Sevinç İdil
AKP’de uzun yıllar misyon alan ve akademik çalışmalarında intihal yaptığı ortaya çıkan Melih Bulu’nun Türkiye’nin en itibarlı eğitim kurumlarından biri olan Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör olarak atanmasının üstünden iki hafta geçti. Akademisyenler ve öğrenciler her gün çeşitli hareketlerle Bulu’ya istifa daveti yapıyor ve rektörün demokratik sistemlerle seçilmesi gelmesi gerektiğini vurguluyor. Bulu ise tüm tenkitleri ve davetleri görmezden geliyor. Birinci icraatının güvenlik kameralarının tamiri ve bakımı için ihale açmak olması da Boğaziçi Üniversitesi’ni bekleyen günlerin bir göstergesi adeta.
Bugünlere nasıl gelindiğini, atamanın altında neler yattığını, yerleşkede neler yaşandığını ve bundan sonraki süreçten neler beklediklerini Boğaziçili akademisyenlerle konuştuk.
DOÇ. DR. ZEYNEP GAMBETTİ: OHAL UYGULAMALARINI ANIMSATIYOR
Doç. Dr. Zeynep Gambetti Boğaziçi’ne rektör atanmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Üniversiteleri tektipleştirme gayretinin kökenleri 12 Eylül rejimine dayanıyor. Askeri vesayet bugün yerini bir çeşit “sivil vesayet”e bırakmış durumda. Kendine has bir rejim oluşturmaya çalışırken otoriter sistemler ile popülizmi birleştiren AKP, çok merkeziyetçi lakin tıpkı oranda neoliberal rant sisteminden ve virtüel irtibat araçlarından faydalanan hibrit bir hükümet anlayışı geliştirdi. 2010’ların başından bu yana ve bilhassa 2016’dan itibaren mutlak egemenlik reflekslerinin devreye sokulduğunu da gözlemliyoruz.
Bu açıdan bakıldığında, Boğaziçi’ne apansız rektör atanmasının OHAL uygulamalarını anımsattığı söylenebilir. 2016 sürecinde binlerce insanı işten atan KHK’lar da cuma geceleri çıkarılırdı. Sanırım bu devirde amaç infiali önlemekti. Fakat iktidar birebir fiili durumu, üstelik OHAL bitmişken, Türkiye’nin en saygın üniversitelerinden birine rektör atamak için kullandığında ister istemez gayesinin ne olduğu konusunda birçok soru işareti uyandırdı. Üniversitenin hiçbir bileşenine istişareden, bu durum için YÖK’e başvurmuş olan dokuz kişinin ismini dahi açıklamadan, kapalı kapılar arkasında verilen bu kararın infial yaratacağı hesaplanmış aşikâr ki. Tez edildiği üzere üniversiteye yarar getireceği söylenen bir atama olsaydı, çok daha şeffaf bir süreç işlerdi.
Öğrencilerin ve akademisyenlerin temel itirazı nedir?
Melih Bulu’nun partili bir rektör olması, doktora tezi ve yayınlarında intihal kuşkusu bulunması, kamuda takımının olmaması hakkında çok yazıldı. Tüm bunlar son derece problemli. Liyakat konusu keza. Üniversiteye öğretim üyesi olarak alınacağı kuşkulu olan bir akademisyenin zirveden inme rektör olarak atanmasının yasal bir münasebeti olamaz. Lakin Boğaziçi’ndeki akademisyen ve öğrencilerin en temel itirazı, üniversite idaresinin, dekanlarının, hocalarının yahut başka bileşenlerin hiçbir belirleyici rol oynamadığı bir atamanın yapılmış olmasıdır.
Bilgi üretimi ve transferi buyruk komuta zinciri içerisinde yapılamaz. Yapılmaya kalkıldığında ortaya bilimsel bilgi değil, propaganda materyali çıkar. Siyasetin tabu mevzuları bilimin tabuları haline getirilemez. Bilimsel bilgi, seçimle gelmiş ve seçimle gidecek olan hükümetlerden çok daha kalıcı, ulusal hudutlardan ve mahallî bedellerden de daha geniştir. Konjonktüre, seçimlerdeki oy oranına, finansal yahut endüstriyel sermayenin kimin elinde olduğuna yahut toplumda hangi zümrenin üste çıktığına nazaran belirlenmez, belirlenmemelidir. Üniversite özerkliğine sahip çıkmak bu yüzden değerlidir.
Lakin Covid-19 süreci gösterdi ki, bu ülkede insan hayatını birebir etkileyen tıp bilimine bile manipülatif müdahalelerde bulunulabiliyor. Boğaziçi Üniversitesi’nin 2016’dan bu yana öbür üniversitelere reva görülen vesayet uygulamalarından er ya da geç hissesine düşeni alacağını biliyorduk şüphesiz. Bugüne kadar sadece kısmi olarak denetim altına alınmaya çalışılması, itibarı ve memleketler arası ilişkilerinin gücünden kaynaklanıyor. Çok saygın US News and World Report Endeksi’ne nazaran Boğaziçi dünya üniversiteleri ortasında 197’nci sırada. Bu kadar büyük bir kültürel sermayeye sahip 150 yıllık bir kurumun kendi prensiplerine ve geleneğine sahip çıkma iradesi yavaş yavaş törpülenebilirdi fakat.
‘BOĞAZİÇİ YERLEŞKELERİNİN RANT GAYESİYLE KULLANILACAĞI DİLLENDİRİLİYOR’
Bundan sonraki süreçte sizce Boğaziçi’ni neler bekliyor?
Bundan sonra ne olacağı sorusu, hakim siyasetin öngörülemezliği kadar muğlak. Şayet Melih Bulu istifa etmezse, üç büyük sorun öngörüyorum.
Birincisi, iktidarın bilhassa 2016’dan sonra suratını arttırdığı ve yalnızca üniversitelerle hudutlu kalmayan takımlaşma pratiğinin Boğaziçi’nde de uygulanmaya başlanması. Liyakate nazaran değil, sadakate nazaran öğretim üyesi alımı gerçekleşmesi, baş eğmeyen öğretim üyelerinin çeşitli idari cezalara, soruşturmalara maruz bırakılması ve öğrenci faaliyetlerinin yasaklanması beklenebilir. Bunun eğitim ve öğretim kalitesini etkileyeceği katidir. Burada tuhaf bir paradokstan da bahsetmek gerek: bu üniversiteyi kıymetli kılan özellikler erozyona uğratılırsa, Boğaziçi’nin “fethedilmiş” olması iktidar açısından pek de tatminkar olmayacaktır. Bu, bindiği kısmı kesmekle muadil olacak.
İkincisi, neoliberal bir üniversite modeli uygulanmaya çalışılabilir, ki ben bunun daha sinsi biçimde işleyeceğini düşünüyorum. Melih Bulu, Boğaziçi için vizyonunda sırf özel bölümle işbirliğine, girişimcilik ve inovasyona vurgu yapıyor. Neoliberal üniversite modelinin hedefi, üniversitenin şirketleşerek özel bölüme uygulamalı bilim üreten bir meslek yüksek okuluna dönüşmesidir. Piyasa kıymeti olmayan ideoloji, tarih, sosyoloji ve edebiyat üzere kısımların giderek küçülmesi, fonlanmadığı için bir müddet sonra kapanması kelam konusu olabilir. Görünmez bir biçimde ve sürece yayarak işleyen neoliberal model, eleştirel akademik disiplinlerin zirveden inme müdahalelere gerek kalmaksızın lağvedilmesi için biçilmiş kaftandır.
Son olarak, Boğaziçi’nin bulunduğu yerin rant gayesiyle kullanılacağı da dillendiriliyor. Hisarüstü ve Kilyos yerleşkelerinin yeri, AKP’ye yakın sermaye odakları açısından çok cazip bir spekülasyon alanı. Külliye’yi inşa eden Rönesans Holding’in ismi söylem edildi örneğin. Neyse ki, Güney Yerleşke Robert Kolej mütevelli heyeti tarafından 1970’lerde Türkiye hükümetine devredilirken üniversite olarak kullanılması kaidesi konmuş. Bilgi üretmek yerine bunlarla gayret etmek zorunda da kalabiliriz.
Her şeye karşın öğrencilerin, öğretim üyelerinin, sendikalı işçinin ve mezunların tek ses olarak “Kabul etmiyoruz, vazgeçmiyoruz” diye irade beyan etmiş olmasını hem Boğaziçi açısından, hem de Türkiye açısından son derece değerli buluyorum. Bu süreç Boğaziçi’nin lehine sonuçlanırsa, öbür üniversiteler için de büyük bir ilham kaynağı olacaktır.
DOÇ. DR. BÜLENT KÜÇÜK: HERKES ŞİRKET YÖNETİCİSİ OLSUN İSTENİYOR
Doç. Dr. Bülent Küçük Sizce bu atamanın temel gayesi nedir?
Türkiye’de devleti yönetim edenler, devleti şirket üzere yönetmek istediklerini çokça söylediler ve birkaç akademisyen üzere ben de bu mevzuda epey yazdım. Devletin en doruğundan başlamak üzere valiler, kaymakamlar, belediye liderleri, medya işverenleri, genel yayın direktörleri, sendika liderleri, okul müdürleri, muhtarlar ve daha kacı şirket devletin birer lokal bayisine dönüşsün, herkes kendi çapında bir şirket yöneticisi olsun isteniyor.
Bu şirket rasyonalitesi, bize siyasal alandan kovulmuş, adeta bitkisel bir hayata indirgenmiş ve çeşitlilikten arındırılmış bir toplum vaadinde bulunuyor. Böylesi bir ortamda farklı ve özerk hiçbir yapının kalması istenmediği üzere, herkesin faydasına bilimsel bilgi üretmek de bir detaya dönüşüyor. Toplumsal bilimleri ve sanatı kapsayan eğitim ve kültür kurumlarının tamamının ürettiği bilgi, “faydalı” ve değişim kıymeti olan meta ve hizmet üretmediği yahut piyasaya eleman yetiştirmediği surece, bir karın ağrısı olarak görülüyor.
Türkiye’de siyasi, toplumsal ve ahlaki çöküşün bu şirket mantalitesinden kaynaklandığını düşünürsek akademinin geleceği kesin durum da bir çöküş olacaktır. Zira, eski bürokratik rejimi ikame eden yeni şirket devlet, ne öngörülebilir bürokratik ve tüzel rasyonaliteye sahip, ne kurduğu iktisadi birikim rejimi kendisini yine üretebilir bir kapasiteye erişebilmiş ve ne de kendini ahlaki ve normatif olarak tahkim edecek yeni müstakil kültür ve eğitim kurumlarını inşa edebilmiştir.
Seçim kazanarak yahut ehliyetle bir kuruma gelemeyeceği açık olan birinin rektör olarak bir kurumun başına atanmasını kelam konusu idari ve iktisadi aklın bir tezahürü olarak görmek gerekir. Bu yüzden bu duruma pek şaşırmıyorum, lakin bir insanın, istenmediği bir kuruma gelme noktasındaki dizginlenemeyen hevesine da hayranlık duymuyor değilim.
Sizce bu atamanın en besbelli özelliği nedir?
Kurum dışından yapılan bu atamada bariz olan en kıymetli özellik, atanan kişinin gücünü ve meşruiyetini bilimsel-akademik ehliyetten ve prestijden almaktan fazla, bu gücü iktidar ile kurduğu yakın ahbaplıktan almasıdır. Bu bakımından da bu atama özü itibariyle politik bir atamadır diyebiliriz. Siyasi irade, akademik alanı hem politikleştirmek hem de ticarileştirmek istediği için öteki üniversitelerin eğitim kalitesini ve prestijini çeşitli yollarla artırarak Boğaziçi üzere kurumların düzeyine getirmek yerine, Boğaziçi’nin sembolik ve kültürel sermayesini aşağıya çekmeyi yeğliyor.
Münasebetiyle, Boğaziçi’nin karşı karşıya kaldığı kurumsal bozulma riski Türkiye’de genel bir kurumsal çöküşün devamı ise ve bu kurumun akademik kültürüne içkin olan üniversal pahaların yitimi sırf Boğaziçili nüfusun bir kaybı olmayacaksa, bu kurumun koruması da daha beynelmilel bir dayanışmayı gerektirir.
‘ERİŞİMİ İMKANSIZ BÜYÜLÜ BİR İMGE’
‘Elitizm’ üzerinden dönen tartışmalarla ilgili neler söylersiniz?
Bu zehirli iklimde, Boğaziçi’nin “elitistliği” üzerinden tipik bir popülist yayılma siyaseti kamusal mecralarda beliriyor. “Beyaz Türklerin” monopolünde olduğu düşünülen hayali bir kale alınıp, milletin gerçek evlatları olduğu varsayılan yeni seçkinlere verilmek isteniyormuş izlenimi öne çıkıyor. Sınıf hıncından beslendiğini düşündüğüm bu hevesin, burayı kelam konusu seçkinlerin vesayetinden bir tıp “kurtarma” ve “demoktratikleştirme” atılımı olarak lanse edilmesi de bu işin ironisi. Kültürel sermayeleri ve sembolik pozisyonları bakımından tesirli, ancak çoğunluğunun yoksulluk hududunda yaşadığı devlet memuru statüsündeki Boğaziçi akademisyenlerinin gerçek durumunu düşünürsek, kelam konusu kesitlerin elitizm hayali ile – bilhassa yeni kuşak akademik takımların – gerçek durumu ortasındaki derin ara daha net ortaya çıkacaktır.
Daha evvel de lisana getirdiğim üzere, bu durum bize Boğaziçi’nin bir kamu kurumu olma ötesinde, ona yüklenen müphem manalarla var olan, erişimi imkansız büyülü bir imge olduğunu gösteriyor: hem öykünüldüğü hem de nefret edildiği için elde edilmesi gereken bir hayali yer. Elde edildiğinde büyüsünü yitireceğinden, öteki hayali imgeler icat edilmek zorunda kalınacaktır. Bu hınç hissini toplumsallaştıran kamusal figürlerin tesirli bir kısmının eski Boğaziçili olmasının da bu toplumsal patolojiyi çok iyi tabir ettiğini düşünüyorum.
DR. SAYGUN GÖKARIKSEL: GENİŞLEYEN NEOLİBERAL OTORİTER VE MUHAFAZAKAR EĞİLİMLERİN ÇARPICI BİR GÖSTERGESİ
Dr. Saygun Gökarıksel Boğaziçi’ne rektör atanmasını nasıl bir bağlamda değerlendirirsiniz?
Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum rektör atanmasını ve sonrasındaki aksiyonları daha geniş bir sosyal-tarihsel bağlamda ele almak gerekir. Lakin bu sürecin kendi özgünlüklerini de göz arkası etmemek gerekiyor. Bu türlü bir analiz, içinden geçtiğimiz kuvvetli, kırılgan ve çelişkili süreçleri anlamamız ve bunları değiştirmek için atmamız gereken adımları düşünebilmemiz için epey kıymetli.
Boğaziçi’nin başına gelen gibisi olmayan bir felaket değil. Son vakitlerde çok sayıda eğitim kurumu, gerek Türkiye’de gerekse dünyanın öbür yerlerinde (Doğu ve Batı Avrupa’da, Hindistan’da ve ABD’de) milliyetçi muhafazakar ve otoriter neoliberal hükümetlerin amacında oldu. Türkiye’de bilindiği üzere, bilhassa 2015’ten bu yana söz ve fikir özgürlüğü başta olmak üzere sivil, siyasal ve toplumsal hak ve özgürlükler çiğnendi. Birçok muhalif akademisyen işlerinden atıldı ya da göçe yahut sessizliğe zorlandı. Bulu’nun Boğaziçi’ne rektör olarak atanması ve üniversitenin şu anki durumu, daha da genişleyen neoliberal otoriter ve muhafazakar eğilimlerin çarpıcı bir göstergesi olarak okunabilir.
Atama sonrasında yerleşkedeki ağır polis varlığı epey eleştirildi. İzlenimlerinizi aktarır mısınız?
Atama sonrası günlerde yerleşke ve etrafı tabiri caizse bir “polis yerleşkesi” durumuna getirildi. Demirlerle örülmüş, adeta bir tünel biçimini almış kaldırımlar, üniversite kapısında ve etrafında bekleyen onlarca, tahminen de yüzlerce birbirinden farklı polis timleri ve teçhizatları, çevik kuvvet, sivil polisler, köşe başlarını kapatmış araçlar, etrafa park edilmiş yahut saklandığını düşünen TOMA’lar… Yerleşkenin içinde ise akademisyenleri ve öğrencileri daima inceleyen, her toplu aksiyonumuzda çalıların ardında beliren, bizi uzun uzun kaydeden siviller… Rektörlük binasına ardımızı dönerek, cübbeler içinde yaptığımız sessiz nöbetlere çabucak her gün bir küme sivil polis izleyici olarak katıldı. Polis varlığı ve şiddeti elbette ki bununla hudutlu değil. Bildiğiniz üzere, birçok öğrencimiz de gözaltına alındı ve polis şiddetine maruz kaldı.
Bulu’nun aklındaki Boğaziçi sizce nasıl bir üniversite?
Melih Bulu medyaya yaptığı konuşmalarda daima olarak liberal bedellere bağlılığını ve üniversiteyi, öğrenciler ve akademisyenlerle konuşarak yöneteceğini lisana getiriyor. “Stratejist” olmakla övünmesi nedeniyle burada bir liberal hükümet stratejisinin kelam konusu olduğunu düşünebiliriz. Hakikaten kendisi girişimcilik, özgür piyasa rekabeti ve tekno-politikanın kelamda faziletlerine sahip olmakla açıkça övünüyor. Bulu’nun eğitim ve bilgi üretimi anlayışının altında da bu eğilimlerin yattığı anlaşılıyor.
Dahası, Bulu pozisyonunu açıkça bir CEO’nunkine benzetiyor ve bu nedenle de bir üniversitenin, tıpkı şirketlerde olduğu üzere, rektörünü belirlemek için demokratik hesap verme mecburiyetinin ve prosedürlerinin işlemesine gerek olmadığını savunuyor. Hasebiyle, bu yaklaşım Türkiye’nin var olan otoriter, neoliberal kapitalist eğilimlerini epey besbelli bir halde bir ortaya topluyor: Neoliberal, antidemokratik ve teknokratik pratiklerin devletin sıkıntı aygıtlarıyla birleşimi.
‘DEMOKRATİK ÖZGÜRLÜKLER VE HAKLAR BİR AYRICALIK ÜZERE TANIMLANIYOR’
Öğrencilerin ve akademisyenlerin temel kaygısı nedir?
Bizim temel kaygımız Melih Bulu’nun kişiliği, göz kamaştıran mesleği yahut gelecek fantezileri değil. Bu protestoların kaynağında üniversiteye antidemokratik rektör atama süreci var. Elbette Bulu’nun yıllarca AKP’de etkin olarak misyon yapmış olması üniversiteyi partizanca, kendi siyasal anlayışı doğrultusunda dönüştüreceği kuşkusunu doğuruyor. Bu da Boğaziçi’nin demokratik toplumsal hayatını ve akademik bilgi üretimini aşındıracağı ve yok edeceği konusunda derin dertler ortaya çıkartıyor. Boğaziçi’nin de içi boşaltılan başka eğitim ve kamu kurumlarına misal bir bahtı yaşamasından tasa ediliyor.
Kelam konusu dönüşümü, muhafazakar popülist telaffuzun baş tacı ettiği “elitizm” yaftası ile yapmaya çalışıyorlar. Güya akademik özerklik ve demokratik özgürlükler ve haklar elitist bir yaklaşımmış, halka karşı bir “ayrıcalıkmış” üzere tanımlanıyor. Halbuki, Boğaziçi Üniversitesi bir kamu üniversitesi olarak Türkiye’nin dört bir yanından gelen ve farklı gelir düzeyindeki öğrencilere eğitim veriyor. Topluma yayılmış olan sınıfsal ve öteki toplumsal eşitsizlikleri Boğaziçi’nde de gözlemlemek kuşkusuz mümkün. Bu durumun kurumu “elitist” yapmadığını ve “elitizm” damgasının daha çok hükümet çevrelerince bir akın aracı olarak kullanıldığını söylemeye gerek yok sanırım. Bu kadar gücü ve kaynağı inhisarında bulunduranlar oburunu “elitist” olmakla itham ederken, en temel demokratik-akademik haklar ve özgürlükleri istemek bir ayrıcalık talebiymiş üzere nitelendiriliyor.
Üniversite bu durumla nasıl uğraş etmeye çalışıyor?
Her şeyden evvel bu gayrete kısa ve uzun periyotlu boyutları olan ve süregelen bir süreç olarak yaklaşmak hayati ehemmiyet taşıyor. Şu anda üniversitede akademisyenler ve öğrenciler yerlerini ve demokratik eğitimin prensiplerini, prosedürlerini ve uygulamalarını muhafazaya çalışıyor. Bu gayretlerin bir kesimi olarak bağlantı için alan yaratmaya, birbirimize görünür olmaya ve somut taleplerimizi tabir etmeye çalışıyoruz.
Bahsettiğim güvenlikçi zihniyet ve polis mevcudiyetiyle demokratik öğrenci faaliyetleri ortasında çarpıcı bir kontrast var. Bir yanda sert unsurlardan yapılmış aygıtlar, otomobiller ve çift renk üniformalı polisler, başka tarafta ise rengarenk ve coşkulu barışçıl öğrenciler… Böylesi bir ortamda, bir yandan üyesi olduğumuz kamusal kurumu müdafaaya çalışıp rutin vazifelerimizi yaparken öteki yandan da nasıl daha demokratik, eşitlikçi ve çoğulcu bir üniversite idaresi mümkün olabilir diye baş yormaya çalışıyoruz. Bunları Boğaziçililerin kendileri için verdiği demokratik uğraş olarak değil, tersine Türkiye’de akademik hayatın içine sokulduğu girdaptan genel bir çıkış eforu olarak görmek gerekir. Bir öteki deyişle, bir yandan bu durumdan en az hasarla nasıl çıkabiliriz diye düşünürken, öbür yandan da bunların başka üniversitelerde yaşanmaması için uzun vadede neler yapabiliriz diye çabalıyoruz.
DR. SEDA ALTUĞ: ÜNİVERSİTELER TÜRKİYE KURULDUĞUNDAN BU YANA ZAPTURAPT ALTINA ALINMAYA ÇALIŞILMIŞ
Dr. Seda Altuğ Bulu’nun rektör olarak atanmasının altında sizce ne yatıyor?
Bu atamaya ve protestolara Türkiye’de siyasi iktidarların üniversitelere müdahalesi ve buna karşı üniversite bileşenlerinin özerk üniversite ve akademik özgürlük uğraşı çerçevesinden bakabileceğimizi düşünüyorum. İçinde bulunduğumuz durum yeni değil.
Türkiye devletinin kurulduğu yıllardan bugüne kadar üniversiteler farklı hallerde zapturapt altına alınmaya ve gerek devletin gerekse mevcut iktidarların organik uzantısı yapılmaya çalışılmış. O kadar ki, bu biçim iktidar müdahalelerinin toplum mühendisliğinin bir diğer veçhesi olduğunu söylemek abartılı bir tez olmaz. Bahsettiğim müdahaleler muhalif öğretim üyelerinin tasfiyesinden, siyasi iktidara yakın rektör ve yönetici atamalarına, hatta derslerin içeriğinin belirlenmesine kadar uzanan farklı biçimlerde görülebiliyor. 1980’lerin ortalarından itibaren piyasa da artan bir formda siyasete eklemlenmiş haliyle üniversiteyi dönüştürmeye çalışan kıymetli bir dinamik olarak karşımıza çıkıyor.
2016’da ise şahsen cumhurbaşkanının üniversite üzerindeki yetkileri artırıldı. 2016 sonrası ve bugün yükselen protestolar kademeli olarak artan bu vesayet sisteminin kabul edilemezliğine işaret ediyor.
Siyasi ve ekonomik iktidarların üniversitenin içini dizayn etme dileği, birebir aktörlerin üniversite dışını denetleme amaçlarından bağımsız değil. Yani, hangi toplumsal kümelerin, hangi araştırma hususlarının, hangi perspektiflerin hakim Türkiye akademisinin bir modülü olabileceği, hangilerinin ise anaakımın dışında kalacağına dair yazılı olmayan kurallar var. Bu kurallara uymayanların ya da bu kuralların değişmesi için verilen çabanın tarihi, birebir vakitte Türkiye’deki muhalif hareketlerin yahut Türkiye dışına yaşanan göç hareketlerinin de tarihidir.
‘ÜNİVERSİTELERİ BİRİNCİ ÖNEMLİ ŞEKİLLENDİRME ATILIMI 1933’TE’
Üniversitelere birinci müdahale ne vakit gerçekleşti?
Siyasi iktidarın üniversiteyi birinci önemli şekillendirme atağı, Türkiye devletinin kuruluşunu takiben 1933’de yapılan üniversite reformudur. Bu ıslahatla Darülfünun kapatılmış ve yeni bir akademik takımla Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir İstanbul Üniversitesi kurulmuştur. Darülfünun’un 151 öğretim üyesinden 92’si Kemalist tek parti periyodu ideolojisiyle uyuşmadıkları gerekçesiyle tasfiye edilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında 1948’de CHP, 1953-1959 ortasında da DP hükümetleri devrinde komünizm propagandası yahut hükümete muhalif oldukları gerekçesiyle çok sayıda öğretim üyesinin TBMM tarafından üniversiteden uzaklaştırılmalarına karar verilmiştir.
1960, 1971 ve 1980 askeri darbelerini izleyen günler ise üniversite özerkliği ve fikir özgürlüğünün büsbütün ortadan kaldırıldığı en yaygın endişe ve baskı periyotlarıdır. 1971 ve 80 darbeleri sonrasında çok sayıda kıymetli üniversite profesörü tutuklanıp sıkı idare mahkemelerinde yargılanmış; bunların bir kısmı ilerleyen yıllarda vazifelerine iade edilmiş, bir kısmı ise üniversiteye hiçbir vakit geri dönememiştir. 1981 yılında kurulan Yükseköğretim Şurası (YÖK) ise üniversiteler üzerindeki baskı ve kontrol sisteminin en kıymetli aracı olmuştur. Hasebiyle, 12 Eylül’den günümüze kadar üniversite eksenli tüm toplumsal hareketlerin birincil talebi YÖK’ün kaldırılması ve üniversitenin kurumsal özerkliği olmuştur. AKP iktidarı da YÖK üzere bir toplum mühendisliği kurumunu kendi gayeleri çerçevesinde kullanmış, üstüne üstük 2016 yılındaki darbe teşebbüsü sonrası çıkarılan KHK ile üniversite rektör seçimini cumhurbaşkanlığının direkt atamasına bırakmıştır. Böylelikle 1992’de birinci olarak Boğaziçi Üniversitesi tarafından uygulanan ve sonrasında Türkiye geneline yayılan rektörün üniversite öğretim üyeleri tarafından seçilmesi unsurunun yerini, 12 Eylül sonrasındaki üzere kurumun bileşenlerinin isteğini almadan direkt atama almıştır.
2016 yılı, Barış Bildirisi imzacısı ve muhalif akademisyenlerin büyük çoğunluğunun mesleklerinden men edildiği ve birtakım üniversitelerin büsbütün kapatıldığı bir siyasi baskı ve tasfiyeler periyodunu başlatmasıyla Türkiye akademisinin çoraklaşmasında kıymetli bir etaptır. Çok sayıda meslektaşımız tasfiyeler ve özgür araştırma yapma şartları olmadığından Türkiye dışına gitmek zorunda kaldı.
‘KORKU VE HUZURSUZLUK ORTAMI BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ÜRETİMİ ZEHİRLİYOR’
Sizce Boğaziçi’ne verilen ziyan ne boyutta ve üniversiteyi neler bekliyor?
Endişe ve huzursuzluk ortamı bilimsel araştırma ve üretimi zehirleyen iki temel faktör. Böylesi bir ortamda hem düşünsel faaliyet yavaşlar, hem de üretilen bilgi kuru, yavan, yaratıcılıktan uzak, sıkıcı ve dogmatik olur. Bu durum bilhassa de toplumsal bilimler alanında kaçınılmazdır.
Gitgide otoriterleşen Ortadoğu ve Doğu Avrupa ülkelerindeki üniversite ve akademisyenlerin akıbetine bakmak Türkiye akademisinin gidişatını göstermesi açısından bir ayna fonksiyonu görebilir. Suriye’den Mısır’a, İsrail’den Fas’a, Polonya’dan Macaristan’a kadar üniversiteler, idari işleyiş, takım, müfredat ve ürettikleri bilgi itibariyle giderek daha da tektipleşiyor, ticarileşiyor, merkezileşiyor ve hülasa bürokratik iktidar aygıtcıklarına dönüşüyorlar. Mevcut akademik takımların muhakkak bir kısmı ise entelektüel meraklarının peşinden gitmek yerine, idare-i maslahat yaparak siyaseten/iktisadi olarak kabul görmeyen hususlarda çalışmayan, renksiz ve kokusuz birer kâtip pozisyonuna düşüyor. Bahsettiğim geniş bölgede istisna oluşturan bir elin beş parmağını geçmeyecek sayıda kurum elbette var.
Boğaziçi Üniversitesi’nin son beş yılda akademik ve idari olarak belirli seviyede bir aşınma yaşadığını kabul etmeliyiz. 2016’da üniversitenin seçtiği rektörün cumhurbaşkanı tarafından tanınmayarak yerine üniversite içinden Mehmed Özkan’ın atanması, YÖK tarafından çalışma müsaadeleri yenilenmeyen Noémi Levy ve Abbas Vali’nin işten çıkarılmaları ve bu gelişmelere verilen cılız yansılar yalnızca birkaç örnek.
Bunlara karşın, bölgede misliyle artan otoriterleşme ve çatışma ortamını da göz önünde bulundurursak, Boğaziçi Üniversitesi’ni akademik takımı ve yayınları, ders içerikleri, nispeten özerk ve demokratik karar alma sistemleriyle hala istisnalar kümesinde olduğunu söylemek çok da savlı olmaz. Ne var ki, Bulu’nun rektör olarak tayin edilmesi, sonrasında yükselen protestoların bastırılması, hükümet ve YÖK tarafından yapılan açıklamalar ve üniversitedeki polis ablukası bu iddiayı büsbütün yıpratıyor. Bu tezin ortadan kalkması niteliksel olarak akademik üretkenliği, öğrencilerin heves ve muvaffakiyetlerini, üniversitedeki çok seslilik ve barışçıl tartışma ortamını ve elbette adalet hissini da geri dönülemez bir biçimde zedeliyor. Mevcut protestolar ve verilen gayret, böylesi bir sürecin Boğaziçi’nde ve Türkiye’nin öteki üniversitelerinde yaşanmaması ve üniversite bileşenlerinin onurlarıyla işlerini yapabilmeleri için.
Gazete Duvar
