Nicholas Wood, Kristine Macartney
Avustralya’da uygulanmak üzere Covid-19 aşılarının piyasaya sürülmesiyle birlikte, beşerler uzun vadede aşıların inançlı (ve etkili) olup olmadıklarını merak ediyor olabilirler. Aşılamadan bir yıl sonra ya da daha uzun vadede sıhhat üzerinde ne üzere tesirleri olabilir?
Covid-19 aşılarının rekor bir müddette geliştirildiği yanlışsız olsa da aşı güvenilirliğinin izlenmesinin taşıdığı ehemmiyet yeni bir sorun değil. Milyonlarca insan üzerinde kullanılmasından yıllar sonra bile, bütün aşıların güvenilirliğini nizamlı biçimde izliyoruz.
Ve bu hafta itibariyle Terapötik Eserler İdaresi’nin (TGA) öncülüğünde, Covid-19 aşılarının rastgele bir beklenmedik, az yahut uzun vadeli yan tesirleri hakkında nasıl bilgi sahibi olabileceğimize dair elimizde daha net bir fotoğraf var. Aslında, bunları gözlemlemek emeliyle var olan birçok sistemi kullanıyoruz ve bunları daha da geliştireceğiz.
SIRF AŞI DENEMELERİ BİLE BİRÇOK ŞEY ANLATIYOR
On binlerce beşerle gerçekleştirilen geç etap aşı denemeleri yalnızca belli bir mühlet için, ekseriyetle de 12 ay sürer. Aşı üreticileri, bu vakit dilimi için aşı güvenliği (ve etkinliği) hakkındaki bilgileri düzenleyici kurumlara iletir. Aşının güvenilirliğiyle ilgili bilgiler, kullanım için onaylanmadan evvel hassas biçimde kıymetlendirilir.
Lakin, onay alan aşılar halka sunulduğunda hem kısa hem de uzun vadede yaşanabilecek beklenmedik yeni olaylar gözlemleyebiliriz. Aşılanan beşerler genelinde ve bir deneme sürecinin sıkı kontrol şartları dışında, gerçek dünyadaki potansiyel yan tesirleri gözlemlemek, milyonlarca -veya milyarlarca- beşere yapıldığında aşının inançlı olmasını sağlayabileceğimiz manasına gelir.
Pekala bu durum, Covid-19 aşıları bağlamında nasıl işleyebilir? Pfizer/BioNTech aşısının üçüncü basamak denemesinin akabinde, ikinci dozdan yaklaşık 14 hafta sonrasına kadar olan güvenlik bilgileri bildirildi. Oxford/AstraZeneca ise aşı denemesinin birinci dozdan yaklaşık üç ay sonraki ve ikinci dozdan iki ay sonraya kadar olan güvenlik datalarını paylaştı.
Bununla birlikte, bu büyük çalışmaların her ikisine de katılan beşerler, birinci aşı dozundan yaklaşık 12 ay sonraya kadar, yani çalışmanın sonuna dek hem aktiflik hem de güvenlik açısından gözlemlenmeye devam edecek.
Covid aşısının koruyuculuğu, Avustralya da dahil olmak üzere kimi ülkeler tarafından çeşitli biçimlerde izleniyor. Ülkeler ayrıyeten aşı koruyuculuğu izleme datalarını global bir data tabanı üzerinden paylaşıyorlar.
AVUSTRALYA’DA COVID AŞI GÜVENİLİRLİĞİNİ NASIL İZLİYORUZ?
TGA, Avustralya’daki ilaç ve aşıların güvenilirliğini izleme konusunda genel bir sorumluluk taşıyor. Hakikaten, TGA bu hafta Covid-19 aşıların güvenilirliğini izleme planlarını da kamuoyuyla paylaştı.
Bu, Covid-19 aşısının yan tesirleriyle ilgili raporların vaktinde toplanmasını ve yönetilmesini, ayrıyeten rastgele bir güvenlik telaşının acilen saptanması ve güvenlik meselelerinin halka bildirilmesi sorumluluklarını içeriyor.
‘PASİF’ MÜŞAHEDE
Avustralya’nın mümkün aşı yan tesirlerini saptamak maksadıyla onlarca yıldır uygulamakta olduğu sistemin temel taşlarından biri ‘pasif’ müşahededir. Uygulamada, halk da dahil olmak üzere herkesin TGA’ya bir yan tesir bildirimi yapabileceği manasına gelir.
Hekiminiz ya da hemşireniz bir yan tesir yaşadığınızı düşünüyorsa, bunu eyalet yahut bölge sıhhat müdürlüğüne bildirir, bu yolla da TGA’ya bilgi sağlar. Bu durum, birtakım misyon alanlarında zorunluyken kimilerinde değildir.
TGA, sıhhat uzmanlarını ve aşılananları, Covid-19 aşılarıyla ilgili kuşkulu yan tesirleri bildirmeye teşvik ediyor ve web sitesinde bunun nasıl yapılacağıyla ilgili bir kılavuz da mevcut. TGA’nın bildirilen mümkün yan tesirleri kayıt altına alan bir data tabanı bulunuyor. Rastgele bir kuşkulu güvenlik sorunu kelam mevzusuysa bunlar derhal araştırılıyor ve gerekli önlemler alınıyor. Örneğin, gerekli hallerde bir aşılama programı durdurulabilir yahut özel tedbirler uygulanabilir. TGA ayrıyeten güvenlik ikazları da yayınlayabilir.
‘AKTİF’ MÜŞAHEDE
Avustralya, 2014 yılından beridir, bağlı olduğumuz Ulusal Bağışıklama Araştırma ve Müşahede Merkezi tarafından yönetilen AusVaxSafety müşahede sistemi aracılığıyla etkin biçimde olası güvenlik tasalarını araştırıyor.
İnsanlara, aşılandıktan sonraki sıhhat durumlarıyla ilgili bir anket doldurmalarını istediğimiz iletiler ya da e-postalar gönderiyoruz. Bu sistem, kuşkulu güvenlik problemlerini neredeyse gerçek vakitli bir biçimde saptamamıza imkan sağlıyor. AusVaxSafety, geçen yıl, 2020 yılında grip aşısı yaptıran yaklaşık 290 bin şahısla anket yaptı ve bu şahısların yüzde 94’ten fazlasının kendilerini tam manasıyla iyi hissettiğini tespit etti. Başka beşerler ise hafif ya da beklenen tipten kısa vadeli yan tesirler yaşamıştı.
Bu sistem, önümüzdeki birkaç hafta içinde Covid-19 aşıları piyasaya sürüldüğü esnada görülebilecek güvenlik korkularını gidermek hedefiyle da kullanılacak. Tabip muayenehaneleri ve Covid-19 aşı merkezleri de dahil olmak üzere, seçilmiş yerlerde aşılanırsanız, halka bu otomatik sistem hakkında da bilgi verilecek. Kayıt olsa da olmasa da, her bir aşı uygulamasından sonraki üçüncü ve sekizinci günde insanlara bir SMS gönderilecek. Ulaşılan sonuçlar isimsiz bir formda eyalet ya da bölge sıhhat müdürlüğüne ve TGA’ya bildirilecek.
Bu sistem büyük ihtimalle birkaç yıl boyunca Covid-19 aşılarının güvenilirliğini izlemek maksadıyla kullanımda olacak. Ve piyasaya yeni aşı markaları sürüldükçe, onları da gözlemlemeye devam edeceğiz.
BAŞKA ÜLKELERDEN DE ÖĞRENEBİLİRİZ
ABD de son vakitlerde ‘V-safe’ isminde buna muadil bir sistem geliştirdi. Covid-19 aşısı olan yaklaşık iki milyon şahıstan elde edilen güvenlik bilgileri, aşıların inançlı olduğunu ortaya koyuyor. Kısa vadeli yan tesirler, aşı denemelerinde bildirilenlere çok benziyor. En sık görülen yan tesirler olan enjeksiyon bölgesinde ağrı, baş ağrısı, yorgunluk ve kas ağrıları, çoğunlukla birinci iki gün içinde yahut aşılamadan sonraki bir hafta içinde geçiyor.
Ve dünya genelinde, 150 milyonu aşkın Covid-19 aşısı da zati beklenmedik güvenlik sorunu telaşlarıyla birlikte uygulandı.
ÖZET OLARAK
Dünya genelinde hâlihazırda aşılanmış olan milyonlarca beşerden elde edilen datalara bakıldığında, Covid-19’a karşı kitlesel bir aşılama programının hepimize sunacağı potansiyel yararlar, potansiyel yan tesirlerden çok daha fazla üzere görünüyor. Bununla birlikte, aşılar da dahil tüm ilaçların bir yan tesir potansiyeline sahip olduğunun farkındayız.
Öte yandan, aslında heyeti olan güvenlik müşahede sistemimizi kullanarak ve bunu geliştirerek, mümkün güvenlik kaygılarını hızla tespit etme konusunda ‘en üst seviyede’ teyakkuzda olacağız. Bu durum, aşılamanın çabucak sonrasında ve uzun vadede bu türlü sürecek.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
