Jînda Zekioğlu
12 Eylül 1980 Darbesi’nin tutsaklık günlerinde, bir cezaevi havalandırmasında, cunta rejiminin işkencehaneye dönüşmüş koridorlarında; bir asker, elinde bir tomar ‘dayanışma mektubu’ ile 20’li yaşlarındaki tutsaklarla alay ediyor. “Bakın bakın” diyor; “Enternasyoneller size mektup yazmış.” Cuntanın cezası kesilmemiş tutsaklarını o zindandan çıkarmaya niyetsiz olduğunu itiraf eder üzere de ekliyor; “Bir gün çıkarsanız, ziyaret edersiniz artık…”
Bir sinema sahnesi değil, gerçek.
Ellerindeki mektupları tutsaklara vura vura parçalayan askerin elinden düşen bir mektup onun ayakları önüne düşüyor. Eline aldığı sırada, asker dönüp o mektubu da çekiyor elinden. Ancak bir kesimi, ufacık bir kesimi elinde kalıyor. O modülde yazan isim Antonis Tritsis. Yunanistan’ın PASOK hükümetinde İmar ve İskan Bakanı.
Cemil Turan Bazidî, 37 yıl evvel, cunta rejiminin sürgün ettiği siyasetçilerden biri. Genç bir göçmen olarak kim olduğunu sorup tanışmak istediği o kağıt modülündeki isim Antonis Tritsis ile buluşuyor. Biri Yunan biri Kürt, iki sosyalistin hayatı orada değişiyor. Cemil Turan Bazidî Yunanca öğreniyor, Antonis Tritsis ise Bazidî’nin sesini herkese duyurmak için gayret ediyor.
Bugün Bazîdi, Yunanca’da birçok romanı olan, romanları farklı lisanlara çevrilen, Yunanistan’ın en çok satan muharrirleri ortasına girmiş, Yunan basınının 30 yıllık işçisi, kültür sanat topluluğunun tanıdık bir ismi.
‘Azad Benim Adım’ isimli kitabı ile UNESCO tarafından Akademisyen Mükafatı, Valencia Milletlerarası Bilimler Akademisi tarafından Onursal Ödül’e layık görülen Bazidî, Yunanca Çağdaş Kürt Şiir Antolojisi kitabını yeni yayınladı. Bazidî ile göç ile başlayan ömrünü, Yunanistan’da değişen dünyasını, yeni politikayı ve Kürt-Yunan bağlantılarını konuştuk.
37 yıl evvel, 80 Darbesi’nin tanığı/mağduru/mahkumu olduğunuz için Yunanistan’a iltica ettiniz. Etmeseydiniz ne olurdu? Kuvvetle mümkün başınızdan neler geçerdi? Bugün nerede ne yapıyor olurdunuz?
80 darbesi sürecinde tutuklandım. Kürdistan Sosyalist Partisi’nin İstanbul Temsilcisi olarak yargılandım. İşkencenin her türlüsü bedenimde denendi. Hala o devirden hatıra sıhhat problemlerim var. Bir daha cezaevinden çıkamayacak derece cezalar aldım ve bu nedenle de Türkiye’den zorunlu olarak çıktım.
Çıkmasaydım, his ve fikirlerimde bir değişiklik olmazdı hatta daha da emin olurdum bu fikirlerimden. Bir ikincisi, biz politik göçmenler hiçbir vakit kendimize kalıcı olarak bakmayız. Her vakit valizimiz hazırdır. Benim üzere onlarca darbe mağduru üzere yıllarca bir af bekledik, 40 yıl geçti hala da bekliyoruz.
Bu denli yıl içinde hiç “Galiba bir şeyler değişiyor, tahminen de yakında döneriz” diye düşündüğünüz vakitler olmadı mı?
Olağan ki oldu. Mesela Turgut Özal devri. Tüm Kürt sürgünler o periyodu hatırlar. Bir şeylerin değişeceğine inandığımız bir süreç yaşamıştık. “Özal gidişatı değiştirecek” diye düşündük. Tahminen de ölmeseydi daha doğrusu öldürülmeseydi Özal bir şeyleri değiştirecekti. Daha sonra maalesef Erdoğan’ın birinci yıllarında o denli bir hava estirildi. Dönenler de oldu bu süreçte. Lakin değişen bir şey oldu mu? Hayır. Hatta daha makûs oldu diyebiliriz. Bugünkilerin Kenan Evren’den bir farkı yok. Hala Kürtçe konuştuğu için beşerler öldürülüyor, hala yalnızca Kürt olduğu için beşerler linç ediliyor. Kimse kendisini demokrasi havarisi saymasın. Kürt sorunu çözülmediği surece Türkiye’de demokrasi de, huzur da olmayacak. Kürt meselesi eşit koşullarda federatif yapı ile çözülmedikçe Türkiye’ye demokrasi gelmez. Kürt sorununun tek tahlili federasyondur. Kürtlerin kendi mukadderatını tayin hakkını kendine demokratım diyen herkes savunmak zorundadır. Almanya, Belçika, ABD federe devletlerdir, buralarda yaşayan Türkler bu federe yapının bir ziyanını mı görmüşler?
‘KÜRTLERİN SORUNU TÜRKLERLE DEĞİL TÜRKİYE İLE’
Sorun Türklerle mi Türkiye ile mi?
Biz Kürtlerin Türk halkıyla bir sorunu yoktur. Tam karşıtı, dostluğumuz, komşuluğumuz vardır. Sorun Türkiye’deki sistemledir. Irak, İran, Suriye’deki Kürtlerin sorunu da bu sömürge devletlerin sistemleriyledir. Araplarla, Acemlerle, Türkmenlerle, Azerilerle değildir. Bizim ulusal varlığımızı yok sayan, yok etmeye çalışanlarla bir meselemiz var.
Siz çabanızı değil yeri değiştirerek gazetecilik yapmaya devam etmek istediniz. Lisanını bilmediğiniz bir ülkede, yaklaşık 40 yıl evvel cuntadan kaçmış bir Kürt’e nasıl bakılıyordu o devirler? Kendinizi daha inançta hissettiniz mi? Ya da hayal kırıklıklarınız oldu mu? Keşke gitmeseydim dediniz mi mesela?
Bir kez Avrupa’da 80’lerde Kürt olmak, 2020’de Kürt olmaktan daha iyiydi. Yunanlar, Türkiye’yi yakinen takip eden bir halk. Bir de benzeri periyotlarda yaklaşık 10 yıl askeri darbeyi yaşamış oldukları için bizleri çok iyi karşıladılar. Yunanistan’da o devir ‘politik mülteci’ olmak bir ayrıcalıktı.
Neden Avrupa’ya gitmediniz?
Selimiye Askeri Kışlası’nda tutukluyken dünyanın birçok yerinden; Milletlerarası Af Örgütü’nden, birçok parlamenterden bizlerle dayanışma mektupları geliyordu. Bizi avluya çıkarırlardı, sıraya dizip dayak atarak o mektuplarla alay ederlerdi. O denli bir gündü, bir üst teğmen elinde bir tomar zarfla bizlere vura vura, küfürler ederek o mektuplarla dalga geçti. Tam önümden geçerken o zarflardan biri ayağımın önüne düştü. Eğilip aldım, ancak üsteğmen elimden çekip aldı. Yalnızca ufacık bir kesimini tuttum, o kaldı elimde. O kesimde bir isim yazıyordu; Antonis Tritsis.
Andreas Papandreu ile birlikte. Akabinde ben Yunanistan’a kaçtıktan sonra bu ismi araştırdım. Devrin PASOK hükümetinde İmar ve İskan Bakanı’ydı. Daha sonra Ulusal eğitim Bakanı ve Atina Belediye Lideri oldu. Ve biz 1984’ten 1992’de hayatını kaybettiği ana dek birbirimizin kardeşi, yoldaşı olduk. Yunanistan’da kalmamın en büyük nedeni Tritsis ve beni tanıştırdığı Andreas Papandreu idi. Hem Papandreu ile hem de o devir Melina Merkuri ile yıldızımız uyuştu ve çok hoş dostluklar kurduk. Ayrıyeten o devirde tarafı olduğum siyasi partini Yunanistan temsilciliğini yaptığım için burada kaldım. Yeterli ki Yunanistan’da kaldım derim daima.
‘DİYASPORADA GAZETECİ OLMANIN AVANTAJLARINI KULLANMAMIZ GEREK’
Diyasporada gazetecilik yapmaktan vazgeçmediniz. 90’lı yıllarda kimse Kürtlerin başında kopan kıyametleri yazmıyorken siz Avrupa basınına olanları aktarıyordunuz. Diyasporada gazeteciliğin şahsî, toplumsal ya da mesleksel olarak avantajlı olduğunu söyleyebilir miyiz? Keza bugün de birçok gazeteci benzerini yaşamaya devam ediyor. Diyasporada gazetecilik yapmaya çabalayanların neye dikkat etmesi gerek sizce en çok? Ne tavsiye edersiniz?
Kathimerini, Avgi ve Eleftherotipia üzere değerli gazetelerde yazdım. Artık de Efimerida ton Sindakton’da yazmaktayım. Bir devlete, bir kümeye ya da partiye, politik korkularla değil habercilik telaşı ile aralıklı durmalı, propaganda yapmamalı ve objektif olmalı diyaspora gazetecileri. O vakit birikim ve tecrübelerinin değerlendirildiğini göreceklerdir. Zira bizim diyasporada gazeteci olmanın avantajlarını kullanmamız gerek. Bu yıl Yunan basınında 30. yılım bitti. Yunan Medyasında Kürt Sorunu bahisli kitabım, Gazeteciler Federasyonu ve Basın bakanlığı tarafından desteklenerek çıkıyor ve bu kitap Siyasal Bilimler fakültelerinde de ders kitabı olması için önerildi ve kabul edildi.
Yunanca öğrenmesi çok kolay bir lisan değil. Siz öğrenmekle kalmadınız, Yunanca edebiyat yaptınız. Yunanca’da tam 6 romanınız var. Ayrıyeten Nikos Kasdaglis tarafından Ararat Astreftei /Ağrı Dağı Volkan Püskürüyor ismiyle sizin ferdî ömür hikayeniz de romanlaştırıldı. Kürtlerin kıssalarıyla neden ve nasıl ilgileniyor Yunanlar sizce?
Kolay bir lisan değil evet. Lakin Hint Avrupa lisan ailesinden. O nedenle Kürtçe bilen bir kişi için Yunanca’yı öğrenmek bir nebze daha kolay, gramer açısından. Ancak benim Yunanca öğrenme sürecim inatla başladı. Ben hadiseleri anlatmak zorundaydım. 80 darbesinden, azaplardan, devlet şiddetinden kaçıp gelmiştik, birçok sosyalist dostumuz bize dayanak veriyordu lakin biz konuşamıyorduk. Cuntayı ve Kürtlerin içinde bulunduğu durumu anlatmak için başa taktım ve evvel kendi gayretimle akabinde profesyonel eğitimle kendimi yazı yazma düzeyine getirdim. Birinci yazımı korka korka yazıp gazeteye gönderdiğimde hiçbir kusur olmadan basıldı. Fakat edebiyat yapma düzeyi o kadar kolay değildi. Nikos Kasdaglis hayat hikayemi yazdı ve kitap 1995’te Yunanistan’ın en çok satılan kitabı oldu. Ben de bu süreçte kendi romanlarımı artık yazıp yayınlatıyordum. Çok da beğeniliyordu. Her yazdığım eser bir sonraki için şevk verdi bana. Uzun yıllardır Kürtçe-Yunanca, Yunanca-Kürtçe gramer ve konuşma kılavuzu kitabı çalışmalarım var.
‘HALKLARIN KÜLTÜRÜ, MEDENİYETİ İÇİN HUDUT YOKTUR’
Αζάντ με λένε /Azát Me Léne / Azat Benim Adım isimli romanınızla Halepçe’yi yaşayan ve göç eden bir ailenin öyküsünü anlattınız. Bu romanınızla UNESCO Akademik Ödülü’ne layık görüldünüz. Ödülünüzü tüm mültecilere ve Kürtlere adadınız. UNESCO neden bu mükafatı Azat Benim Adım isimli romanınıza verdi sizce?
2015’te Yunanca olarak yazdım. İngilizce ve İspanyolca’ya çevirildi. Bu çevirilerin akabinde birçok ödül aldı eser. Yunanistan’da birçok mükafata layık görüldü. Alışılmış UNESCO Akademi Mükafatı ve Valencia’daki Milletlerarası Bilimler Akademisi’nin verdiği Onursal Akademisyen Üyelik Mükafatı bunlar ortasında en önemlilerindendi. Bu mükafatları verme münasebetini de “Trajik bir ömür hikayesini şovenizme ve ırkçılığa fırsat vermeden yazma” olarak açıklamışlardı. Elbette mültecilerin hayatları zordur, çetin imtihanlardan geçerler, hudutları, mayın tarlalarını geçerler lakin halkların medeniyetleri için hudut yoktur, halkların kültürleri için hudut yoktur.
Son kitabınız ise Yunanca yayınlanan Çağdaş Kürt Şiir Antolojisi. Kürt şiirini Yunanca’ya çevirdiniz. Cigerxwîn, Ahmed Arif, Abdulla Paşhew, Cemal Süreya, Şêrko Bêkes, Şahînê Bekirê Soreklî üzere kıymetli şairlerin şiirleri artık Yunanca da okunabilecek.
Yunanistan sanatın her kolu üzere edebiyat ve şiir alanında çok gelişkin bir ülke. Dostlarım Kürt şairlerini ve şiirlerini tanımak istiyorlardı. Seçmekte zorlanmama karşın, Kürdistan’ın bütün modüllerini kaplayacak formda 20 şairin biyografileri ile bir arada şiirlerinden örnekler çeviri ettim. Şairlerimizin çok taraflı olduğunu örneklerle göstermeye çalıştım. Yurtseverlik, Peşmergelik, zindan, azap, sürgün, aşk üzere enternasyonal tarafların işlendiği şiirler seçtim.
Nasıl bir ilgi görüyor kitabınız Yunanlar tarafından?
Yunanların ilgisi çok büyük. Görsel ve yazılı basında kitap hakkında birçok yazı yazıldı. Kürt şairlerin çok taraflılığına hayranlıklarını açıkça lisana getirdiler. Kürt toplumunu Kürtlerin müzik ve edebiyatı ile daha iyi yorumluyorlar elbette.
‘KÜRT BİRLİĞİNİN ÖNÜNDEKİ MANI İDEOLOJİK SEKTERİZM’
Biraz da yenisi konuşalım. Kürt siyasetinin bugününü nasıl değerlendiriyorsunuz? Dört modülde da ısrarlı bir ‘birlik’ iletisi olmasına karşın, karşılıklı sert siyasetler da yürütülmeye devam ediliyor. Nedir bir ortaya gelinememesinin sebebi?
Kürtlerin bir ortaya gelemiyor olmasının temelinde ideolojik sekterizm yatıyor, küme çıkarları yatıyor. Ya da aşikâr merkezler tarafından yönlendirilmiş yanlış siyasetler yatıyor. Şiyasi çıkarların ulusal çıkarların önüne konulması yatıyor. Bugün Ala rengini, ‘Ey Reqîb’i kabul etmeyen bir Kürt, Kürt değildir. Ehmedê Xanî’yi Feqiyê Teyran’ı, Melâyê Cizîrî’yi tanımayan bir Kürt, Kürt değildir. Bunlar ulusal ve ortak değerlerimizdir, bir kümeye, bir bölgeye ilişkin şeyler değil. Tüm Kürt toplumunu kapsar. Bir halkın varlığı anadilidir. Bu siyaseti yapan şahısların de birinci vazifesi anadil için gayret etmektir. Kürt halkı üzerindeki en büyük baskı asimilasyondur. Bugün bu röportajı İngilizce de, Yunanca da yapabiliriz, Türkçe de yapabiliriz bu berbat bir şey değil bunu geniş bölümlere, ulaşabilmek için yapıyoruz. Lakin siyasetçinin devlete karşı takınması gereken hal anadilinde tavizsiz ısrar etmektir. Bir ikincisi, birbirini desteklemeyen siyasetler sorunu… Kürtler kimsenin siyasetinin modülü değildir. Kürt siyaseti kendi varlığı ile tektir, özeldir. Türkiye siyasetinin, siyasi kümelerinin bir kesimi olarak hareket etmeye muhtaçlığı yoktur. Kürdistan’da isyanlar sonrası Ağrı’daki, Dersim’deki Kürtlük bilinci baskıyla zulümle silmeye yetti mi? Tüm Kürdistan’da Mahabad’ta, Zilan’da, Halepçe’de akıtılan Kürt kanıyla Kürtleri bitirebildiler mi? Kürt halkı ne asimilasyonlarla ne de katliamlarla bitirilemedi. Bu siyasi sahtekarlıklarla da bitirmeye yetmez.
Yunan-Kürt halklarının bağının geleceği hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu iki toplumun birlikte siyaset üretmesi mümkün mü sizce?
Elbette, yıllardır sürdürdüğümüz çalışmalar var. Her fırsatta savunduğum Kürt diyasporasının ehemmiyeti olmuştur, burada çok önemli bir lobimiz var. Bu bağlamda bizlerin de tesiri ile Yunanistan hükümeti, Kürdistan’da birçok diplomatik ofisler açtığı üzere (Consulate General of Greece Erbil) Yunanistan Erbil Başkonsolosluğu açıldı. Bir devir bende Yunanistan’ın Kürdistan Kültür Ataşesi olarak Erbil’de bulundum. Ortak siyaset yapmak için birçok projemiz var ve bu bahiste da önemli dayanaklar görmekteyiz.
Son vakitlerde kimleri okuyor, dinliyor, takip ediyorsunuz? Kürt kültür sanatının mevcut durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şerefname’nin eski bir baskısı elime ulaştı. Mehmet Emin Bozarslan 1962 Arapça baskısından çevirmiş onu inceliyorum. Uzun bir zamandır Prof. Qanatê Kurdo’nun biyografisi ve yapıtları üzerinde çalışıyorum. Çok değerli bir insan. Onu okuyup tanıyıp da gururlanmayan Kürt olamaz. Umarım bir gün onu da Yunancaya kazandırırım. Bu ortada elime ulaştıkça yeni Kürt yazarlarımızı takip etmeye çalışıyorum. Elbette Kürt müziği dinliyorum. Hemşerim Nizamettin Ariç’in daha farklı bir yeri var bende, Erivan radyosunun arşivinde toplananlar çok değerli. Malum müziğin cenneti Yunan müziğinin de yeri unutulmaz.
Gazete Duvar
