Gazete Duvar’da, gelişkin bir adalet sistemiyle, başarabildiğimiz ölçüde demokratik bir toplum hayatı sürebilmek için bugünün ve geçmişin karşılaştırılmasına dayalı tartışmaya devam ediyoruz.
Bu mevzuda tartışma açılmasının gereği ve faydasına Levent Köker’in Birikim mecmuasındaki yazısı işaret etti: “Başkancı rejim: Popülist yarışmacı otoriterlik mi, diktatörlük mü?” Gazete Duvar müelliflerinden Ümit Kıvanç, Köker’in ortaya getirdiği sıkıntıları ve görüşleri aktararak, geçmişin tartışılması üzerindeki fiilî ambargoya dikkat çekti ve, “Bizim gerçekten bir demokrasimiz var mıydı?” diye sormadan çıkış aranamayacağını ileri sürdü.
Bugün Gazete Duvar muharrirlerinden Ahmet Murat Aytaç ve Berrin Sönmez tartışmaya katkılarını sunuyorlar.
Aytaç’a nazaran, “restorasyoncu bir anlayışla parlamenter sistemi tekrar kurma”nın tahlil olarak gündeme getirilebilmesinin temelinde, kendini berbatın iyisini seçmeye mecbur hissetme üzere bir ruhsal etken yatıyor: “Mümkün dünyaların en berbatında yaşadığımız inancı siyasal hayatta genel bir ehvenişer mantığının hakim olmasıyla sonuçlanıyor.”
Berrin Sönmez ise “ucube sistemden çıkış arayışına katılması beklenen muhalefet partileri”nin bu arayışa uzaklıklı durduğuna dikkat çekiyor: “Oysa rejim değiştiğinde otomatik olarak muhalefet etme biçimi değişmeliydi. İktidarın blok olarak hareket etmekten çekinmediği siyasal ortamda muhalefetin blok olarak hareket etmekten kaçınması rasyonel değil.”
AHMET MURAT AYTAÇ: BAŞKANLIK TEK KİŞİLİK HÜKÜMETE DÖNÜŞÜNCE MUHALEFET PARLAMENTER SİSTEMİ TAHLIL OLARAK TASARLADI
Ahmet Murat Aytaç
Eski rejim kavramı bugünlerde resmî ismiyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmeden evvel Türkiye’de yürürlükte olan siyasal nizamı anlatmak için kullanılıyor. Muhalefetin eski rejimin kusurlarını bugünkü rejim değişsin diye görmezden geldiği görüşü temel olarak doğrudur. Kendini muhalif olarak tanımlayan neredeyse herkesin ortak duygusu Türkiye’nin evvelden eşi gibisi görülmemiş bir baskı süreci içinden geçtiği tarafında. Mümkün dünyaların en berbatında yaşadığımız inancı siyasal hayatta genel bir ehvenişer mantığının hakim olmasıyla sonuçlanıyor. Mesela birçok sol seçmen YETERLI Parti’yi MHP’ye Gelecek Partisi’ini AKP’ye nazaran tercihi şayan kabul ediyor. Siyasetin işleyişi daha az makûs olanı belirlemeyi sağlayacak bir kötülük muhasebesi tarafından yönlendiriliyor. Rejim tartışmalarının da bu muhasebeden bağımsız olduğu söylenemez. Türkiye’deki biçimiyle başkanlık sisteminin tek kişilik hükümete dönüşmesi karşısında muhalif güçler onarımcı bir anlayışla parlamenter sistemi tekrar kurmayı tahlil olarak tasarlıyorlar.
Lakin bildiğim kadarıyla hiç kimse hükümet sistemini evvelden nasılsa o biçimde yine ihya etmek üzere bir projeye sahip değil. Ama hükümet sisteminin devleti yapılandıran hükümran iktidardan farklı ele alınması, egemenlik anlayışının bir ulusal sıkıntı olarak tanımlanması ve siyaset üstü bir pozisyona yerleştirilmesi genel bir eğilim olarak hakim durumda. Muhaliflerin birçok hükümet sistemi açısından güçlendirilmiş parlamenter sistem ismini verdikleri bir tahlilde mutabık kalmış üzere gözüküyor. Bununla kuvvetler ayrılığının tekrar tesis edilmesi, güçlü bir istikrar ve denetleme düzeneğinin oluşturulması, yasamanın daha aktif kılınmasını sağlayacak prosedürlerin geliştirilmesi üzere ıslahatlarla parlamenter sistemin işleyişinin pekiştirilmesini anlıyorlar. Mesela CHP böylesi bir dönüşümün çözmesi beklenen siyasi problemleri “Cumhuriyeti demokrasiyle taçlandırmak” formülü çerçevesinde özetliyor. Kılıçdaroğlu, çok partili hayata geçiş sonrasında askeri bürokraside kendini ulusal iradeden üstün gören bir vesayetçi anlayışın geliştiğini, daha sonra bu anlayışın metastaz yaparak sivilleri de zehirlediğini savunuyor. Bugün yaşanan otoriterleşmeyi ulusal iradeyi yadsıyan bir sivil vesayet formunda açıklayınca, tahlil de haliyle ulusal iradenin yine hakim kılınması olarak görülüyor.
Halbuki Türkiye’de yaşanan otoriterleşme süreci devletin tarihi olarak şartlandırılmış tekçi, hak ve özgürlükleri talileştiren yapısından bağımsız ele alınamaz. Yani ulusal irade anlayışını bugüne kadar nasıl geldiyse o formda tekrar hakim kılmak tahlil olmak şöyle dursun şahsen sorunun kendisini temsil ediyor. Çünkü bir siyasal rejim yalnızca hükümet sisteminden ibaret olmayıp karar süren genel devlet anlayışından bağımsız düşünülemez. Burada etnik, dini yahut öteki açılardan farklı olanları işaretleyen, emeğiyle geçinen insanları sömüren, itirazı olanları yalnızlaştırarak susturmaya çalışan, ahenk sağlamamak için direnen beşere yönelik genel saldırganlık eğilimine dikkat çekmek istiyorum. Eski rejim ve yeni rejim tartışması, daima olarak hınç ve nefret biriktiren, kökleri tarihi olarak çok daha derinde yatan bir “kötülük rejimi”nin işleyişini görünmez kılmaktadır. Bu berbatlığın ulaşabileceği seviyenin yahut alabileceği farklı biçimlerin hudutlarını öngörebilmek hiç de kolay değil. Yeri geliyor ölüler mezardan çıkarılıyor, yeri geliyor sarsıntı yaşamış kentlerin felaketi karşısında sevinç naraları atılıyor. Bu kadarı da olmaz dediğimiz her durumda yanıldığımızı görüyor ve daha kötüsünün mümkün olabileceğini anlıyoruz. Türkiye’de berbatlığın birikim rejimi daima bir daha fazlasının mümkün olduğu bir habislik üretim düzeneği formunda iş görüyor.
Özgürlük, eşitlik ve adalet arayışımızda bize berbatın iyisini bulmayı veya ehvenişer mantığını dayatan şartlar bu habislik atmosferin eseri. İnsanların neredeyse 12 Eylül’ü arar hale gelmesi, eski rejime dönüş dışında bir alternatif olmadığına inanmaya başlaması, bu iklimde yaşamanın geliştirdiği bir düşünme üslubunu temsil ediyor. Meğer ehvenişerciliğin kendisi de bir kötülük gramerinden diğer bir şey değil. Ahlaki ölçütleri birbiriyle bağdaşmayan insanların, siyasi programı birbirine taban tabana zıt hareketlerin daha büyük kötülük olarak gördükleri bir güç karşısında ittifak edebilmesi bu gramerin kullanılmasıyla mümkün hale geldi. Lakin bu mantık bugüne kadar işlenmiş hataları mazur gösteren, hukuksuzluğu bir derece sorunu olarak görüp doğallaştıran, siyasi sorumluluğun kapsamını daraltan bir tesir de yaratıyor. Daha az kötüyü seçmekle yetindiğimizde bize bu seçenekleri dayatan, bunları bizim için bir seçenek haline getiren devlet aklıyla uğraş etmek, onu dönüştürmek gerektiği gözden kaçabiliyor. Beşerler bir basamakta daha az berbatın de aslında berbat olduğunu unutuyor ve iyiyi aramaktan vazgeçiyor güya. Benim açımdan Türkiye’de özgürlükçü siyasetin kutup yıldızını, o denli söylendiği hiçbir şeyin siyaset üstü kabul edilemeyeceğini, ulusal irade yahut ulusal güvenlik üzere kavramlar da dahil, her mevzunun siyasi gayretin bir modülü olduğunu kabul eden yaklaşım oluşturuyor.
BERRİN SÖNMEZ: EŞİTLİĞİ ARAMADAN ALINACAK YOL, KIRK YILLIK DARBE ANAYASASINA ULAŞTIRIR
Berrin Sönmez
Sistem eleştirisi, ‘gerçeklerin dayattığı’ bir mecburilik olarak iktidar ittifakından evvel ve hatta muhalefet partilerinden de daha besbelli olarak sivil muhalif kümeleri bir ortaya getiren temel dinamik sayılabilir. “Ucube sistem” sıfatını kullanmıştım, anayasa değişiklik paketi gündeme geldiği vakit ve bu ucube sistemi, bitimsiz inanılmaz hal tertibi olarak tanımlamıştım. Levent Köker’in de ‘uyduruk Türk tipi başkanlık’ sıfatıyla andığı sistem günümüzde nefes alamaz hale getirdi pek çok kişiyi ve arayışlar başladı. Kurumsal tahribat ve ‘majestelerinin yargısı’ unvanını hakkıyla taşıyan hukuksuzluk nizamı, pek çok kişi ve kümesi sistem tartışmalarına yöneltiyor. Kitlesel muhalefet olarak isimlendirilebilecek sorumlu yurttaşlık şuuruyla şekillenmekte olan kümelerin kendi içinde farklı öncelikleri olduğu üzere muhalefet partileriyle de neredeyse kan uyuşmazlığı denecek derecede karşıt düştüklerini söyleyebilirim.
Ucube sistemden çıkış arayışına katılması beklenen muhalefet partileri, umulanın bilakis, eski tip muhalefet refleksiyle aralıklı durdu. Eski tip muhalefetten kastım 2010 öncesindeki kategorik AKP zıtlığı üzerine konseyi siyasetlerdir. Böylesi bir zıtlık siyasetinin, geçmişte Adalet ve Kalkınma Partisi’nin güçlenmesine fayda sağladığı kanaatiyle muhalefet, siyaset değiştirdiği için kitlesel muhalefetin demokrasi taleplerine de uzaklıklı duruyor. Sistemin dayattığı ittifak zorunluluğuna karşın şimdi seçim tarihi belirlenmeden muhalefet bloku oluşturmayı sakıncalı görmeleri, muhalefetin geçmişte yaşadığını düşündürüyor. 2017 hatta 2010 öncesindeki siyasal ortamda yaşanan seçim başarısızlıklarından çıkarılan ders, bugün muhalefet partilerini, yoğurdu üfleyerek yemeye sevk etmiş görünüyor. Halbuki rejim değiştiğinde otomatik olarak muhalefet etme biçimi değişmeliydi. İktidarın blok olarak hareket etmekten çekinmediği siyasal ortamda muhalefetin blok olarak hareket etmekten kaçınması rasyonel değil. Eski kusurları tekrarlamayalım derken yeni yanılgılara imza atıyorlar. Seçim ittifakını açık etmekten kaçınma gayreti günümüzde yersiz hale gelmiştir. Bugünden, blok olarak hareket etmenin yollarını bulmaları beklenir. Üstelik yalnızca seçim ittifakı yetmez seçim sonrası için uzlaşmaları, prensipler belirlemeleri gerekir. Tek adam rejiminden çıkış için nasıl bir tertip tasavvur ettiklerini ve bunu ne formda gerçekleştireceklerine dair ortaklaştıkları yol haritalarını kamuoyuna duyuru etmeliler ki seçmen muhalefete itimat duysun.
Siyasetçilerin daha çok ‘anayasal nizama dönüş’ yüklü arayışlarına karşılık, sivil alan, hak ve özgürlükler, eşitlik temalı yeni bir anayasal ömür inşa etmek üzerine konuşuyor. Bu çerçevede Muharrem İnce’nin başlattığı Memleket Hareketi’nin, sivil alanda iyice barizleşen çıkış arayışlarını sekteye uğratması ihtimali de gözden kaçırılmamalı. İçinde bulunduğumuz sistemden çıkış için ‘ne olursan ol yeniden de gel’ bakış açısı, majestelerinin sadık muhalefetini üretir. Kozmik hukuk, çoğulculuk ve müzakereci demokrasi üzere prensipler temelinde uzlaşı sağlanması gerekir. AKP öncesi statükoyu çağrıştıran telaffuz, AKP’li yılların kusurlarını seçmen nezdinde görünmez kılabilir ve çıkışa değil ucube sisteme daha çok saplanmaya sebep olabilir. İktidar medyasındaki çok pompalamayla birlikte sivil alanda iyice artan çıkış arayışlarında hayal kırıklığı yaratarak insanların içe kapanmasına yol açabilir. Hayal kırıklıklarına fırsat vermeden sivil alandaki arayışların artarak sürmesi, ortak akılla üretilebilecek formüllerle bu kümelerin birleşmesi imkanı bulunursa bu tablo değişebilir elbette. Dikkat edilmesi gereken konu, öbür bir siyasetin mümkünatı üzerine yapılacak sistemden çıkış arayışlarının tıpkı vakitte bayanları ve gençleri eşitlik prensibiyle içermesi gerektiğidir. Adet olduğu üzere “kadınları görünür yerlere numune misali yerleştirmek, gençlere anlatmak, öğretmek’ üzere özetleyebileceğim erkek siyaseti defolarından bu kümeler kurtulmalı topluma inanç vermek için. Diğer bir söyleyişle eşitliği birincinin arayış safhasında gerçekleştirmeden alınacak yol, kırk yıllık darbe anayasasına ulaştırır ki bu durumda tek adam rejimini üreten döngü başa sarmış olur.
Gazete Duvar
