Science Daily*
NASA’nın Dawn isimli uzay aracı, bilim beşerlerine, Mars ve Jüpiter ortasındaki ana asteroit neslinde yer alan cüce gezegen Ceres’in inanılmaz derecede yakın çekim imajlarını ulaştırdı. Misyon, Ekim 2018’de sona erdiğinde uzay aracı yüzeye 35 kilometreden daha yakın bir yörüngeye oturarak, Ceres’in meşhur gizemli ve parlak bölgelerinin detaylarını net biçimde ortaya çıkardı.
Bilim insanları, bu parlak bölgelerin çoğunlukla sodyum, karbon ve oksijen bileşimi olan sodyum karbonattan meydana gelmiş birikintiler olduğunu ortaya çıkardılar. Büyük olasılıkla yüzeye sızan ve buharlaşan sıvılardan oluşmuşlar ve geride, ışığı yansıtan bir tuz katmanı bırakmışlardı. Lakin bilim insanlarının şimdi belirleyemedikleri şey, bu sıvının nereden geldiğiydi.
YERALTINDA DEVASA BİR SU REZERVİ VAR
Dawn’da vazifeli bilim insanları, araştırmanın sonlarına yaklaşırken toplanan dataları tahlil ederek, sıvının derin bir tuzlu su rezervinden ya da tuzla zenginleşmiş sudan geldiği sonucuna vardılar. Ceres’in sağladığı yerçekimi bilgilerini inceleyen bilim insanları, cüce gezegenin içyapısı hakkında daha fazla bilgi edindiler ve tuzlu su rezervinin yaklaşık 40 kilometre derinliğe ve yüzlerce kilometre genişliğe sahip olduğunu tespit edebildiler.
Ceres, dış Güneş Sistemi’nin kimi buzul uydularında olduğu üzere, büyük bir gezegenle olan yerçekimsel etkileşimlerin yarattığı iç ısınmadan faydalanamıyor. Yeniden de Ceres’in en büyük parlak alanlara konut sahipliği yapan 92 km genişliğindeki Occator Krateri üzerine odaklanan yeni araştırma, Ceres’in öbür buzul objeler üzere su açısından varlıklı bir dünya olduğunu doğruluyor.
Occator Krateri’ndeki jeolojik hareketliliğin kapsamını da ortaya koyan bulgular, 10 Ağustos’ta Nature Astronomy, Nature Geoscience, ve Nature Communications isimli mecmualar tarafından yayınlanan özel bir makale koleksiyonunda yer alıyor.
NASA’nın Güney Kaliforniya’da bulunan Jet İtiş Laboratuvarı’nda (JPL) Misyon Yöneticisi olan Marc Rayman, “Dawn, harikulâde keşif seferinde, umduğumuzdan çok daha fazlasını başardı. Uzun ve verimli misyonunun sonundaki bu heyecan verici yeni keşifler, araştırmacı için şahane bir takdir vesilesi oldu.”
PARLAMANIN GİZEMİ ÇÖZÜLDÜ
Dawn’ın 2015’te Ceres’e ulaşmasından çok evvel, bilim insanları teleskoplarıyla bu dağınık haldeki parlak bölgeleri fark etmişlerdi; lakin bu alanların doğal yapısı bilinmiyordu. Dawn, yakın yörüngesinde, evvel Occator Krateri’nin, daha sonra ‘Cerealia Facula’ ve ‘Vinalia Faculae’ olarak isimlendirilen iki farklı ve çok derecede yansıtıcı alanın imgelerini çekti. (Faculae, ‘parlak alanlar’ manasına gelir.)
Bilim insanları, mikrometeoritlerin sık sık Ceres’in yüzeyinde yıkıma neden olduklarını ve arkalarında kraterler yaratan enkazlar bıraktığını biliyorlardı. Bu tıp bir aktivitenin vakit içerisinde bu parlak alanları yoğunlaştırması gerekir. Yani, parlak olmaları, büyük ihtimalle genç olduklarının bir göstergesi. Dawn’ın 2017’den 2018’e dek süren son misyonunun ana odak noktasını bu parlak alanların kaynağını ve gereçlerin nasıl bu kadar yeni olabileceğini anlamaya çalışmak oluşturuyordu.
Araştırma, sırf parlak bölgelerin genç olduğunu doğrulamakla kalmadı (bazıları 2 milyon yıldan daha gençti), tıpkı vakitte bu tortuları yönlendiren jeolojik aktivitenin devam ediyor olabileceğini de açığa çıkardı. Bu sonuç, bilim insanlarının Cerealia Facula alanında ağırlaşan tuz bileşiklerinin (kimyasal olarak su ve amonyum klorür ile bağlanmış sodyum klorür) bulunduğuna ait değerli bir keşif yapmalarıyla mümkün olmuştu.
Ceres’in yüzeyinde, tuz taşıyan sular yüzlerce yıllık periyot içinde süratle kuruyor. Bununla birlikte, Dawn’ın yaptığı ölçümler, bu alanlarda hâlâ su bulunduğunu gösteriyor; bu durumda, sıvılar çok yakın bir vakitte yüzeye ulaşmış olmalı. Bu, hem Occator Krateri bölgesinin altında bir sıvı rezervi bulunduğunun, hem de gereçlerin derinden yüzeye taşınmaya devam ettiğinin ispatıdır.
Bilim insanları, sıvıların yüzeye ulaşmasına imkan sağlayan iki ana yol keşfettiler. Dawn Baş Araştırmacısı Carol Raymond, “Cerealia Facula’daki büyük birikinti kelam konusu olduğunda, tuzların büyük kısmı, yaklaşık 20 milyon yıl evvel krateri oluşturan çarpışmanın ısısı tarafından eritilen yüzeyin çabucak altındaki çamurlu bir bölgeden geliyordu. Darbenin ısısı birkaç milyon yıl sonra azaldı; ancak bu darbe birebir vakitte derin ve uzun ömürlü rezerve kadar ulaşan büyük çatlaklar yaratarak, tuzlu suların yüzeye çıkmaya devam etmesini sağladı.” dedi.
HAREKETLİ BİR YER YAPISI: YENİ VE BEKLENMEDİK BİR OLGU
Güneş sistemimizde, buzlu jeolojik aktiviteler temel olarak gezegenleriyle yerçekimsel etkileşimleri aracılığıyla yönlendirilen buzul uydularda gerçekleşir. Ne var ki, tuzlu suların Ceres’in yüzeyine taşınması kelam konusu olduğunda durum bu türlü değildir; bu ise, uydu olmayan ve buz bakımından güçlü öbür büyük objelerin de faal olabileceğini düşündürüyor.
Occator Krateri’ndeki daha yeni sıvıların parlak tortulardan geldiğine dair birtakım deliller mevcut lakin başka ipuçları, Dünya’nın pingo’larını (kutup bölgelerinde donmuş haldeki basınçlı yeraltı sularının oluşturduğu küçük buz dağları) anımsatan ilgi alımlı konik doruklardan geliyor. Buna misal özellikler Mars’ta da tespit edilmişti; lakin Ceres’teki keşif, bir cüce gezegende birinci kere gözlemlenmesi açısından kıymetli.
Daha büyük bir ölçekte, bilim insanları, buz açısından varlıklı olan gezegenimsi gök cisimleri kelam konusu olduğunda bir birincisi gerçekleştirerek, Ceres’in kabuk yapısının yoğunluğunu, derinliğin bir işlevi olarak haritalamayı başardılar. Ayrıyeten, yerçekimi ölçümlerini kullanarak, Ceres’in kabuk yoğunluğunun basıncının, derinliği nedeniyle kolay tesirinin çok ötesine varan ölçüde arttığını keşfettiler. Araştırmacılar, tıpkı vakitte Ceres’teki rezervin donduğunu, tuz ve çamurundan oluşan kabuğun alt kısmıyla karıştığını da açığa çıkardı.
Dawn, verimli iyon itiş sistemi sayesinde Dünya dışı iki noktanın -Ceres ve Vesta isimli dev asteroit- yörüngesinde dönebilen tek uzay aracı. Dawn, aracın yönlendirilmesini denetim eden sistem açısından ehemmiyet taşıyan ‘hidrazin’ isimli yakıtın son damlalarını kullandığında, ne bağlantı için Dünya’ya sinyal gönderebildi ne de elektrik gücü üretebilmek için güneş panellerini Güneş’e gerçek çevirebildi. Ceres’in yüzeyinde organik unsurlar ve yüzeyin altında sıvı olduğu saptandığı için, gezegensel müdafaa kuralları, Dawn’ın cüce gezegeni etkilemesini önlemek emeliyle onlarca yıl boyunca takip edeceği uzun periyodik bir yörüngeye yerleştirilmesini gerektiriyordu.
Caltech’in (Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü) Kaliforniya-Pasadena’daki bir kısmı olan JPL, NASA’nın Washington’da bulunan Bilim Misyonu Müdürlüğü ismine Dawn misyonunu yönetiyor. NASA’nın Alabama-Huntsville’de bulunan Marshall Uzay Uçuş Merkezi tarafından yönetilen Dawn, yöneticiliğin keşif programının bir projesi ve JPL ise Dawn misyonunun genel bilimsel işleyişinden sorumlu. Bu uzay aracını Virginia-Dulles’ta misyon yapan Northrop Grumman tasarladı ve inşa etti. Alman Havacılık Merkezi, Max Planck Güneş Sistemi Araştırma Enstitüsü, İtalyan Uzay Ajansı ve İtalyan Ulusal Astrofizik Enstitüsü, misyon takımının milletlerarası ortaklarıdır.
* Makalenin özgünü sciencedaily’den alınmıştır… (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
