Bulgaristan’ın başşehri Sofya’da hükümet aykırısı protestolar 100 günden fazla vakittir devam ediyor. Protestocuları destekleyen şovmen ve müzisyen Slavi Trifonov’un partisi ‘Böyle Bir Halk Var’ (There Are Such People), bir gazete anketinde üçüncü sırada çıktı. Televizyon programları hazırlayan Trifonov, eylül ayında hukukçu ve sosyolog bir profesörü konuk etti. Profesör Ivo Hristov, Trifonov’un gösterisinde Sofya’daki protestoları Seyahat Parkı protestolarıyla karşılaştırarak değişik açıklamalar yaptı ve onu konuk eden Trifonov’u eleştirmeyi de ihmal etmedi.
Bulgaristan’ın ana akım medyasından 24 Chasa gazetesinin 3-10 Ekim ortasında 1008 bireyle yaptığı yüz yüze anket sonucuna nazaran, Başbakan Boyko Borissov’un partisi GERB’e olan dayanak önemli oranda düşmüş durumda. Ankete nazaran GERB’in oy oranı yüzde 24,1’e indi. Halbuki GERB’in iktidara geldiği seçimdeki oy oranı yüzde 30’dan fazlaydı. Bulgaristan’daki tek bayan parti başkanı olan Korneliya Ninova’nın sosyalist partisinin (Bulgar Sosyalist Partisi-BSP) oy oranı yüzde 23,6. Şovmen ve müzisyen Trifonov’un partisininki yüzde 15,9. Bulgaristan Türkleri partisi olan Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin (DPS) oy oranı yüzde 10,2.
Ahmet Doğan’ın sarayı ile ilgili yolsuzluğu ortaya çıkaran Demokratik Bulgaristan Partisi’nin oy oranı ise yüzde 8,8 civarında. Muhalif kanattan eski sosyalist partili Maya Manolova’nın oy oranı yüzde 3,9 iken, Birleşmiş Milliyetçiler’in (IMRO/VMRO ve NFSB) oy oranı yüzde 3,8’e inmiş durumda.
Bulgaristan’da seçim barajı limiti yüzde dört olduğundan, çok milliyetçi kanadın oylarındaki büyük erime göze çarpıyor. Demokratik Bulgaristan Partisi, protestolarda oynadığı kilit rolün karşılığını tam alamadı. Evvelki seçimde, şovmen Trifonov yoktu; partisini Şubat 2020’de kurdu. Trifonov’un protestolara takviye olması ve televizyon kanalları için siyaset konuşulan programlar hazırlaması popülerliğini artırıyor. Protestolara en başından beri sosyalistler takviye veriyor.
LGBTI+ BİREYLER DE DAYANAK VERİYOR
Türk partisinin azınlık haklarını savunuyor olması ise her seçimde parlamentoda Bulgaristan Türklerinin temsiliyet hakkı kazanmasını garantiliyor. Ülkede yaşayan ve ayrımcılığa maruz kalan Romanlar ve Pomakların yanı sıra söylentiye nazaran LGBTI+ bireyler de Türk partisine oy veriyor. Çoğunluğu okuma yazma bilmeyen Romanlara, kime oy verecekleri sorulduğunda, “Bizim Doğan’a” karşılığını veriyorlar. Meğer Ahmet Doğan resmi olarak şu anda partinin başında değil.
Türk partisi, Roman seçmenlerine seçim öncesi yapılan pazarlığa nazaran 50 Leva (25 Euro) üzere bir ödeme yaparak, onların sandık başına gitmesini garanti altına alıyor. Türk partisi azınlık haklarını savunmasına karşın çoğunlukla hükümeti destekliyor. Borissov, Birleşmiş Milliyetçiler ile koalisyon yaparak iktidara gelmiş durumda; sosyalistler ise bazen Türk partisi ile iştirak kurabiliyorlar.
Protestocuların talepleri başından beri değişmedi. Hükümetin istifa etmesini ve erken seçim yapılmasını istiyorlar. Başbakan Borissov istifa etmeyi reddediyor; evvel yeni bir anayasa çıkarıp bunun akabinde seçime gidileceğini duyurdu. Muhalefet ise evvel seçim, sonra yeni anayasa yapılmasını talep ediyor.
KIZGINLARI TEMSİL ETMEYİ PLANLAYAN ŞOVMEN
Korona virüsü salgınına karşın kesintisiz formda her gün birkaç saatliğine devam eden protestoların başlangıcında, protestocular Sofya’nın ana arterlerine çadırlar kurup trafiği bloke etmişlerdi. 2 Eylül’de polis, protestocuların çadırlarını güç kullanarak kaldırdı ve bu esnada yaralananlar oldu. Bulgarlar polisin insanları yaralamasına reaksiyon gösterdi.
Protestolara takviye veren ve polis şiddetine karşı çıkan şovmen ve müzisyen Trifonov, televizonda yaptığı programlarla da popülerliğini artıranlardan biri. Trifonov, Osmanlı’ya isyan periyodundan kalma Bulgar türküleri söyleyen biri olduğundan, milliyetçilerden sempati toplamayı başardı. Aslında Trifonov’un Bulgaristan için net bir tahlil önerisi yok. ‘Hükümete kızgın olanları ve mutlu olmayanları’ parlamentoda temsil edeceğini söylüyor.
Profesör Ivo Hristov (solda), Slavi Trifonov (sağda) GEZİ-SOFYA KARŞILAŞTIRMASI
Trifonov, 3 Eylül’de televizyonda yayınlanıp ekim ayında YouTube’a yüklenen bir programında Bulgar hukukçu ve sosyolog Profesör Ivo Hristov’u ağırladı. Profesör Hristov, 2013’te Seyahat Parkı protestoları periyodunda İstanbul’daydı ve Bulgar medyasına İstanbul’daki protestoların gidişatı konusunda müşahedelerine dayanarak bilgi vermişti. Profesör Ivo Hristov, Trifonov’un programında Sofya’da devam eden protestolar konusunda değişik yorumlar yaptı.
Bulgaristan’da 30 yıldır bürokrasinin ve tüm siyasalların yolsuzluğa karıştığını, hatta yolsuzlukla uğraş edilse ülkede sistemin çökeceğini söyleyen Prof. Hristov, protesto yapan gençlerin ‘dayak yememiş’ bir kuşak olduğuna dikkati çekiyor. 500 yıllık Osmanlı hakimiyeti, akabinde gelen krallık ve sonrasındaki tek parti periyodunda, toplumun büyük oranda sindirildiğini lakin şu anda sokakta olan gençlerin bu baskıları bilmeden yetiştikleri için daha fazla özgürlük talebinde bulmaktan çekinmediklerini düşünüyor. Pandemi periyodunda yurt dışına çalışmaya giden Bulgarların ülkeye geri dönmek zorunda kalmasının da protestoların ortaya çıkışında tesirli olduğunu söylüyor. “Hükümet işsizlik oranının düşük olmasıyla övünüyordu fakat bunun sebebi herkesin çalışmaya yurt dışına gidiyor olmasıydı” diyen Prof. Hristov, hükümet protestolara sert reaksiyon gösterdiğinde bunun protestocuların daha fazla reaksiyon göstermesine neden olduğunu ekliyor. “Kış aylarında faturalar gelmeye başladığında ve pandeminin ekonomik tesiriyle karşılaştığımızda, protestoların dozu o vakit yükselebilir” diyen Hristov, Borissov’un istifa etmesini ummadığını söylüyor.
‘ÖLÜLERE OY KULLANDIRILABİLİR’
Profesör, seçim yapıldığında ‘ölülere oy kullandırılması’ tipinden bir yolsuzluk yapılabileceği konusunda kaygılı. Tıpkı tasayı siyasete yeni atılan Trifonov da paylaşıyor. Profesör Hristov, seçim yolsuzluğunu önlemek için ABD’de olduğu üzere, oy kullanacak bireylerin seçimden evvel gidip kayıt yaptırması sistemine geçmeyi savunuyor.
Konuğu olduğu Trifonov’a parlamentoya girdiğinde hangi bölümün çıkarlarını savunacağını sorduğunda ondan net bir karşılık alamayan Profesör, konuk olduğu halde, siyasetçi sunucusunu eleştirmeyi ihmal etmiyor. “Bizde her 10 yılda bir siyasette yeni bir yüz aranıyor, bu kişi seçimi kazanıp beklentileri karşılayamayınca halk ‘Biz kandırıldık’ diyor. Halbuki yeni yüzler aramak yerine siyasetçinin ne önerdiğine bakmak gerekir” diyen Profesör Hristov, bu kelamlarıyla şovmen Trifonov’u destekleyenleri, Trifonov’un kendi programında, onun yüzüne karşı eleştirebiliyor.
‘500 YILLIK EFENDİLERİMİZDEN ÖĞRENECEĞİMİZ ÇOK ŞEY VAR’
Trifonov, 2 Eylül’de polisin Sofya’da protestocuların çadırlarını kaldırmasının ve kimi göstericileri yaralamasının sonraki akşamında Profesör Hristov’u davet ettiğinden, bir evvelki gecede olanlar hakkında ne düşündüğünü ona soruyor. Profesör Hristov, İstanbul’daki Seyahat Parkı protestoları ve Paris’teki Sarı Yelekliler’in protestolarıyla karşılaştırıldığında, Sofya’da yaşananların polis şiddeti sayılamayacak kadar hafif vakalar olduğunu, Sofya’daki protestocuların İstanbul’dakiler kadar şiddete hazırlıklı ve kararlı olmadığını tabir ediyor.
“500 yıllık efendilerimizden öğreneceğimiz çok şey var. Türk gençlerinin hakları için savaşma gücünü ve niyetini tahayyül etmeniz çok güç. Bizim onlardan bunu öğrenmemiz lazım, bu tek seferlik protestoyla olacak iş değil” diyerek Bulgarlarda Gezi’deki ve Paris’teki kararlılığı göremediğini söylüyor. İktidar sahiplerinin protestolar yüzünden istifa edeceğini ummayan Profesör Hristov, seçmenlerin siyasette yeni bir kahraman arayışı içinde olmasını eleştirmesinin yanı sıra Borissov’un yeni anayasa hazırlaması konusunda “Bunun hakikaten diyalogla yapılacağını mı düşünüyorsunuz?” diye soruyor.
Sofya’daki protestolarda, protestocuları temsil eden tek bir başkan yok. Protestocuların talepleri pek net ve kolay. Talepleri yalnızca erken seçim yapılması ve yolsuzlukla gayret edilmesinden ibaret. Ahmet Doğan’ın sarayının bulunduğu kıyıya gitmeye çalışıldığında maniyle karşılaşıp, kamusal alanın saraya tahsis edildiğini medyaya gösteren Demokratik Bulgaristan Partisi’nin oy oranı anketlerde beklendiği kadar yükselmiş değil. Rastgele bir parti, protestoları sahiplenmeye çalıştığında buna reaksiyon gösteriliyor. Profesör Hristov’un dikkati çektiği üzere, komünist periyodu görmüş yaşlılarla yeni kuşak ortasında önemli bir nesil farkı var.
Eski sistemden kalma devlet memurları, örneğin tramvaylardaki bilet kontrolörleri bile yolsuzluk yapmayı ve rüşvet almayı olağan görürken gençler bundan rahatsız oluyor. Rusya’dan, Portekiz’den ya da Polonya’dan gelen yabancı çalışanlar pandemi öncesinde Sofya’ya çalışmaya gidiyorlardı ve toplumsal medyadaki ‘expat’ kümelerinde Bulgar memurlarla yaşadıkları sorunları yazıyorlardı. Bulgar gençleri, ülkelerine çalışmaya gelen yabancı emekçilerin şikayetlerini haklı buluyor ve onlarla birebir tenkitleri kendi ülkelerine yöneltiyorlar. Lakin eski nesilden şahıslar, Profesör Hristov’un belirttiği üzere siyasette yeni bir ‘kahraman’ ortaya çıktığında ülkenin düzeleceğine dair umut beslediklerinden, şovmen Trifonov’un anketlerdeki oy oranı, gazete anketinde ikinci sırada çıkan sosyalist partinin oy oranına yaklaşmış durumda.
Seyahat Parkı protestolarında ve sonrasında Türkiye’de yaşandığı üzere, Sofya’daki iktidar yandaşlarının protestocuları ‘vatan haini’ olmakla suçlaması da motamot kelam konusu. Tekrar de Başbakan Borissov’un protestoları polis şiddeti kullanarak dağıtmıyor olmasının, Bulgaristan’ın daha fazla demokratikleşmesini sağlayacak mantıklı bir hal olduğu söylenebilir.
Bulgaristan’ın pandemiyle uğraşı ise çok iyi gitmiyor. Bulgarların yaz aylarında büsbütün önlemleri boş vermiş olması, hadise sayılarının sonbaharda yükselişe geçmesine neden oldu. Ekim ayının son haftasında, istatistik olarak mevt oranının 100 binde 120 kişi olduğu yerlerde bulunan ve Sofya’daki tüm hastanelerin ameliyat ve muayene randevularını iptal etmesi ve korona hastaları için yatak ayırmaları istendi. Tüp bebek tedavisi, onkoloji ve hematoloji haricindeki tüm sıhhat hizmetleri bir müddetliğine donduruldu. Gece kulüpleri iki haftalığına kapatıldı. Üniversitelerden online eğitime geçmeleri istendi. Hükümet, şu sıra tüm şirketlere, mümkün olduğunca uzaktan çalışma sistemini tavsiye ediyor.
Erken seçim kararı alınmazsa, Bulgaristan seçimleri evvelden planlandığı üzere Mart 2021’de yapılacak.
Gazete Duvar
