DİYARBAKIR – Geçen ay tarihi surlarda inceleme yapan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi kayyımı Vali Münir Karaloğlu, onarım çalışmasına başlanacağını duyurdu. Karaloğlu, “Diyarbakır halkına ve kültürle tarihle ilgilenen bütün dünya beşerlerine, ikinci müjdemiz de Büyükşehir Belediyesi olarak bütçesi Diyarbakır Valiliği Yatırım İzleme Uyum Başkanlığı Kültür Varlıkları Fonu (YİKOB) tarafından karşılanan Urfa Kapıdan Yedi Kardeş burcuna kadar olan 6 burcun onarımını kapsayan bir onarım ihalesi yaptık. Bugün de kontratını imzaladık. Büyükşehir Belediyesi olarak yaptığımız ihalenin ihale süreçleri tamamlandı. Bugün müteahhit ile mukavele imzaladık, inşallah en kısa vakitte yer teslimi yaparak Urfa Kapı’dan başlayarak onarım işine başlayacağız” sözlerini kullandı.”
Tarihi Diyarbakır surlarının bakımsız bırakıldığı biliniyor. Öte yandan kentte yapılan onarım ve rehabilitasyon üzere çalışmalarının alanı tahrip etmeden, özgün ve otantik yapısını koruyarak, bütünlüklü bir yaklaşımla gerçekleştirilmediği de biliniyor.
Örneğin, Diyarbakır’ın tarihi surlarını 2015 yılında Dünya Miras Listesi’ne alan UNESCO, yapılan onarım çalışmalarını denetlemek üzere uzman görevlendirdi. Surlarda onarıma 2014 yılında başlanmıştı ve kente 2015 yılında gelen uzmanın hazırladığı rapor, onarım çalışmasının surların üzerindeki arkeolojik izleri yok ettiğini tespit ediyordu. UNESCO, Kültür ve Turizm Bakanlığı aracılığıyla onarımı durdurdu. UNESCO tarafından onarım yerine surların bütün olarak korunması için konservasyon yapılması ve bilim şurası oluşturularak, master plan hazırlanması istendi.
SURLARA TERAS YAPTIRILDI
Cumhurbaşkanı’nın seçim vaatlerinden biri, her kentte bir Millet Bahçesi yaptırmaktı. Diyarbakır’da Millet Bahçesi projesi Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar ve TOKİ’nin ihalesiyle 6 ayda tamamlandı. Fiskaya’da üretimine başlanan proje, iş bitirildikten sonra Diyarbakır Kültür Varlıklarını Muhafaza Kurulu’na başvuruldu. Yapılan müracaata Müdafaa Kurulu’nun verdiği cevap ile projenin müsaadesiz yapıldığı ortaya çıktı.
Meğer daha projeye başlanmadan Diyarbakır Mimarlar Odası şu soruları sormuştu: UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde bulunan tarihi surlar ile muhafaza bandı içerisinde kalan 150 dönümlük alanda yapılan “Millet Bahçesi” projesi hayata geçirilmeden evvel Diyarbakır Mimarlar Odası, Diyarbakır Etraf ve Şehircilik Vilayet Müdürlüğü’ne şu soruları sormuştu: “Söz konusu proje için kültürel tesir kıymetlendirme raporu hazırlanmış mıdır? Proje imali öncesinde arkeolojik rastgele bir hafriyat ya da gibisi bir çalışma yapılmış mıdır? Projenin uygulaması kademesinde Tabiat ve Kültür Varlıklarını Müdafaa Konseyi ya da gibisi kurumlardan uzmanların görüşü alınmakta mıdır? Müşavir firmada bu projede görevlendirilmiş uzman arkeolog istihdam edilmekte midir?”
HANGİ KURUM HATALI?
Müdürlük, “Diyarbakır Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Kurulu’nun 19.09.2017 tarih ve 5054 sayılı kararı ile onaylanmıştır” yanıtını verdi. Uzmanların yansısına karşın kepçelerle tarihi alanda hafriyatlar yapılmıştı. Tarihi surların tabanı kazılarak teraslama için istinat duvarları örülmüştü. Fiskaya tarafında bulunan sur vücut duvarındaki açıklığa demirler çakılarak balkon yapılmıştı. Araç trafiğine de açılan bölgede ağaçlandırma ve sulama için tesisat döşenmişti. Tarihi dokuda yaratılan onca tahribata karşın “Onayı var” diyen Muhafaza Kurulu’nun hiçbir kontrolde bulunmadığı öğrenilmişti.
Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın 24 milyon harcadığı projeyi bitirdikten sonra Müdafaa Kurulu’na başvurduğu daha sonra anlaşılacaktı. Müdafaa Şurası “Millet Bahçesi işi kapsamında sunulan uygulama projesi ve müsaadesiz uygulamalara ilişkin” biçiminde tabir ettiği proje ile ilgili aldığı kararları 8 unsur halinde sıralayacaktı.
Periyodun Mimarlar Odası Lideri, “2020 yılında UNESCO heyeti geleceği için Muhafaza Heyeti kendini aklamak ismine bu yapılan yanlış uygulamaları ‘benim haberim yoktu’ ya da ‘şerhim var, itirazım’ var algısı yaratmak ismine şu an bir itirazda bulunmuş. Bizim o periyot yaptığımız itirazları husus unsur yazmış, bunların dönüşmesi gerekir halinde bir ikaz yazısı göndermiş. Halbuki bu işi yaparken bu hatası iki kurum birlikte işledi. Biz de üçüncü taraf olarak itirazlarımızı yaptık lakin dikkate alınmadı. Şu an kültürel mirasa önemli bir tahribat yapıldı” formunda açıklama yapmıştı.
Sonuç olarak surlara monte edilen teraslar kaldırıldı lakin Millet Bahçesi bütün arızalarıyla yerli yerinde duruyor.
KAYYIMLAR BİLGİ PAYLAŞMIYOR
Surlara iskele kuruldu bile.
Kayyım Karaloğlu, “Buradan Diyarbakır halkına bir müjde vermek istiyorum” diyerek surlarda onarım çalışmalarına başlandığını duyurdu. Bu muştuyu vermeden evvel bahisle ilgili kurumlarla görüşmüş müydü? Onların tekliflerini almış mıydı? Projeyi işinin ehli bir firma mı yürütüyor? Bu soruları Diyarbakır Mimarlar Odası Eşbaşkanı Selma Aslan’a sorduk.
Surların onarımı ile ilgili ihale yapıldı ve çalışmalara başlandı. Onarım projesi kentin dinamikleriyle paylaşıldı mı? Mesela Mimarlar Odasına proje ile ilgili bilgi verildi mi?
Diyarbakır Mimarlar Odası Eşbaşkanı Selma Aslan
Onarım projeleri yahut ihale ile ilgili kentin dinamikleri ile rastgele bir paylaşım olmamıştır. Başta kentin mimarlık alanına giren hususları olmak üzere bu kentin bütün sıkıntıları hakkında hassaslığı olan bir kurum olarak yapılacak proje ve çalışmalarda görüşlerimizin sorulması ve teknik birikimimiz çerçevesinde sunacağımız katkıların kıymetli olacağını belirtmek gerekir. Ancak ne yazık ki bilhassa atanan kayyımlardan sonraki süreçte bu çalışma dahil olmak üzere birçok hususta kurumlar bu bilgi paylaşımını yapmıyorlar. Kayyımlardan evvelki periyotta Kent Konseyi’nde yahut Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi bünyesinde Diyarbakır surları ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Mirası üzerine oluşturulan Alan Idaresi Başkanlığı vardı. Bu alanda yapılan çalışmalarda Mimarlar Odası başta olmak üzere ilgili odalardan ve STK’lerden görüş ve teklifler alınırdı. Fakat şu an yapılan çalışmalara davet edilmediğimiz üzere rastgele bir bilgi de verilmemektedir.
PROJE HAKKINDA KENTİN BİR BİLGİSİ YOK
Projeyi hangi kurum ya da kişi hazırladı? Bu mevzuda bilginiz var mı?
Kültür bakanlığınca yaptırılmış ve Diyarbakır Muhafaza Kurulu’nu onayı ile yapıldığını düşündüğümüz projelerin kimler tarafından hazırlandığı bilmiyoruz. Bizler de mevzuyu kamuoyuna yansıttıkları kadarıyla biliyoruz. Onarım projelerini hazırlamak için muhakkak yeterlilikte kimi şartları sağlamak gerekiyor, hasebiyle projelerin hangi kurum yahut kişi tarafından hazırlandığını şimdi öğrenemedik.
İhale nasıl yapılmış?
Edindiğimiz bilgilere nazaran Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından açık ihale metodu ile ihalesi yapıldı. İhaleye kaç firma katılmış yeterlilikleri nelerdir bilmiyoruz.
ONARIM İÇİN UZMAN BIREYLER LAZIM
.
Projenin onarım konusuna vakıf kurumların ve tarihçi vb şahısların teklifleri doğrultusunda hazırlandığını söylemek mümkün mü?
Onarım projelerini hazırlayacak ve uygulamasını yapacak kişi yahut kurumların belli tecrübe ve yeterlilikte olması gerektiğini biliyoruz. Onarım konusuna vakıf mimar, mühendis, arkeolog, sanat tarihçisi, restoratör üzere teknik yeterlilikte ve konusunda uzmanlaşmış şahıslarca bu projeler hazırlanmalıdır. Hatta bu çalışmalar ilgili bahiste uzmanlaşmış bir Bilim Konseyi danışmanlığında yürütülmelidir. Umarız ki proje çalışmaları alanında uzman bireylerle gerçekleştirilmiştir. Aksi taktirde Unesco Dünya Mirası Listesinde yer almış Diyarbakır Surları üzere çok kıymetli bir kültürel mirasın onarımında olabilecek aksiliklerin kabul edilemez olduğunu ve önemli sorumlulukları olduğunu vurgulamak gerekiyor.
Türkiye’de birçok onarım çalışmasının çok berbat sonuçları olduğunu biliyoruz. Surlarla ilgi yapılan yeni onarım çalışmasıyla ilgili sizin bu türlü kuşkularınız var mı?
Onarım çalışmalarının kimi devirlerde çok berbat sonuçlandığını ve yapıtlara önemli ziyanların verildiğine şahit oluyoruz. Bunun esas sebepleri de ihalelerin birtakım sistemlerle konusunda kâfi olmayan şahıslara verilmesinden kaynaklı diyebiliriz. İhaleler şeffaf bir halde yapılması ve konusunda uzman şahıslarca projeler hazırlanması gerekiyor. Onarımı yapacaklar yeterlilik kazanmış tecrübeli bireylerden oluşmalı ve rekabet şartları sağlanması da çok değerlidir. Evvel projeler ve sonrasında uygulamalar denetim edilebilir, kent dinamiklerinden yahut ilgili odalarda hususa vakıf bireylerin de takibine açık yapılması durumuna onarımın daha sağlıklı olabileceğini söyleyebiliriz. Ama Türkiye’de işleyiş bu şeffaflıkta olmadığı için elbette ki dertlerimiz bulunmaktadır ve kuşku duyduğumuzu söyleyebilirim.
Sonuç olarak Diyarbakır Surlarının bir kısmını kapsayan bu onarım çalışmalarının yanlışsız ve sağlıklı olması noktasında takipçisi olacağız. Ayrıyeten binyıllarca yaşayıp gelen çok değerli bir kültürel miras yok olma tehlikesi yaşıyor. Kendi mukadderatına terk edilen surların kent dinamiklerinden yahut ilgili odalarda mevzuya vakıf şahısların de içinde olacağı daha kapsamlı bir onarımın da gereksinim olduğunu belirtiriz.
ÇALIŞMALARI TAKİP EDECEĞİZ
Bahisle ilgilenen STK’lar, kentin dinamikleriyle ortaklaştırılmayan ve nasıl bir sonuç vereceği bilinmeyen proje ile ilgili ne yapabilir? Yani hepimiz projenin sonuçlarını mı bekleyeceğiz?
Aslında daha öncede belirttiğimiz üzere biz Mimarlar odası olarak işin takipçisi olacağız. İlerleyen vakitlerde İKK (TMMOB Vilayet Koordinasyonu) olarak yapılan çalışmaları takip edip bu mevzuda kamuoyu hassaslığı geliştirilir. Şimdi yeni çalışmalara başlandığından (şantiye kurum aşamasında) bizler de tam olarak bilgi edinemedik. Elbette ki kent dinamikleri ile ortaklaşmayan ve ilgili mesleksel odalarla birlikte yürütülmeyen bu çalışma bizleri kaygılandırıyor. Lakin umut ediyoruz ki çalışmaların bütün etaplarının uzman profesyonel gruplarca yapıldığıdır. Tabi ki şimdiden bir şey tabir etmek güç lakin proje revizyonunda imalatların değiştirilmesine kadar yapılabilecekler bir dizi çalışmasa olabilir.
Gazete Duvar
