Sıhhat Bakanlığı datalarına nazaran Temmuz 2019’da organ nakli bekleyen hasta sayısı 26 bin 524. Bunların 22 bin 868’i böbrek nakli bekleyen hastalar. 2250 kişi karaciğer, 1116 kişi kalp ve 289 kişi pankreas nakli bekliyor.
Organ nakli iki biçimde yapılıyor: Canlıdan canlıya ve beyin vefatı gerçekleşmiş şahıslardan yani kadavradan. Canlıdan yapılan nakiller yalnızca böbrek ve karaciğerle sonlu. Kadavradan yapılan nakiller ise böbrek, karaciğer, pankreas, kalp, kalp kapakları, kornea, yüz, el, kol ve bacakları kapsıyor.
Türkiye’de kadavradan organ bağışı hayli düşük düzeylerde. Avrupa ülkelerinde organ vericilerinin %80’i kadavra, % 20’si canlı kaynaklıyken, Türkiye’de tam aksine organ vericilerinin % 80‘i canlı, % 20’si kadavra kaynaklı.
Bütün dünyada olduğu üzere Türkiye’de de sıhhate erişim neoliberal standartlara uyumlu. GSS (Genel Sıhhat Sigortası) primini ödeyemeyen, sigortası olmayan şahıslar devlet hastanelerinde muayene fiyatı ödemeden sıhhat hizmeti alamıyorlar. Pekala organ naklinde verici olan bireyler için Türkiye’deki sıhhat sistemi kolaylık sağlıyor mu?
‘BİR HAYATI YEŞERTMEK MÜMKÜN’
Bu durumun çarpıcı örneklerinden bir organ bağışçısı, isminin haberde geçmesini istemiyor. 2016 yılında bir böbreğini arkadaşıyla “paylaştığını” söylüyor. “İki yıl evvel tanışmış olduğum bir arkadaşıma verdim. Hatta çok yakındık da diyemem. Benzeri alanlarda üreten insanlardık. O da tek çocuk, ben de. Operasyondan sonra bu türlü duygusal bir kardeşlik durumu oldu.”
Organ bağışçısı kararı almakta hiç zorlanmadığını anlatıyor: “Zaten hayatımız gün içinde onlarca tehlikeden geçerek devam ediyor. Önemli olan bizim bize yapabileceğimiz şeyler. Böbreğe gereksinimi olduğunu duyduğumda karşımda somut olarak yapılacak bir şey vardı. Çeşitli yerlere bağış yaparak, para vererek vicdan temizlemek değil de hakikaten bağırıp çağırmadan, kendi kendine yapabileceğin bir şey, attığın taşın bir manası olduğuna tanıklık edebileceğin bir şey… Böbürlenen bir yerden söylemiyorum lakin bir ömrü yeşertmek mümkün. Arkadaşımın babasında kalıtsal bir sorun vardı. İşte biz hallettik kendi ortamızda.”
‘SANILDIĞI ÜZERE HAYAT KALİTESİ DÜŞMÜYOR’
Sonraki süreçte rastgele bir sorun yaşamadığını da bilhassa vurguluyor: “İnsanlar verici olduktan sonra hayat kalitesinin düşeceğinden korkuyor, ancak o denli olmuyor. Hakikaten beş yıldır yaşayan biri olarak da bunun teminatı olarak değerlendirilebilirim.”
Ameliyattan sonraki müsabakalarını soruyorum. Şöyle anlatıyor: “Verici için ameliyat yaklaşık iki saat sürüyordu o periyot. Alıcı için 6 saat falan sürmüştü. O gün aslında narkozun tesiriyle geçiyor. Sonraki gün onun odasına gittiğimde doğal ki duygusal anlar yaşandı, ama enterasandı. Ne hissettim? Değerli, kudretli hissettim kendimi.”
‘VERİCİLER AÇISINDAN DEVLET NEZDİNDE BİR HİMAYE KELAM KONUSU DEĞİL’
Sıkıntının sıhhat sistemi ile ilgili kısmına geliyoruz. Türkiye’de vericilerin sıhhat sistemine erişimlerinde çeşitli kolaylıklar sağlanıyor mu? Şunları söylüyor: “Bazı özel hastaneler, vericiye operasyondan sonraki altıncı ayında sıhhat denetiminden geçirmeyi taahhüt ediyor, ancak devlet nezdinde rastgele bir durumda sıhhate erişimde kolaylık sağlanmıyor. Ben esasen teminatsız alanda çalışan biriyim. Mesleğimde SGK uygulanamıyor. Elimden geldiğince 6 aylık denetimlerimi kendi rutinime nazaran yaptırıyorum. Aile hekimliğine gidip, durumumu anlatıp kan analizi rica ediyorum. Yılda bir kez ultrasonla böbreğimin durumuna baktırıyorum. E- Nabız sisteminde böbreğimi vermiş olduğum var mı, bilmiyorum. Sıhhat notları kısmına kendim yazdım.”
‘BEŞ YIL BOYUNCA BÖBREĞİMDEN KAYNAKLI TEK BİR SORUN YAŞAMADIM’
“Nasıl olabilirdi? Sıhhat sisteminin vericiler için ne yapması gerekirdi?” sorusunu ise şöyle yanıtlıyor: “Ben organ verdiğim için emekli olma kederinde değilim. Bu türlü çıkarcı bir yere taşıma değil ancak, mesela hayat uzunluğu her türlü sıhhat harcamam devlet tarafından karşılansaydı ya da bu vaat edilseydi çok daha rahat olurdum. Grip için bile doktora gitmenin külfetli olduğu bir memleketten bahsediyoruz. İnsanlarda ‘Hastanelere düşersem ne yaparım’ çekincesi olabilir lakin şunu defaten belirtmek isterim; Beş yıl boyunca böbreğim nedeniyle rastgele sıhhat sorunu yaşamadım.”
‘BÖBREĞİMİ SATARIM LATİFELERİ SAÇMA, GEREK YOK YANİ’
Bu kararını ailesi nasıl karşılamış?; “Annem birinci duyduğunda panik yaptı. Babam bir mühlet sessizliğini koruma etti. Sonra şey dedi: ‘Mal, mülk bırakamıyorum galiba oğluma lakin iyi bir insan yetiştirdiğimi görüyorum, bu bana kâfi.’ Bunu duymak çok pahalıydı benim için.
Yokluktan organlarını satan beşerler olduğu biliniyor hatta bazen dalgası geçilir, ‘yeni telefon almak için böbreğimi sattım’ diye… Bu da sıhhatsiz bir geyik. Buradan sesleniyorum: Onlar güzel geyikler olmayabilir. Saçma, gerek yok yani… Benim için sorun yok lakin alıcı bundan hüzünlenebilir, kırılabilir. Bir şeyi vermek, ikram etmek, paylaşmak daha kolay fakat kabul etmek, almak daha sıkıntı.”
‘BİR YILDIR ORGAN NAKLİNİ DURDURDUK’
Diyarbakır Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İç Hastalıkları ve Nefroloji uzmanı Ramazan Danış ise organ nakli için gerekli kaideleri şöyle sıralıyor: “4. derece akrabalığa kadar nakil gerçekleşebiliyor. Bu yoksa kan kümesi uyumluluğu gerekiyor. Kişinin reşit olması ve sağlıklı olması gerekiyor. Bunların dışında alıcı ile verici ortasında bir çıkar ilgisi olmaması gerekiyor.
Diyelim kişi 4. dereceye kadar akrabası değil. Bu durumda etik şura devreye giriyor. Etik konseyi sıhhat müdürlüğünden, tabiplerden, emniyet ve valilikten birer yetkili oluşturuyor. Heyet bu iki kişinin ortasında bir çıkar alakası olup olmadığını inceliyor.”
Ramazan Danış, pandemi periyodunda organ naklinde çok dramatik düşüşler olduğunu belirtiyor: “Diyarbakır Eğitim ve Araştırması olarak pandeminin pik yaptığı yerlerde maalesef organ naklini durdurduk. Bir yıl içinde hiç nakil yapmadık. Bir kişinin böbreğini bir bireye verdiğinde alıcı o böbreği atmasın diye bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar veriyoruz. Bırakın korona virüsü rastgele en kolay enfeksiyonda kişiyi kaybedebiliyoruz. Mutasyonlar başımızda bela olmazsa Mart ayında tekrar nakillere başlayacağız.”
‘DONÖRLER FARKLI BİR KİŞİLİK ÖRNEĞİ’
Danış, organ bağışı konusunda çekinceler olduğunu lakin en çok da yanlış inançlar olduğunu vurguluyor: “Türkiye’de yapılan böbrek nakillerinin yalnızca yüzde 20’si kadavra. Avrupa’da bunun tam karşıtı yani yüzde 80’i kadavra. Halk daha şuurlu. Dini pürüzler çok fazla yok. İslam dininde de bu bahiste mani yok. Hatta 1980 yılında Diyanet’in organ naklini teşvik ettiği bir genelge var. Lakin halk içinde yanlış inanışlar ve bilgiler yaygın. Bedeni paramparça edecekler, tanınmaz hale gelecek gibi…
Bana nazaran organ naklinin değeri ta çocukluktan başlanarak anlatılmalı. Türkiye’de her gün yüzlerce beyin mevti gerçekleşiyor. Her bir kişi 7 bireye hayat verebilir. Her bir kişi iki böbrek, bir kalp, karaciğer, akciğer, kornea (…) verebilir lakin maalesef beyin mevti konusunda fecî bir ketumluk var. Şu an yalnızca 26 bin böbrek hastası böbrek bekliyor. Ben de organlarımı bağışladım. Bu bahiste hassas olmak lazım.”
Son olarak Danış’a konuştuğum organ bağışçısını, haberin çıkış nedenini anlatıyorum. Yansısı şöyle oluyor: “26 yıldır tabibim. Donörler farklı bir kişilik örneği. Asaletlerine daima hayran kalmışımdır.”
Gazete Duvar
