Klaus Schwab
İkinci Dünya Savaşı’nın sona erişinden beridir yaşanan hiçbir vaka Covid-19 kadar derin bir global tesir yaratmamıştır. Global salgın, kuşaklardır görülmemiş ölçekte bir halk sıhhati ve iktisat krizini tetikledi, ayrıyeten eşitsizlik ve gücün belirli merkezlerde toplanması üzere sistem kaynaklı sıkıntıları daha da şiddetlendirdi.
Bu türlü bir krize verilecek kabul edilebilir yegane reaksiyon, ekonomilerimizde, siyasetimizde ve toplumlarımızda ‘Büyük Sıfırlama’nın** peşini bırakmamaktır. Hakikaten de, bu, salgın öncesindeki sistemin kutsal bedellerini gözden geçirmek ve uzun vakittir edinilen muhakkak pahaları savunmak gereken bir andır. Karşı karşıya olduğumuz vazife, son 75 yılın muvaffakiyetlerini daha sürdürülebilir bir biçimde korumaktır.
ÖZGÜR PİYASA FANATİZMİ SON BULMALI
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki birkaç on yıl içinde, dünya, yoksulluğun ortadan kaldırılması, çocuk ölümlerinin azaltılması, hayat beklentisinin artırılması ve okuryazarlığın yaygınlaşması doğrultusunda gibisi görülmemiş ilerlemeler kaydetti. Bu ilerlemeler, günümüzde, savaş sonrası gelişmelere ve insanlığın ilerlemesi için gereken öbür birçok önleme taraf veren memleketler arası işbirliği ile ticaret ve onların faydaları konusunda tekrar ortaya çıkan kuşkulara karşı korunmalı ve savunulmalıdır.
Tıpkı vakitte, dünya, salgın öncesi devrin belirleyici sıkıntıları olan ‘Dördüncü Sanayi Devrimi’ ve sayısız ekonomik faaliyetin dijitalleşmesi üzerine de odaklanmalı. Son teknolojik gelişmeler, aşıların süratli gelişimi de dahil olmak üzere bize mevcut krizle yüzleşmek için gereken yeni tedavileri ve ferdî gözetici ekipman araçlarını sağladı. Araştırma ve geliştirmeye, eğitime ve yeniliğe yatırım yapmaya devam ederken, birebir vakitte teknolojiyi berbata kullananlara karşı önlemler yaratmamız gerekiyor.
Bununla birlikte, global ekonomik sistemimizin başka manasını yitirmiş yaklaşımlarının da açık bir zihinle tekrar kıymetlendirilmesi gerekecek. Bunların başında neoliberal ideoloji geliyor. Hür piyasa fanatizmi, personel haklarını ve ekonomik güvenliği erozyona uğratmış, tabana gerçek giden bir kuralsızlaşma yarışı ve yıkıcı vergi çekişmesini tetiklemiş ve devasa ölçekteki yeni global monopollerin ortaya çıkmasına imkan yaratmıştır.
ADALETSİZ SİSTEMİ GÖZDEN GEÇİRMELİYİZ
On yıllardır süren neoliberal tesirin yansıması olan ticaret, vergilendirme ve rekabet kurallarının artık gözden geçirilmesi gerekecek. Bu türlü yapılmazsa, -hâlihazırda hareket halinde olan- ideolojik sarkaç tam ölçekli korumacılığa ve öteki ‘kaybet-kaybet’ ekonomik stratejilerine yanlışsız geri dönebilir.
Bilhassa de bildiğimiz haliyle ‘kapitalizme’ olan kolektif bağlılığımızı tekrar gözden geçirmemiz gerekecek. Açıkçası, büyümenin temel motorlarını ortadan kaldırmamalıyız. Geçmişin toplumsal gelişiminin büyük kısmını girişimciliğe ve risk alarak ve yenilikçi yeni iş modelleri takip ederek zenginlik yaratma kapasitesine borçluyuz. Özellikle iklim değişikliği üzere problemlerle karşı karşıya kalmışken, kaynakları ve mal ve hizmet üretimini verimli bir biçimde devam ettirmek için piyasalara ihtiyaç duyuyoruz.
Öbür yandan, ister finansal, isterse çevresel, toplumsal ya da insani olsun, birçok tekrarda ‘sermaye’ derken ne kastettiğimizi yeni baştan düşünmemiz gerekiyor. Bugünün tüketicileri, makul bir fiyata daha fazla ve daha iyi mal ve hizmet istemiyor. Bundan çok, artan biçimde, şirketlerin toplumsal refah ve kamu faydasına katkıda bulunmasını bekliyorlar. Yeni bir çeşit ‘kapitalizm’ için hem temel bir muhtaçlık hem de gitgide yaygınlaşan bir talep kelam konusu.
ŞİRKETLER SIRF PARA DEĞİL KAMU İÇİN DE ÇALIŞMALI
Kapitalizmi yine gözden geçirmek için şirketlerin rolünü gözden geçirmeliyiz. Neoliberalizmin birinci temsilcilerinden biri olan Nobel ödüllü iktisatçı Milton Friedman, (eski ABD Lideri Calvin Coolidge’den alıntı yaparak) ‘işin işi iştir’ inanıyordu. Bununla birlikte, Friedman ‘hissedar önceliği’ doktrinine öncülük ettiğinde, halka açık bir şirketin sadece ticari bir varlık değil, birebir vakitte toplumsal bir organizma olabileceğini düşünmüyordu.
Ayrıyeten, yaşanan Covid krizi, uzun vadeli hareketliliklerini güçlendirme tarafında yatırım yapan şirketlerin fırtınayı daha az hasarla atlatabilmek için daha donanımlı olduğunu gösterdi. Aslında, global salgın, geçtiğimiz yıl ABD’deki ‘US Business Roundtable’ isimli kuruluşun bu kavramı benimsemesini takiben, kurumsal kapitalizmin paydaş modeline gerçek geçişini hızlandırdı.
Öte yandan, topluma ve etrafa karşı daha hassas iş uygulamalarının kalıcı olması için, şirketlerin daha net kurallara muhtaçlığı var. Dünya Ekonomik Forumu’nun Memleketler arası İş Kurulu bu muhtaçlığı karşılamak bağlamında işletmelerin bedel ve riskleri kıymetlendirme konusunda tıpkı sayfada yer alabilmesi için bir dizi ‘Paydaş Kapitalizmi Ölçütleri’ geliştirmiştir.
Şayet Covid krizi bize bir şey gösterdiyse, o da tek başına hareket eden hükümetlerin, işletmelerin ya da sivil toplum kümelerinin sistem kaynaklı global sıkıntılarla başa çıkamamasıdır. Bu alanları birbirinden ayıran duvarları yıkmalı ve kamu-özel dal işbirliği için kurumsal platformlar teşkil etmeye başlamalıyız. Tıpkı seviyede önemli olan öteki bir şey, genç kuşakların bu sürece dahil edilmesidir; zira bu, tabiatı gereği uzun vadeli bir gelecekle ilgilidir.
TOPLUMSAL ÇEŞİTLİLİĞİ ANLAMALIYIZ
Son olarak, her seviyeden vatandaşlar ortasında tarih, niyet ve bedel çeşitliliğini tanıma gayretlerimizi genişletmeliyiz. Her birimiz ferdî kimliklere sahibiz; ama birebir vakitte lokal, profesyonel, ulusal ve hatta ortak çıkarlar ve iç içe geçmiş yazgılar aracılığıyla global topluluklara dahiliz.
‘Büyük Sıfırlama’nın geride bırakılanların sesini duyurması için çalışmalıyız; bu sayede geleceği ‘birlikte biçimlendirmeye’ istekli olan herkes bunu yapabilir.
Muhtaçlık duyduğumuz ‘sıfırlama’ bir ihtilal yahut yeni bir ideolojiye geçiş değildir. Bundan fazla, daha esnek, uyumlu ve sürdürülebilir bir dünyaya hakikat pragmatik bir adım olarak görülmeli. Global sistemin birtakım taşıyıcı kolanlarının değiştirilmesi, kimilerinin onarılması ya da güçlendirilmesine gereksinim var. Ortak bir ilerleme, refah ve sıhhate kavuşmak için daha fazlası yahut daha azı gerekmiyor.
*Klaus Schwab, Dünya Ekonomik Forumu’nun kurucusu ve İdare Heyeti Başkanı’dır.
**The Great Reset: How New Ways of Living and Working Drive Post-Crash Prosperity, Toronto Üniversitesi Rotman School of Management profesörü Richard Florida tarafından Nisan 2010’da yayınlanan bir kitaptır. Kitap, Florida’nın kentsel gelişim teorilerini, kentlerin geleceğini tanımlamak için 2007–2008 mali kriziyle birlikte ele alıyor. ‘Büyük Sıfırlama’, geçmişte Amerikan toplumunu yönlendiren ekonomik teşviklere değinir. Florida’da yaşanan sakinliği yakın tarihteki iki emsal devirle, 1870’ler ve 1930’larla karşılaştırır. Kitap, geçmişteki sıfırlamaların gelişimi nasıl şekillendirdiği, farklı kentlerin nasıl konumlandırıldığı ve sıfırlamadan hangi trendlerin ortaya çıkacağı biçiminde üç kısma ayrılır.
Yazının orjinali Project Syndicate sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar