
Neden konuşmayız? Bir sefer, konuşmak ayıp. “Konuştuğum biri var” kelamının “seviştiğim biri var”la muadil görüldüğü bir ülkede, konuşmak çok tehlikeli. “Konuştuğunuz biri vardır”, aileniz öldürür. Sokak röportajında, pazarda, misafirliğe gittiğiniz konutta konuşursunuz, polise şikâyet ederler. Fikrinizi beyan edersiniz, “mazallah ele güne rezil olursunuz”; susarsınız. Ya da, “içimde kalmıştı, söyledim rahatladım” deriz. Berkun Oya, Biz Başkadır’da “biz konuşamıyoruz, konuşursak rahatlayacağız” diyor, eleştirenler ise “siyaset nerede” diyor. Konuşamazsak nasıl siyaset yapacağız?
Bir Diğerdir, Türkiye dışındaki ülkelerde Ethos ismiyle yayımlandı. Ethos, eğilimlerimiz ve alışkanlıklarımızı simgeliyorsa şayet, bizi bir başkasından ayıran ortak noktalarsa, bu da açıkça suskunluk bana nazaran. Buradan bakarsak, Bir Diğerdir, “söyleme dostuna o da söyler dostuna” ile “derdini anlatmayan derman bulamaz” ortasında sıkışmış bir toplumun dizisi. Bir Oburdur, birbirine benzemeyen, kopuk, apayrı sınıflardan, kümelerden, bölümlerden, mahallelerden bahsediyor. Ve buradan yola çıkarak, bizi birleştiren şeylerden tahminen en değerlisi olan sessizliğimize varıyor. Bu kadar birbirimizden kopuk olmamızın nedeni konuşmamamız diyor.
Herkesin konuşmaya zorladığı Ruhiye, onun konuşmayan oğlu, herkese birebir tavsiyeyi veren ve sırrını sırf bir yabancıya açabilen “hoca”, annesiyle babasıyla konuşamayan, diğerlerine “açılabilen” ancak onlara “açılamayan” Hayrünisa, danışanı tam konuşacakken lafı ağzına tıkan Gülbin (Sahi, sonunda öfkesini lisana getiren Peri’ye kızanlar, Peri’ye duyduğu öfkeyi lisana getiremeyen Gülbin’e neden kızmaz?) diyalog kuramayan anca hengame eden Gülbin-Gülan kardeşler, konuştuğunda “bir kamyon laf söylemekle” itham edilen Hilmi…
Ancak konuşunca rahatlayan, kederini söyleyince nefes alan karakterler var karşımızda. Dizinin başlarında, “konuşabiliriz istersen, sohbet edebiliriz” diyen Peri’ye, “ne konuda” diyen Meryem’i hatırlayın. Kimseye etmiyoruz şikâyet, ağlıyoruz halimize…
‘FAŞİZM KONUŞMA YASAĞI DEĞİL SÖYLEME MECBURİYETİDİR’
Birtakım sözlerin farklı tonasyonları farklı manalara gelebiliyor Türkçe’de. Ayrıyeten, her şeyi söylemenin de bir üslubu, bir vakti vardır tahminen. Ne söylediğimiz kadar nasıl söylediğimiz de değerlidir muhtemelen. Tüm bunlarla birlikte, hiç söylenmeyecek şeyler de vardı, kim bilir. Ya da var mıdır? Bir Diğerdir beni bunları düşünmeye itti.
Lisanın sonları üzerine, “Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen” (Üzerinde konuşulamayan mevzuda susmalı) yazan Ludwig Wittgenstein’ı yanlış mı anladık sanki? Wittgenstein, üzerinde konuşulamayan hususta susmalı derken, lisanın sonlarını kastediyordu. Çeviride kaybolmasın diye not edelim. Pekala, “Silentium, stultorum virtus” (Sessizlik, aptalların erdemi) diyen Francis Bacon’ı da Wittgenstein’la birlikte düşünelim mi?
Bir valinin seçilmiş belediye liderine konuşmama talimatı verdiği “Eğer konuşmaya başlarsam” cümlesinin bir tehdit olduğu bir ülkede yaşıyoruz. Lakin sorun aslında konuşmamak. Sahi, biraz konuşalım mı?
Gazete Duvar
