Tomasz Mickiewicz, Jun Du, Oleksandr Shepotylo
Geçtiğimiz günlerde, İngiltere Başbakanı Boris Johnson, İngiltere’de görülen korona virüsü enfeksiyonlarının Almanya ya da İtalya’dan daha yüksek olduğunu zira İngilizlerin özgürlüğü daha çok sevdiğini ve denetim önlemlerine uymayı sıkıntı bulduğunu tez etti.
Tam da bekleneceği üzere, bu görüş pek çok tenkide maruz kaldı. Kimi beşerler Almanya ve İtalya’nın da özgürlüğü İngiltere kadar sevdiğini savundu. Diğerleri ise ortadaki farkın bu ülkelerin test ve izleme sistemlerinin kalitesiyle alakalı olduğunu ileri sürdü.
Elimizde, Boris Johnson’ın yanlışlı olduğunu ispatlayacak sağlam bir delil yok fakat Atlantik’in başka ucunda yaşayan ekonomist Paul Krugman da buna misal bir şey lisana getirdi. ABD’nin salgına karşı verdiği yetersiz reaksiyonun, siyasalların ve siyasetin insanları sorumlu davranmaya yönlendirememesiyle alakalı olduğunu söylüyor. Onun gözünde, özgürlüğe duyulan bu sevgi aslında ‘Amerika’nın bencillik tutkusu’ için kullanılan bir mazeret.
İngiltere ve Amerika’daki yüksek olay sayılarının arkasında yatan nedenleri yüzde 100 oranda belirleyemesek bile, İngiltere Başbakanı ve Nobel ödüllü bir kişinin emsal argümanlar lisana getirdiğini görmek ilgi alımlı. Peki, bu tezleri ne kadar akla yatkın?
BİREYCİLİĞİN GÜCÜ
‘Özgürlük sevgisini’ ölçmek zordur lakin ‘bireycilik’ kavramıyla ilintilidir. Bu kültürel nitelik, şahsî özgürlüğü ve bireyin öne çıkmasını vurgular ve kişisel başarıyı över. Bunun aykırısı, bireylerin bir kümeyle bütünleşmesini vurgulayan ve toplumsal çevreyi destekleme ve ondan öğrenme muhtaçlığını öne çıkaran ‘kolektivizmdir’.
Bireycilik hakkındaki birinci ve temel çalışmalar Hollandalı toplumsal psikolog Geert Hofstede tarafından gerçekleştirildi. O, farklı kültürleri altı ölçüt üzerinden karşılaştırmak maksadıyla bir çerçeve geliştirdi. Bu ölçütler: Bir toplumun ne kadar bireyci yahut kolektivist olduğu, hangi oranda hoşgörülü olduğu, güç ve değişime karşı tavırlarının ne olduğu, belirsizlikle nasıl başa çıktığı ve kıymetlerinin ne kadar erkeksi yahut kadınsı olduğu idi.
Bu çerçevede, bireycilik ve kolektivizm, farklı kültürler ortasındaki en güçlü ve kalıcı zıtlık durumu olarak görülür. Öte yandan, Hofstede ölçeğine nazaran İngiltere ve ABD ölçeğin tepesinde olsa bile, günümüzde Almanya ve İtalya’nın her ikisi de bireyci toplumlardır. Johnson’ın İtalya ve Almanya’ya bakışı 1930’lara takılıp kalmış üzere görünüyor.
Bu kültürel bedellerin kökleri, toplumlar ortasındaki tarihî hastalık yoğunluğu modelleriyle ilişkili olabilir. Tropik bölgeler üzere bulaşıcı hastalık tehlikesinin daha yüksek olduğu yerlerde, toplumlar bu tehditler karşısında daha kolektivist yaşayacak biçimde gelişmiştir. Kolektivist toplumları karakterize eden yabancılarla düşük etkileşim seviyeleri, enfeksiyona karşı kıymetli bir savunma vazifesini yerine getiriyordu. Buna rağmen, bireyci toplumlar daha farklı toplumsal ağlara sahipti ve istikrarlı toplumsal etkileşim modellerine daha az güvenmeleri, bulaşmayı daha mümkün bir hale getiriyordu.
Daha da değerlisi, bu kültürel niteliklerin günümüzün gerçek dünyasında da tesirlerini sürdürmesidir. Bunlar, örneğin sırf toplumsal normları biçimlendirmezler, tıpkı vakitte ekonomik davranışlara da taraf verirler. Yapılan araştırmalar, daha bireyci bir kültüre sahip olmanın daha fazla yenilik ve büyümenin önünü açtığını gösteriyor; zira bu toplumlar yenilikçi bireylere daha yüksek bir toplumsal statü sunuyor.
Bununla birlikte, kimi dezavantajları da mevcut. Bireyci toplumlar radikal yenilikleri teşvik etme noktasında avantajlı olsalar da, Hofstede, süratli bir ortaklaşa hareket ve eşgüdüm kelam konusu olduğunda dezavantajlı bir pozisyona düştüklerini savunuyor. Bunun sebebi, orada bulunan insanları farklı görüşlere sahip olmaya, kanılarını tabir etmeye, verilen kararları sorgulamaya ve tartışmaya teşvik etmeleri. Belirlenen siyasetlerin işe yaraması için gereken fikir birliğinin oluşturulması daha uzun vakit alabiliyor.
TOPLUMSAL KÜLTÜR COVID’İ ETKİLEDİ Mİ?
Covid-19, dünyadaki neredeyse her ülkeye ulaştı ve şimdiye dek çok farklı sonuçlara yol açtı. Şu ana kadar, epidemiyologlar demografik farklılıklar, kentleşme, sıhhat sistemlerinin kalitesi, doğal etraf ve hükümet reaksiyonlarının suratı da dahil olmak üzere, bu uyumsuzluk hakkında çok sayıda açıklama sundular.
Bununla birlikte, bizler kültürün de belirleyici olduğunu savunuyoruz. Kolektivist toplumlarda konsensüs daha kolay sağlandığından, hastalıkları denetim altına almak maksadıyla süratli ve tesirli bir aksiyon gerçekleştirmek kelam konusu olduğunda daha elverişli bir durumda olurlar. Bu ülkeler tıpkı vakitte ‘utanma’ üzerine şurası ve ‘itibarını yitirmeyi’ hakikat bulmayan güçlü toplumsal düzeneklere sahiptir; bu durum, denetim önlemlerine ahengi arttırarak hükümetin hareketlerini daha tesirli bir hale getirebilir.
Kolektivist toplumlarda görülen toplumsal ağlar, birebir vakitte daha fazla mahallileşme ve insanların yakın etraflarına (genellikle geniş ailelerine) hakikat gelişmesi eğilimini barındırır. Bu eğilim, doğal toplumsal kabarcıklar oluşturur, toplumsal karışma ve çeşitliliği azaltır ve bu nedenle virüsün yayılımını yavaşlatır.
Ve ferdi seviyede, kültürel pahalar, yüz maskesi takmak ya da toplumsal arayı korumak üzere temel davranışlarla ilgili şahsî kararlar üzerinde tesirli olabilir. ABD’de, hudut yerleşimleri ve daha ferdî bir kültürel geçmişi olan bölgelerde, insanların yüz maskesi ve toplumsal uzaklığa dikkat etme ihtimalinin daha düşük olduğunu ortaya koyan çalışmalar mevcut.
Kişisellik hakkındaki ülkeler ortası bilgilerin kamuya açık olduğu dikkate alındığında, bunun Covid-19’la nasıl irtibatlı olduğunu değerlendirmeye başlamak pek de güç değil. Küresel salgının başlarında (tepkilerin potansiyel olarak farklı suratları göz önüne alındığında, bireyci ve kolektivist ülkeler ortasındaki farkların en besbelli olduğu dönem) toplanan bilgilere bakıldığında, kişi başına düşen Covid kaynaklı vefatlar ile ülkelerin kişisellik puanları ortasında ham bir korelasyon (bağıntı/ç.n.) olduğu görülür. Bu bağıntı, farklı test ölçülerini denetim etmek emeliyle kişisellik puanlarını ülkedeki hadise başına düşen mevt oranlarıyla karşılaştırdığımızda ortaya çıkar.
Üstteki grafikte, bireyci İngiltere (sağ-üst kısım, GB ile gösterilmiş) kolektivist Japonya (orta-alt kısım, JP ile gösterilmiş) ile karşılaştırılabilir. Ülkelerin her ikisi de demokratik idareye ve son derece gelişmiş ekonomilere sahiptir; lakin Japonya’da İngiltere’den daha yaşlı bir nüfusu bulunur; bu yüzden Covid-19 sonuçlarının daha berbat olmasını beklemek mümkündür. Yine de çok daha iyi puana sahip.
Bu grafik sadece kolay bir karşılıklı ilişkiyi gözler önüne seriyor. Gerçekten gereksinim duyulan şey, (nüfus yapısı ya da kentleşme gibi) öteki etkenleri denetim eden ve Covid-19’un yol açtığı çok seviyedeki vefatları dikkate alan bir şeydir. Şimdilik, bu bireycilik hipotezi daha fazla araştırmaya kıymet olduğunu bizlere gösteriyor. Bu ise, şu anda aslında yapmakta olduğumuz şey.
Yazının orjinali The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar