Sinan Tartanoğlu’nun aktardığına nazaran, Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Lideri Ali Taha Koç, “Dünya GAFAM’dan büyüktür. Yani Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft. Dünya bunlardan büyüktür. Data güvenliği, sonlarımızın güvenliği kadar kıymetli ve önceliklidir. Bu GAFAM’ın muadillerini yapmamız gerekiyor” demiş.
Şahsî olarak bu tespitin birinci kısmına katılıyorum. Evet, dijital dünya birkaç yüksek teknoloji şirketinin eline bırakılamayacak kadar değerli bir alandır. GAFAM’ın muadillerini yapma gerekliliğinde de Koç’un hakkı var. Abartılı olsa da bu tespit de yerinde. Nasıl olacağını kamu yetkilileri ve özel dal düşünürken bu yazıda neden bu türlü bir şey yapılamayacağını açıklayayım.
SİLİKON VADİSİ: STANFORD’IN ART BAHÇESİ
Silikon Vadisi, bu şirketlerin bugünkü bedellerini, piyasa hakimiyetlerini, geliştirdikleri eser ve hizmetlerin kullanım ölçeklerini temsil eden ruh olarak görülebilir. Yalnızca ruh değil elbette, fiziki bir yer. 2 binden fazla yüksek teknoloji teşebbüsü ve büyük şirketin yerleşik olduğu Kaliforniya’daki bir bölge. O denli sıradan bir bölge de değil, ünlü Stanford Üniversitesi’nin art bahçesi.
Yaklaşık 70 yıldır teknoloji üssü olan bölge, bugünkü toplumsal medya, cümbüş, alışveriş şirketlerinin merkezi haline gelmeden de ünlü bir yerdi. 1940’larda HP’nin kurulmasıyla teknoloji alanında güçlü biçimde başlayan üniversite-özel bölüm işbirliği vakitle şirketlerin burada kendine yer bulmak istemesiyle bugünkü haline geldi. Kendi akışı içinde büyüyen, Stanford öğrencilerinin teşebbüsleri için kuluçka merkezi olması risk sermayesini de buraya çekti. Kabaca üniversite, girişimcilik ve sermaye birbirini besledi.
Silikon Vadisi’ni, Stanford’ın gayrı resmi teknoparkı üzere düşünüp Türkiye’nin bugününe gelelim. Türkiye’deki birçok üniversitede de teknopark bulunuyor. Burada ofis açabilmenin muhakkak şartları, muhakkak avantajları var. Teşebbüsçüler görece inançlı bir kuluçka sürecini buralarda geçirebiliyor. Öbür taraftan, merkezi İstanbul’da olan birçok şirket, Marmara Bölgesi dışındaki bir üniversitenin teknoparkında ofis kurarak vergi avantajından faydalanıyor. Hani Kızılay Lideri “Vergi kaçırmak öbür, vergiden kaçınmak başkadır” demişti ya, bunu da o denli düşünmek lazım. Genelde şirketlerin lokomotifi değil, yükünü azaltacak bir orta tahlil yeri olarak kullanılan teknopark anlayışından dönüp tekrar Silikon Vadisi’nin diğer bir niteliğine gelelim.
Trilyon dolarlık Silikon Vadisi’nin başka bir özelliği de teşebbüslerin birçoğunun göçmenler tarafından kurulmuş olması. 2018’deki bir araştırmaya nazaran, ABD’deki teşebbüslerin yüzde 55’i göçmenler tarafından kurulmuş ve kestirim edebileceğimiz üzere bu teşebbüslerin çok büyük kısmı de Silikon Vadisi’nde bulunuyor. Uber, Stripe, SpaceX, Moderna Therapeutics üzere şirketler iş kollarında dünya çapında bilinen şirketlerden yalnızca kimileri. Artık bu açıdan Türkiye’ye bir bakalım. İddia edebileceğiniz üzere ortada bakabileceğimiz pek fazla bir şey yok. Çünkü Türkiye, göçmenlerin iyi standartlarda yaşayıp bir şeyler üreterek yeni bir hayat kurabilecekleri bir yer değil; Afrika ve Asya’dan Avrupa’ya göçün mecburi istikameti üzerindeki son sıçrama tahtası. Bırakın nitelikli göçmenleri cezbedecek kurallara sahip olmasını, kendi yetiştirdiği nitelikli insanları bile ülkede tutma konusunda başarısız bir ülke.
Silikon Vadisi’ni Silikon Vadisi yapan asıl yerin Stanford Üniversitesi olduğu konusuna gelecek olursak bilinen öykü şu biçimde: 2. Dünya Savaşı sonrası Stanford mühendislik hocalarından Frederick Terman, öğrencileri William Hewlett ve David Packard’ı bu bölgede bir yüksek teknoloji şirketi kurmak için cesaretlendirir ve hibe bile almalarını sağlar. Böylelikle Stanford öğrencileri için de iş imkanı doğacaktır. Terman’ın Stanford’da dekan olması ve akademisyenlere bu tıp teşebbüslerin büyümesi için, içlerinde yer almasını telkin etmesi, bu şirketleri destekleyecek hibe ve kredi programlarına ön ayak olması da Vadi’nin bugününe gelen yolu açar. Terman bunu kendisiyle sonlu kalacak kolay bir efordan çok daha sistemli ve kurumsal yapmak ismine Stanford Sanayi Parkı’nı kurarak üniversite-özel işletme işbirliğini de ilerletir. Bugünkü manada bildiğimiz teknoparkların atası da burasıdır.
Türkiye’deki üniversitelerde bu türlü bir serpilmeyi nitekim de bugün hayal edebiliyor musunuz? Yani yerleşkesinin ortasından devasa yollar geçirilmek için istimlak edilen, ağaçları kesilen yahut rektör atamalarıyla akademisyen takımı birkaç yıl için yenilenen yahut kentle kontağı büsbütün koparılacak kadar uzaklara alel ivedi taşınan esaslı üniversitelerden bu türlü bir inisiyatifin çıkmasını beklemek ne kadar gerçekçi?
RUS VE ÇİN ÖRNEĞİ
Dünya tertibinin adil olmadığı ve çağdaş periyotta kaidelerin katiyetle eşit olmadığının herkes farkındayken dijital teknolojilerin kolay ulaşılabilir olması, bilgiye erişimi kolaylaştırdı. Ulaşmak istediğiniz iyi bir üniversitenin dersiyse şu an birçoğuna hiçbir fiyat ödemeden ulaşmanız ve kendi azminizle bir şeyler başarmanız mümkün, evet lakin teoride eksiksiz görünen bu eşitlik pratikte hem insanların tercihleri hem de teknolojiyi var edenin zorbalığı hasebiyle bu türlü yürümüyor.
Teknolojiyle iş yapmak demek yeni Türkiye’de ekseriyetle bir fikir yahut emek gerekmeden, kolay yoldan parayı bulmak yahut teknolojik okuryazarlığı noksanlığını kullanıp Tosuncuk üzere insanları dolandırmak manasına geliyor…
Yazının başında bahsettiğim habere nazaran Lider Koç, yüksek teknolojinin tekelci dev şirketlerine karşı Rusya ve Çin’in yaptıklarını örnek göstermiş. Türkiye’nin teknolojik gelişimini koordine edecek konumdaki bir bürokratın bu iki ülkeyi örnek vermesi nitekim de altı çizilmesi gereken bir nokta. Rusya ve Çin, piyasaya giriş kurallarının çok kısıtlı yahut büsbütün kapalı olması hasebiyle bu şirketlerinin benzerilerini meydana çıkarmakla mükellefti. Öteki seçenek, Batı’ya kapılarını sonuna kadar açmalarıydı ki son 100 yıllık siyasal tarihe nazaran bunu yapmalarını beklemek pek de gerçekçi olmazdı. Vatandaşlarının büyük kısmı fizikî dünyalarında sefaletle boğuşurken dijital dünyada da bildiğimiz dünyanın dışında, kendi paralel evrenlerinde yaşıyorlar. Dijital ihtilal dünyayı küçültecek derken, Rusya ve Çin örneğinden görülebileceği üzere aslında birbirinden büsbütün farklı dünyalar yarattı.
Aslında bu mevzu üzerine daha çok konuşulabilir elbette ancak yazıyı da bir yerde bitirmek gerekiyor. Toplumsal, siyasal, türel ve ekonomik kurallar bir ortaya geldiğinde kaçınılmaz olarak yüksek teknoloji şirketleri de kurulur, Türkiye’ye aksine göç de başlar. Günlük popülist politik telaffuzlardan çok daha fazlası gerek yani. Tahminen de evvel üniversitelerin özerkliğini tekrar tesis ederek başlamak istersiniz, ne dersiniz?
Gazete Duvar
