ANKARA – Türkiye son aylarda ‘kişilik hakları’ münasebet gösterilerek ‘erişim engeli’ getirilen haberleri duyurmak için yapılan haberlere de ‘erişim engeli’nin getirildiği kısır bir döngüyü yaşıyor. Mahkemeler, geçersiz diploması yargı kararıyla ortaya çıkarılan ya da hakkında yolsuzluk soruşturması başlatılanlar hakkındaki haberlere, ‘kişilik haklarının ziyan gördüğü’ gerekçesiyle erişim mahzuru getirip yayından kaldırılmasını isterken bu kararı duyuran haberler de yeni erişim pürüzü kararlarıyla karşı karşıya kalıyor.
‘EKİM 2020’YE KADAR 140 BİN KADAR URL’NİN ENGELLENDİĞİNİ TESPİT ETTİK’
Türkiye’den erişime engellenen web sitelerini, haber ve toplumsal medya içeriklerini tespit ederek kamuoyuna duyuran Tabir Özgürlüğü Derneği’nin kurucularından Prof. Dr. Yaman Akdeniz, Ekim 2020’ye kadar yaptıkları incelemelerde 140 bin URL’nin, 42 bin tweetin ve 11 bin Youtube görüntüsünün engellendiğini tespit ettiklerini söyledi. Haberlere getirilen erişim engellemelerinin duyurusunun yapıldığı EngelliWeb’in içeriklerine de erişim mahzuru getirildiğini söyleyen Akdeniz, erişim mahzuru kararlarına yapılan itirazların birçoklarının “kapı komşusu” hakimliklerce hiçbir münasebet belirtilmeden reddedildiğini vurguladı:
Tabir Özgürlüğü Derneği Türkiye’den erişime engellenen web sitelerini, haber ve toplumsal medya içeriklerini tespit ederek kamuoyuna sunuyor. 2020 yılında nasıl bir tablo vardı?
Şimdi 2020 yılı istatistiklerini açıklamadık. Ekim sonuna kadar 448 bin web sitesine ulaştık. Ancak daha kasım ve aralık ayı ayıklamamız bitmedi. Ekim 2020’ye kadar 140 bin kadar URL’nin engellendiğini tespit ettik. 42 bin kadar Tweet, 11 bin kadar Youtube görüntüsünün da tekrar engellendiğini tespit ettik. Haberlerle ilgili kısmı daha ayıklamadık. Temmuzda kanun değişti ve buna kadar tek yaptırım erişim engellemeydi. Ağustos başı itibariyle bir de içeriğin yayından çıkartılması uygulaması var. 2020 raporunda açıklayacağımız istatistiklerde bu iki farklı yaptırımı da dikkate alacağız. Dönemsel olarak kimi inişler çıkışlar olabiliyor. Bu kararları ve uygulamaları hem EngelliWeb Twitter hesabından hem Tabir Özgürlüğü Derneği’nin sitesinden duyuruyoruz. Bu kararların siyasi niteliği daima daha ağır basıyor. Engelleme haberini haber yapıyorsunuz o da engelleniyor.
‘KÜRT HABER SİTELERİ ÜZERİNDE ÇOK DAHA ÖNEMLİ BASKI VAR’
Bugün çok sayıda sitenin haberlerine erişim mahzuru getiriliyor. Üzerine, erişim pürüzü getirildi haberlerinin de erişiminin engellendiği kısır döngü hissi yaratan bir süreç. Haber alma hakkının, tabir özgürlüğünün her geçen gün daha da tırpanlandığı bir süreç mi yaşanıyor?
Bir taraftan tekil olarak bu haberlerin engellenmesi yahut çıkartılmasına karar verilirken bir de topyekûn engellenen haber siteleri var. 2020 yılı içinde ulusal güvenlik ve kamu tertibinin korunması maksadıyla Oda TV’nin 4 kere, Independent Türkçe’nin dört kez engellendiğini gördük. Kürt haber siteleri üzerinde çok daha önemli baskı var. Bu vakte kadar Jinnews bayan haber sitesi 27 sefer erişime engellendi. Bu site yalnızca 2020 yılında 9 sefer erişime engellendi. Art geriye Türkiye’nin dört bir yanındaki hakimlikler aracılığıyla sol ve Kürt haber siteleri toptan engelleniyor. Hatta bu engelleme kararlarında hangi içeriğinden ötürü erişime engellendiği anlaşılamıyor. Burada sistematik bir sansür uygulaması kelam konusu.
ERİŞİM MAHZURUNU DUYURAN DERNEĞİN İÇERİKLERİ DE ENGELLENİYOR
İçeriklere erişim pürüzü getirildiğini duyuran Söz Özgürlüğü Derneği’nin içeriklerine yönelik de erişim mahzuru kararı alındı mı?
İki örnek var. Bir tanesi 10 Aralık tarihinde Ankara 8’inci Sulh Ceza Hakimliği’nden geldi. Bizim duyurduğumuz erişim pürüzü içeriği ‘FETÖ’nün kapatılan bankasının yöneticisinin Diyanet’e müdür yapılması’ haberleriydi. Buna ait içeriğin yayından çıkartılması karar verildi ve yayından çıkardık. Buna itiraz ettik ve itirazımız reddedildiği için mevzuyu Anayasa Mahkemesi’ne taşıdık. İkincisi de 21 Ocak 2021 tarihinde Anadolu 4’üncü Sulh Ceza Hakimliği’nden geldi. Kararı talep eden kişi Cumhurbaşkanı’nın eski avukatı Mustafa Doğan İnal. 6 Ocak tarihinde Cumhuriyet, İleri Haber, T24’ün haberlerinin erişime engellendiğini duyurmuştuk. Cumhuriyet’in haberi ‘Barış Terkoğlu ve Barış Pehlivan’ın yeni kitabı yargıdaki durumu ortaya koyuyor’du. İleri Haber’in haberi, ‘Erdoğan’ın avukatı hakkında rüşvet iddiası’, T24’ün haberinde ise Ahmet Şık’ın bir yazısıydı. Bu haberlerin erişime engellenmesi kamuoyunu yakından ilgilendirdiği için biz de bu kararı ve uygulamayı duyurduk. Ancak bu duyuruya erişim engellemesi kararı geldi. Gerekçesiz bir karar. Karar da neden ve niçin bizim duyurumuzun başvuranın kişilik haklarını ihlal ettiğini söylemiyor.
‘İKİNCİ DERECEDEN YAPILAN DUYURULAR TABİR ÖZGÜRLÜĞÜ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMELİ’
Senin yazdığın bir haberin içeriği ile senin haberinin erişim engellenmesi yahut içeriğinin çıkartılması kararı iki başka mevzu. Bir tanesi yargı konusu olabilir lakin ben içeriğinden bağımsız, haberlerin engellenmesi kamuoyunu ilgilendirdiği için duyuruyorum. Örneğin, Berat Albayrak gitti Ekşi Sözlük’ü engelletti. Neden? Özge Ulusoy’la münasebeti olduğu savı vardı. Ekşi Sözlük’te yazan her şey yanlışsız diye bir şey yok olağan ki. Fakat Albayrak engelletme kararı aldığı anda bu kamuoyunu ilgilendiren bir habere dönüşür. Engelletme kısmından bahsederken argümandan da bahsediyorsun. Olağan bu sav gerçek manasına gelmiyor. Münasebetiyle ikinci derecede yapılan bu tip haberler ve duyuruların katiyetle tabir özgürlüğü kapsamında kıymetlendirilmesi gerekir diye düşünüyorum. Bizim kamuoyunu bilgilendirme, dolaylı olarak da hem basının hem de kamuoyunun bilgilenmesi işlevimizin zorlaştırılacağını düşünüyorum.
‘YERLİKAYA’YLA İLGİLİ KARALAMA YOK, MAHKEME KARARI VAR’
İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri İmamoğlu’nun geçmiş idare periyodunda yolsuzluk yapıldığı savlarını içeren haberler, Barış Terkoğlu ve Barış Pehlivan’ın yeni kitapları Cendere’deki argümanlarla ilgili haberler, Cumhurbaşkanı’nın avukatının aldığı vekalet fiyatlarıyla ilgili haberler üzere çok sayıda içerik ‘Kişilik haklarını ihlal ettiği’ gerekçesiyle erişime engellendi. Bilhassa iktidar kanadına dair rastgele bir haber ya da paylaşımda bu engellemeler artık refleks üzere açığa çıkıyor. Mahkemelerin refleksle hareket ettiğini düşünüyor musunuz?
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin geçmiş idaresine ait savları içeren haberlere dair kararları Ulaştırma Bakanı’nın aldırdığı ortaya çıkıyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi eski periyoda istinaden bir soruşturma açmış, yolsuzluk tezi var. Bu bir olgu transferidir. Hamza Yerlikaya’yla ilgili olayda da bir tez yok. Karalama, palavra haber yapma yok. Yerlikaya’nın lise diplomasının uydurma olduğuna dair mahkeme kararı var. Mahkeme kararı diplomaya düzmece diyor ve haber bunu aktarıyor. Aşikâr bir bahiste bütün haberler tıpkı anda engelleniyor. Bu haberlerin ortak noktası nedir, talep edenin isminin geçmesi. Fakat bütün o haberlerde kişilik haklarının ihlali kelam konusu değil ki.
‘HAKİMLİKLERİN KAPI KOMŞUSU TARAFINDAN KARARLAR DENETLENİYOR’
Yargıçların üzerinde de önemli bir baskı var ve kişilik haklarının ihlali gerekçesiyle yapılan müracaatlarda 24 saat içinde karar vermeleri öngörülmüş. Şubat 2014’de değişiklik yapıldı. Öncesinde tekrar tek bir hâkim karar veriyordu ancak en azından ismi Sulh Ceza Mahkemesi’ydi. Sulh Ceza Mahkemesi’nin kararlarına evvelden itiraz edildiği vakit sahiden bir üst mahkeme olan Asliye Ceza Mahkemelerine gidiyordu. Daha kıdemli üst bir hâkim tarafından bu kararlar denetleniyordu. Artık ise yeni sistemde Sulh Ceza Hakimliklerinin kapı komşusu tarafından bu kararlar denetleniyor. Sen İstanbul 4’üncü Sulh Ceza Hakimliği’nin kararına itiraz ettiğin vakit kapı komşusu İstanbul 5’inci Sulh Ceza Hakimliği karar veriyor. Tıpkı düzeydeki bir öbür hakimlik itirazı kıymetlendiriyor. Yüzde 99.99 yapılan bütün itirazlarda tek cümleyle, ‘usul ve yasaya terslik görülmemiştir’ denerek reddediliyor. İtiraz münasebetleri bu kapı komşusu hakimlikler tarafından değerlendirilmiyor.
‘DÖNÜYORSUN, DOLAŞIYORSUN BİR HÂKİME TOSLUYORSUN’
Daha enteresan bir örnek vereyim. Canan Kaftancıoğlu (CHP İstanbul Vilayet Başkanı) ve Fahrettin Altun (Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanı) ortasındaki bir olayla ilgili İstanbul Anadolu 8’inci Sulh Ceza Hakimliği tarafından bir erişim engelleme kararı verilmişti. Gerisinden Fahrettin Altun’un şikayetiyle Canan Kaftancıoğlu hakkında soruşturma başlatılmıştı. Soruşturma sonucunda İstanbul Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığı takipsizlik kararı verdi. Altun’un avukatları takipsizlik kararına itiraz ettiler. Takipsizlik kararını kim kaldırdı? İstanbul Anadolu 8’inci Sulh Ceza Hâkimi, yani erişim engelleme kararını veren birebir hâkim. Kaftancıoğlu HSK’ya İstanbul Anadolu 8’inci Sulh Ceza Hâkimi tarafsızlığını yitirmiştir diye müracaatta bulundu. Birkaç hafta öncesinde, Canan Kaftancıoğlu’nun bu hâkimi şikâyet ettiğine dair haberler yapıldı ve bu haberlere de erişim engellendi. Bakıyorsun kim engellemiş bu haberleri diye İstanbul Anadolu 7’nci Sulh Ceza Hakimliği karşınıza çıkıyor. Canan Kaftancıoğlu ismine bir itiraz sunduk. Kararı veren 7’nci Sulh Ceza Hakimliği çıktığı için itirazı kim kıymetlendirecek, 8’inci Sulh Ceza Hakimliği. Evraka baktığımızda erişimin engellenmesini talep eden de İstanbul Anadolu 8’inci Sulh Ceza Hâkimi çıktı. Dönüyorsun, dolaşıyorsun bir tane hâkime tosluyorsun. Bu kabul edilebilir bir düzenek değil. Biz de hâkimin reddini talep ettik. 8’inci Sulh Ceza Hâkimi, 7’nci Sulh Ceza’nın kararını esasen talep eden kendisi olduğu için nasıl ‘usul ve yasaya karşıtlık vardır’ diyebilir. Bu AKP periyodunun bir özeti.
‘TÜRKİYE TARAFINDAN ZAPTURAPT ALTINA ALINMAYA ÇALIŞILAN PLATFORM TWİTTER’
Twitter’dan bugüne kadar en çok ‘hesap kapatma’ talep eden ülke Türkiye. Son rapora nazaran 99 bin 840 talep iletilmiş. Twitter’ın Türkiye’de temsilcilik açmama kararı da sürerse yakın periyotta bant daraltılmasıyla karşı karşıya kalacak. Yalnızca bu bilgi Türkiye’nin toplumsal medyaya bakışını özetliyor mu sizce de?
Birinci başta Rusya merkezli toplumsal medya platformu VKontakte, “Türkiye’ye geliyorum” dedi. Kimse kaşını dahi kaldırmadı. Zira Türkiye açısından önemli bir sorun yaratan bir platform değil. Google, Youtube geliyorum dediği vakit iş biraz ciddileşti. Gerisinden TikTok, Linkedın, Vimeo ve son kertede de Facebook ve Instagram temsilcilik açacağını duyurdu. Geriye kim kaldı diye baktığınızda reklam cezası verilen Twitter, Periscope ve Pinterest. Pinterest’in de siyasi manada bir şeyi Türkiye’de yok.
Ben temmuzdan bu yana birebir şeyi söylüyorum. Ana amaç, bir numaralı maksat Twitter. Türkiye tarafından zapturapt altına alınmaya çalışılan en değerli platform hangisi diye sorsan bunun yanıtı Twitter’dır. Gerisinden kim geliyor dersen, Youtube, Facebook ve Instagram denebilir. Dönüp dolaşıp Twitter’a geliyoruz. Twitter’ın istatistikleri de ortada. Twitter’a 2020’nin birinci altı ayında 158 doğrulanmış gazeteci hesabıyla ilgili 333 hesap kapatma talebi gönderilmiş, bunların 142 adedinin Türkiye’den gönderildiğini söylüyor. Birgün Gazetesi, Sol Haber, Sözcü Gazetesi, HDP Genel Merkezi, Can Dündar, İsmail Saymaz, Barış Yarkadaş’ın toplumsal medya hesaplarıyla ilgili toptan kapatma kararı var. Twitter bu kararları uygulamaktan haklı olarak imtina etti. Türkiye’de bir şirket ya da temsilcisi olursa bu kararları uygulamak zorunda kalabilir. Uygulamadığı vakit çok önemli idari ve isimli para cezalarına çarptırılabilir. Hakkında davalar açılabilir. Münasebetiyle kolay kolay buraya geleceklerini düşünmüyorum ancak bir sonraki etapta bant daraltma cezasına hakikat süreç gidiyor.
‘HÜKÜMET TÜRK KAHVESİ İÇMEYE DAVET EDER ÜZERE DAVET EDİYOR’
Hükümet kanadı toplumsal ağların temsilcilik açması istikametinde davetini lisana getiriyor. Bunu yaparken biraz davetkar bir üslup takınıyor. Art tarafta bu şirketlere ‘temsilcilik açın, imtiyazlar sağlanacak’ üzere vaatler verildiğini düşünüyor musunuz?
O denli bir durum şu anda kelam konusu. Youtube’un, TikTok’un, Facebook’un yaptıkları açıklamalara bakarsan daima bu söylediğini söylüyorlar. Hatta Youtube birtakım medya kuruluşlarıyla yaptığı görüşmelerde daima bunu söylemiş. “Merak etmeyin, hiçbir şey değişmeyecek. Biz tabir ve basın özgürlüğüne saygılı olarak devam etmeye devam edeceğiz” bildirisini veriyor toplumsal medya platformları. Hükümet, Türk kahvesi içmeye davet eder üzere davet ediyor.
Burada hukuksal kişilik kurulursa hukukî kişiliğin başındaki şahısların Türk vatandaşı olma zorunluluğunu koymamışlar. Hasebiyle Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde Google’nın bugün kurduğu şirketin başında kim var diye bakıyorsunuz Kenneth Hohee Yi diye Amerika’da bir avukat çıkıyor. Bu adam kim diye bakıyorsun dünyanın dört bir yanında Google şirketlerinin ya yöneticisi ya yöneticisi pozisyonunda gözüken birisi. Türkiye’de bu kişi temsilci. Bu modeli Türkiye kabul etmiş durumda. İki taraf için şu an kazan kazan durumu kelam konusu. Hükümet geri adım atmak ve çok önemli reklam geliri olan Facebook, Google üzere şirketlere reklam yasağı uygulamak zorunda kalmadı. Türkiye’nin bu reklam gelirlerinden vergi elde ettiğini unutmayalım. Hükümet temsilcilik açacağını belirten bu platformlara şimdilik bant daraltma cezası uygulamak zorunda da kalmayacak. Bu, sebebi ne olursa olsun yurtdışında Türkiye’nin reaksiyon çekeceği bir yaptırım olacaktır. Münasebetiyle son kale Twitter kaldı. Onun da sessizliği devam ediyor. Benim kestiremediğim mevzu, başımdaki en büyük soru işareti bu. Şimdilik dirsek uzaklığında devam eden bağın bundan sonraki etabında ne olacak? Bir sonraki kademede Türkiye’nin baskısı artınca, toplumsal ağlar uygulamadığında ne olacak? Bunu ilerleyen devirde göreceğiz.
‘BU SÖYLEŞİNİN İÇERİĞİNİN ENGELLENMESİ TEHLİKESİYLE KARŞI KARŞIYAYIZ’
Devletin internet sansür sistemini bilhassa son devirde çok faal kullandığını görüyoruz. Yakın vakitte yapılan çok sayıda düzenlenmeyle de bu alanı şekillendirmeye dönük adımlar atıldığı tabir ediliyor. Pekala ya gelecek? Bu adımlarla ve kararlarla devam edildiğinde nasıl bir internet ortamıyla karşı karşıya kalacağız?
Yavaş yavaş olmasa bile tüm yollar kapanıyor diyebiliriz. Seninle yaptığımız konuşmanın özeti, devletin karmaşık bir internet sansür düzeneğinin olduğu. Bunun varlığında bir kuşku yok. Bu hem teknik altyapısıyla hem de hukuksal düzeneğiyle mevcut. Daha evvel olmadığı kadar işlemeye ve gelişmeye devam ediyor. Temmuzda yapılan değişikliklerle süreç ağırlaştı. Seninle şu yaptığımız yarım saatlik konuşma içinde bir sürü isim geçti. Cumhurbaşkanının avukatı, Hamza Yerlikaya dedik. Bunların hepsini yazdığın takdirde, ki yazabilirsin, senin ve benim emek harcadığımız bu söyleşiyle ilgili de bir erişim engelleme hatta içeriğin yayından çıkartılması kararı verilmesi tehlikesiyle karşı karşıyayız.
‘ADLİYELER YARGILANAN VATANDAŞLARLA DOLUP TAŞMAYA BAŞLADI’
Toplumsal medya paylaşımları nedeniyle gözaltına alınan ve tutuklananların sayısı da her geçen gün artıyor. İnsanların kendilerini tabir etmekten kaçındığı, paylaşımlarını birkaç sefer süzgeçten geçirdiği bir periyot. İktidarın bir müddettir şimdi somutlaştırmadığı bir ıslahat söylemi var. Bu alana dair yapılacak en büyük ıslahat ne olur? Hangi adım atıldığında şaşırırsınız?
Otosansür yalnızca vatandaşlar için değil basın için de geçerli. Önemli bir baskı sistemi kelam konusu. İçişleri Bakanlığı orta ara istatistikleri yayınlıyor, binlerce kişi ve hesap hakkında daima soruşturma yapılıyor ve bu soruşturmaların bir kısmı da ceza yargılamasına dönüşüyor. Adliyeler toplumsal medya paylaşımları nedeniyle yargılanan vatandaşlarla dolup taşmaya başladı. Medya bilinen bireylerin yargılanmasını gündeme getirirken binlerce vatandaş bu tehditle karşı karşıya kalarak yargılanıyor.
Islahat sözü beni Türkiye siyasetinde her vakit rahatsız eden bir sözdür. Zira ıslahat dediğin vakit daima daha berbatı olmuştur. Vatandaşların kişilik haklarını korumak için erişim engellemesi yaptırımı öngördük dediler, biz az evvel bahsi geçen şahısların kişilik haklarının korunduğunu görüyoruz. Beni ne şaşırtır dersen 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen hatalarla Gayret Edilmesi Hakkında Kanun’un yırtılıp atılması. İkinci evrede yerine ne geleceği daha kıymetli. Fakat bundan daha berbatı esasen olamaz. Topyekûn engellemelerin problemli olduğunu, haber sitelerinin toptan kapatılmaması gerektiğini düşünüyorum. İçerik çıkartma yaptırımı da ağır ve problemli. Bu kararlar verilirken yargılama yapılmıyor. Bunlar önlem niteliğinde ve tek taraflı verilen kararlar. Sulh Ceza Hakimliği karar verirken dönüp yayın organına savunmanızı sunun da o denli karar vereyim demiyor. Hasebiyle yargılama yapılmadan yahut içerik sağlayıcının, basın organının savunması alınmadan içerik çıkartma kararının verilmemesi gerektiğini düşünüyorum.
‘İBB’nin hata duyurularına erişim engeli’ haberlerine de erişim manisiGÜNDEM
Mahkeme kararıyla ‘mahkeme kararı’ haberine erişim manisiSİYASETGazete Duvar
