Duncan Stuart
“Güvencesiz iş zehirlidir… Hiçbir şey için, aileler için, güvenlik duygusu için [ve] halk sıhhati için, rastgele bir maksat için iyi değildir. Çok sıkı çalışan lakin sırtını yaslayacak bir teminat sistemine sahip olmayan birçok insanımız var ve bu durum, razı olmamız gereken bir şey değil.”
Avustralya’daki Victoria eyaletinin başbakanı Daniel Andrews, Victoria’nın dördüncü evrede karantinaya alınmasıyla geçen on üç günde, inançsız çalışmayı bu türlü tanımladı. Andrews, hükümetinin Covid-19 test sonuçlarını beklerken hastalık müsaadesi olmayan teminatsız emekçilere kendi kendilerini tecrit etmelerine yardımcı olmak için 300 dolarlık bir ödeme (daha sonra 450 dolara yükseltildi) yapılmasına karar verildiğinde, bu durumu dolaylı yoldan idrak ettiğini belirtti. Emekçi sendikaları, birinci günden itibaren bu çeşit tedbirler alınması için davette bulunuyorlardı.
SİSTEM KAYNAKLI SORUN SÜRATLE YAYILIYOR
Genomik dizileme, ikinci korona virüsü dalgasının izinin, Victoria’nın karantina programında yaşanan neredeyse büsbütün dış kaynaklı ihlallere kadar izlenebileceğini gösteriyor. Özel güvenlik firmaları süreksiz personelleri işe aldılar, onlara yetersiz eğitim ve hami ekipman sağladılar, bu da birden fazla salgına yol açtı ve teminatsız işlere karşı takınılan ezici seviyedeki katı tavra katkıda bulundu.
Ne var ki, birtakım beşerler hâlâ süreksiz istihdamı savunuyor; örneğin, Melbourne Üniversitesi’nden ekonomist Mark Wooden’ı ele alalım. Wooden, Sydney Morning Herald gazetesinde yayınlanan yakın tarihli bir makalesinde, süreksiz emekçilere verilen ek yüzde 25’lik ödemenin (‘ek ödeme’ diye anılıyor) takım ve hak eksikliğini düzeltmekten fazla esneklik sağladığını savundu.
Süreksiz personellerin büyük kısmı, yaklaşık yüzde 25’lik bir ek ödeme almıyor; birden fazla bölümde, daha yaygın olarak yüzde 4-5’lik bir ek ödeme yapılıyor. Süreksiz çalışanlar hayatları boyunca, takımlı iş arkadaşlarından büyük oranda daha az kazanıyorlar.
Bu, sırf buzdağının görünen kısmı. Avustralya’daki süreksiz işler, kapitalist dünyanın geri kalanında olduğu üzere, kusurlu ve duygusuz bir sisteme sahiptir. 1980’lerde süratle genişlemesinden beridir, geçicileştirme bir bütün olarak emekçilere ve topluma ziyan verdi.
SÜREKSIZ İSTİHDAMIN İDEOLOJİSİ
Wood’un gündelik işlere dair savunusu tutarsız olsa da kusurları ortaya koyuyor. Kendisinin ürettiği delillere atıfta bulunarak, süreksiz istihdamla ilişkili hiçbir olumsuz sıhhat tesiri olmadığına dair teminat veriyor. Ardından memnun bir biçimde bizlere, güya makus sıhhat şartları ve yoksullukla yakından ilişkili değilmiş üzere süreksiz istihdamın düşük hane halkı gelirleriyle bağlantılı olduğunu söylüyor.
Daha açık bir tabirle, Wooden, savlarını direkt çürüten ve gitgide artan bir biçimde geçicileştirilen bir iş alanını düpedüz yok sayıyor: Akademi. Melbourne Üniversitesi’ndeki çalışanların yüzde 72,9’u süreksiz yahut garantisiz iş mutabakatlarına sahip; bu durum başka birçok Avustralya üniversitelerinde de misal bir oranda yaşanıyor.
Akademideki süreksiz işçi, güvencesizlik ve izolasyon hisleri yaşadığını bildiriyor. Olumsuz ruh sıhhatine ek olarak, bu durum işle irtibatlı ölümlere de neden olabiliyor: 2016 yılında, süreksiz kontratla çalışan bir akademisyen, sonraki devir için mukavelesinin yenilenmemesinin akabinde intihar etti.
Wooden, yüzde 25’lik ek ödemenin bu “esnekliği telafi ettiğini” tez ediyor. Ne var ki bu tez, süreksiz çalışanların takımlı iş arkadaşları kadar çok çalışmayı seçebileceğini varsayar. Gerçekteyse, süreksiz kontratlı akademisyenler nadiren kıyaslanabilir saatler boyunca çalışırlar; öğretim yapılmayan periyotlardaki aylar boyunca geçinebilmek için bir çaba vermeden evvel, sömestr müddetince, birden fazla vakit birden fazla kontrat yaparak kendi hudutlarını zorlarlar. Bu şartlar orta ve uzun vadeli bir planlamayı imkânsız kılar ve ödenecek ruhsal bedeli arttırır.
Daha da berbatı, konaklama ve perakende üzere öteki inançsız kesimlerde çalışan emekçiler üzere, süreksiz kontratlı akademik çalışanlar da eksik ödeme ve fiyat hırsızlığına maruz kalıyor. Melbourne Üniversitesi, kısa müddet evvel, son on yıl içinde takımsız akademisyenlere milyonlarca dolar az ödeme yaptığını itiraf etti ve bu uygulamalar Ulusal Yükseköğretim Birliği tarafından “şeytani” ve “sistematik” diye tanımlandı.
Süreksiz istihdam, ayrıyeten patronlara denetimsiz bir güç verir. Süreksiz çalışanların hiçbir vakit resmi olarak işten çıkarılması gerekmez; patronları, onlara mesai yaptırmamaya karar verebilirler. Hastalık müsaadesi olmaksızın ve fiilen işten çıkarılma riski kelam konusuyken, birçok yaşlı bakımı çalışanı ve mezbaha personelinin hastalık belirtileri gösterirken bile çalışmaya devam etmesi şaşırtan değil.
Çalışanlara daha fazla özgürlük sunmak şöyle dursun, patronların çıkarları doğrultusunda hassas bir biçimde ayarlanmış süreksiz istihdamın yükselişi, işçi-patron ilgisinin tabiatını değiştirdi.
ESKİ İŞLER, YENİ İŞLER
Fransız entelektüel André Gorz, 1990’da, iyileştirici bir önlem alınmadığı takdirde, otomasyondaki artışın, iş alanlarını hatırı sayılır ölçüde dönüştüreceğini belirtmişti. ‘The New Servants’ (Yeni Hizmetkârlar) başlıklı makalesinde, fabrika yerinde kaybedilen işlerin -hiçbir halde en kolay yahut en iyi olanlar değil fakat kârlı olanlar-, öncelikle hizmet dallarındaki ‘hizmetkârların’ işleriyle yer değiştireceğini öne sürüyordu.
Gorz, bu işlerin, kısmen mikroelektronik ihtilalin getirdiği artan üretkenliğin bir sonucu olarak süreksiz hale geleceğini savunuyordu. Bizlere vakit kazandıran teknoloji, gerekli toplam emek müddetini azalttıkça, nüfus geneline daha az iş dağıtmak gerekli hale geldi. Süreksiz işler bunu mümkün kıldı.
Diğer bir deyişle, süreksiz işler hiçbir vakit tam vakitli çalışmanın yerini alması için yaratılmadı. Genel bağlamda, süreksiz çalışanlar hep takımlı çalışanlardan daha az müddetle çalışacaktır. Toplam çalışma süresindeki azalma ise, haftada bir saat çalışan bir insanın bile istihdam edildiğini kabul eden standart ölçü vasıtasıyla maskeleniyor.
Birincil ve ikincil kesimlerdeki istihdam kaybı ve üçüncül yahut hizmet kesimlerindeki süreksiz istihdamın büyümesi daha fazla probleme neden oldu. Birincil (ve bir dereceye kadar ikincil) iş alanları, gerekli işlerin daha iyi ve daha verimli bir halde gerçekleştirildiği ve iktisatta vakit tasarrufu sağlayan ‘verimli ikame’ durumunu ortaya çıkarır. Örneğin, küçük ölçekli bir sanayi yerine, muhtaçlıklar toplu olarak üretilir. Benzer halde, mesken aletleri de emeğin tekrar üretilmesi için gereken süreyi azaltır.
Başka yandan, üçüncül hizmet sanayileri, tüketicilerin öteki insanlara, yapmak istemedikleri ya da yapmak için vakitleri olmayan misyonları yerine getirmeleri için para ödedikleri ‘verimsiz ikame’ ile sonuçlanır. Aslında bu davranış, bir insanın bir saatlik emek mühletini bir öteki insanın bir saatiyle takas eder. Gorz, bu durumun, tam vakitli çalışan ve varlıklı olan insanların diğerlerinin hizmetlerini satın alabilecekleri “iki vitesli bir ekonomiye” yol açacağı konusunda uyarıyor.
Ayrıyeten Gorz, hizmet iktisadının klâsik ağırlama işlerinin ötesine geçerek daha kendine has hizmet alanları yaratacağını öngörüyordu: Temizlikçiler, köpek gezdirenler, [başkası için/ç.n.] şahsî alışveriş yapanlar, araç şoförleri. O haklıydı. Günümüzde, ulaşım için Uber, alışveriş için Instacart ve köpek bakıcılığı için Mad Paws var.
HAK KAYIPLARI YAYGINLAŞTI
Ne var ki Gorz, bu süreksiz işlerin altında yatan mukavele tipini öngörememişti. Uber, çok uçtaki bir örnektir: Şoförler nadiren öne çıkarlar. Bunun nedeni, bağımsız yükleniciler olmalarıdır ve bu nedenle bir otomobil temin etmelerinin, bakımını yapmalarının, sigortalamalarının ve ön maliyetleri kendilerinin karşılamasının gerekmesidir. Uber’i kullanarak gereksinimlerini giderenlerse ekseriyetle diğer işlerde çalışanlardır.
Bu, öteki kesimlere bir geri besleme yapar. Örneğin, patron yükümlülükleri olmadan, tüm bölümlerdeki gündelik çalışanların eğitim maliyetlerinin karşılanması ihtimali daha düşüktür. Bu durum, gerekli masrafların çalışanlara yüklenmesiyle bir cins servet yaratmaktadır. Geçici kontratlar tıpkı vakitte ‘tam gerektiği anda’ iş gücünü kullanan iş modellerine de imkan sağlar.
Daha da berbatı, işletmeler, çalışanlara makul saatlerde iş vermek yerine, insanları birçok durumda emek kiralama ajansları aracılığıyla ya da bağımsız çalışanlar olarak işe alırlar. ‘Taklit sözleşme’ olarak bilinen bu çok uçlardaki sömürü biçimi, tarım personellerinden temizlikçilere ve güvenlik görevlilerine kadar pek çok iş sahsında yaygın görülür.
Bu, geçim kaynaklarının arz ve talep kaprisleri tarafından giderek daha fazla belirlendiği ve birçok çalışanın istikrarlı ve sağlıklı bir hayat için gerekli olan garanti tipinden yoksun bırakıldığı manasına gelir. Yaşadığımız salgında kaybedilen işler, şayet süreksiz işler ya da uygulama tabanlı işlerle değiştirilirse, bu meseleler daha da şiddetlenecek ve toplumun yapısı daha fazla dağılacaktır.
GÜNDELİK BİR GELECEK
Gündelik işler hakikaten de geleceğimiz olabilir mi? Parlamento verileri, 1998’den bu yana gündelik işlerin, tüm işlerin yaklaşık yüzde 20-25’ini oluşturduğunu gösteriyor. Başka yandan, uzun vadeli iş güvenliği yahut müsaade koşulları olmadan yapılan işe alımları, özgür meslek sahiplerini, esnek ekonomiyi ve kontratlı emekçileri bu sayıya dahil edersek, sayı 4,8 milyon personele ya da Avustralya’daki işgücünün yaklaşık yüzde 37’sine yükseliyor. Düzenli yarı-zamanlı işlerdeki artışla ilgili bir öteki bileşen daha hesaba katıldığında, Avustralyalı emekçilerin yarısından daha azının klâsik, yani tam vakitli istihdamda yer aldığı görülür.
Covid-19 nedeniyle ilgi odağı haline gelen istikrarsız istihdamla birlikte, salgın ve bunun yol açtığı sakinliğin durumu daha da kötüleştirmesinden korkmak için iyi nedenlerimiz var.
Süreksiz işlerde görülen son büyük patlama, Avustralya’daki son ekonomik sakinliğinin ortasında, 1991 ortası ve 1992 ortasında yaşandı. Bu sakinlik, Avustralya iktisadının kuralsızlaşmasının ve sırasıyla işsizlik ve sonlu sendika gücünü pekiştiren Personel Partisi Başbakanı Bob Hawke tarafından yürütülen Fiyat ve Gelir Anlaşması’nın (1983) uygulanmasının akabinde yaşanmıştı. Eş vakitli olarak, süreksiz işlerde büyük bir patlama oldu: 1982 ve 1989 yılları ortasında gündelik işler yüzde 89 oranında arttı. 1989-1992 sakinliği sırasında ve sonrasında, bu eğilim kalıcı durumlar haline geldi ve kalıcı istihdam yüzde 5 azalırken gündelik işler yüzde 9 oranında arttı. Vakit geçtikçe, sendikalar, kendilerini yavaş yavaş küçülen kalıcı ve tam vakitli işgücünü savunurken buldular.
BIREBIR SORUN TEKRAR YAŞANIYOR
Özetle, son büyük sakinliğimiz, kalıcı işler kaybedilirken daha sonra gündelik işlerde devam eden bir artışla kendini gösterdi. Şu anda da tıpkı şeyin gerçekleştiğini görüyoruz. 2020 Temmuz’unda, Avustralya iktisadına sadece 43 bin 500’ü tam vakitli olan 115 bin iş eklendi.
İlerlemiş yaşlarda olan çalışanların yaklaşık dörtte biri gündelik biçimde istihdam edilirken, gündelik işlerde çalışan genç Avustralyalıların de (on beş ilâ yirmi dört yaş) sayısı artıyor. Bunun sebebi sadece esnek çalışmanın öğrencilere uygun olması değildir. Diğer sayılar, yeni mezunların tam vakitli iş bulmakta zorlandığını ve kendilerini çoğunlukla okurken çalıştıkları gündelik işlerde sıkışıp kalmış bulduklarını ortaya koyuyor.
Gündelik işler yalnızca meslek basamaklarının en altında kalmıyor, artık bir norm haline geliyor. Zaten dolu olan eski iş durumları kalıcı olma eğilimindeyken, yeni işler giderek gündelikleşiyor. Peki, eski işler ortadan yok olduğunda onların yerini ne alacak?
Gündelikleşmeye değinmeden, bugün milyonlarca Avustralyalının karşı karşıya olduğu aşağı taraflı hareketliliği aksine çevirme umudu kelam konusu olamaz. Gorz, endüstrileşme devam ettikçe, çağdaş toplumların gereksinim duyduğu genel emek gücünün azaldığı konusunda haklı olabilir. Geçici bir tahlil olarak, gündelikçilik bize daha fazla vakit sağlarken daha fazla insanı işsiz bırakıyor. Ne var ki bu, bizi birçok vakit bir kaygı ve endişe içinde, önümüzdeki hafta bir işimiz olup olmayacağını merak ederek geçirdiğimiz bir zaman…
Profesör Mark Wooden üzere gündelik işleri savunanlarsa bunu ıskalıyor. “Fakat çalışma şartları, eleştirenler tarafından tasvir edildiği kadar berbatsa, neden rastgele bir emekçi bu cins işleri kabul ediyor?” diye soruyor. Geçici emekçilerin öbür dermanı olmadığı istikametindeki açıklamayı reddeden Wooden, öteki bir açıklama önerisi sunuyor: “…Gündelik işler birçok durumda makus işler değil ya da en azından bu işleri yapan çalışanlar o denli düşünmüyor.”
Bu, Melbourne Üniversitesi’nin 2018 Kurumsal Pazarlık Anlaşması’na nazaran 187 bin 654 dolarlık bir temel maaş, cömert bir emeklilik ve çokça müsaadeye çıkma hakkına sahip olan akademi üyesi bir profesörün ortaya koyduğu anlayıştır.
Yazının aslı jacobinmag.com‘dan alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
