Direktör Güçlü Yaman, Sudanlı Aamir Ageeb’in hayat hikâyesini anlattığı “Dönüşü Olmayan Yolculuk” isimli sinemasını izleyicilere sundu. 2010 imalatı olan ve dünyanın pek çok şenliğinde gösterilen sinema, 2011 Milan Sinema Şenliği En Uygun Kısa Sinema, 2011 Akbank Kısa Sinema Şenliği En Âlâ Sinema, 2010 Alman İnsan Hakları Sinema Armağanı, 2010 Jan Machulski Sinema Fesitvali 2. En Düzgün Sinema, 2011 Minghella Sinema Şenliği En Güzel İnsan Hakları Sineması, 2010 Altın Portakal Sinema Şenliği Şahsi Jüri Mükafatı ve 2011 Telluride Sinema Şenliği üzere birçok milletlerarası şenlikten armağan aldı.
Direktör Güçlü Yaman ile “Dönüşü Olmayan Yolculuk”u, sinemanın çekimlerini ve göç temasının filmde mekan almasını konuştuk.
Sinemanız “Dönüşü Olmayan Yolculuk”u geçtiğimiz günlerde erişime açtınız. Nasıl geri dönüşler aldınız?
Umumî olarak olumlu, müspet dönüşler aldım. İngilizce altyazılı sinema paylaşımımda biri, polislere haklılık veren, sıkıntıya onlar açısından yaklaşan, “kendilerini korumak için tedbir almaları gerekirdi” formunda bir tahlil yapmıştı. Aldığım en negatif tefsir buydu sanırım.
Sinemanın hikâyesi nasıl gelişti, çekmeye nasıl karar verdiniz? “Dönüşü Olmayan Yolculuk”, sizin için ne söz ediyor?
Aamir Ageeb’in hikayesinde değişik olan bir şey var. Savaştan ötürü ailesinde kayıpları olan bu insan aslında savaş olan bir memleketten, Sudan’dan geliyor. Bu kurallarda savaştan kaçıyor. Gittiği memlekette de ölüyor. Yani, canını kurtarmak için inançlı olduğunu düşündüğü bir memlekete gidiyor ama bu memlekette ölüyor. Bu çok acayip bir durum. Esas hikâyedeki çarpıcı olan şeylerden biri buydu benim için. Tıpkı devranda, bu sinema 10 yıl evvel, küreselleşme konusunun daha tanınan olduğu devirlerde çekildi. Küreselleşme, sadece kapital hareketliliğiyle açıklanabilecek bir şey değil; tıpkı devranda zıt tarafından bakıldığında da kişilerin, devletlerinden farklı bir devlete göçmeleri üzere bir küreselleşme de var. Aradaki fark, 2. durumda sonların kişilere sıkıca kapanması. Benim hususla ilgilenmeme neden olan esas şeyler bunlardı. Sinemada Aamir’in yaşadıkları, başına gelen hadiselerin tamamı bir felaketler zinciri denilebilecek şeyler. Bir de bunun üzerinde o uçakta yaşanan durum, o kadar çok insanın olduğu bir ortamda bu türlü bir hadisenin yaşanması da çok dikkatimi çekmişti.
Ben bu sineması vukuat olduktan 11 yıl sonra çektim. Hadise esasen olduktan sonra basında çok yan almış, çok iyi dokümantasyonu yapılmıştı. Yargılanan 3 polisin dava sürecinde geçen dava evraklarını bulabilme ihtimalim vardı. Duruşmanın protokolünü tutan, internetten yayınlayan beşerler vardı. Avrupa’da buna misal birçok vukuat yaşanıyor ama bunların arasında bu hadise yazılı olarak en iyi halde belgeleneniydi. Bir sinema çekmek istediğinizde, özgün bir vaka anlatmayı istediğinizde en büyük avantaj dokümantasyonu yapılmış bir şeye ulaşabilmek. O yüzden bunu seçtim. Benim istediğim, yaşanan vukuatları olabildiğince özgününe yakın bir halde anlatabilmekti.
Sinema sahnelerindeki gerçekçilik tesirini nasıl verdiniz? Sinemanın çekim aşamaları nasıl bir süreçti?
Bence bu etkiyi yaratan en kıymetli şey, orada kameranın nasıl kullanıldığı. Bunu, böylesi bir kamera estetiğini ben yaratmadım elbette. Bu sinema üzere, el kamerasıyla çekilen sair sinemalar de var. Filmde Dogma akımına da bakacak olursak; bu akıma tutarlı halde çekilen sinemalarda de, kişiler aktarılan hadise kurgulanmamış da sahiden oluyormuş hissine kapılıyor. Örneğin ben bu kamera estetiğini uygulayabilmek için tatile gidip amatör medya çeken kişilerin medyalarını izlediğimi hatırlıyorum. O etkiyi yaratan şey herhalde bu. Güya profesyonel değilmiş, tesadüfen çekiliyormuş gibi…
Sinemada uçaktaki sahnede kamera Aamir’e çok yaklaşamaz mesela, kişileri da sırtlarından çeker. Güya oradan yanlışlıkla biri geçiyormuş da o çekmiş üzeredir. Bunların hepsi amatör olanı taklit etmeye çalışan bir şey aslında.
ABD’nin Minneapolis kentinde bir polis memurunun George Floyd’u öldürürken Floyd’un “Nefes alamıyorum” diye seslenmesi neredeyse tüm dünyada reaksiyon toplayarak gündem oldu ve beşerler birçok memlekette protestolar ile polis şiddeti ve ırkçılığa karşı seslerini duyurmaya çalışıyor. “Dönüşü Olmayan Yolculuk”la anlattığınız hikâye ile görüyoruz ki “Nefes alamıyorum” çok evvelce beri varmış… Bu bahis hakkında neler söylemek istersiniz?
Bu hadiselerde “Nefes alamıyorum” cümlesini söyleyen beşerler, polisleri “ben ölüyorum” demeye çalışarak uyarıyorlar aslında. Hadise bu yani, durumlarını bildirmelerine karşın öldürülüyorlar. Bu problemlerde daima ‘Polis ne yapabilir?’ konusu tartışılır. Mesela Aamir uçakta kalkıyor, bağırıyor, bir direniş gösteriyor. Polisin de bir tutum geliştirmesi olağan karşılanabilir, gelgelelim polis nereye kadar gidebilir, ne yapabilir? Orantılı güç pratik problemindeki gibi… Bir konumdan sonra o insan artık “Nefes alamıyorum” diyerek durumun berbat olduğunu, buna nazaran davranılması gerektiğini aksi halde öleceğini belirtiyor aslında. Bunu bile bile öldürüyorlar. Bütün problem, vaka bu noktaya geldikten sonra polisin nasıl müdahale ettiği. Bence ırkçılığın somut olarak ortaya çıktığını mahal burası. “Bu alışılagelmiş bir güç tasarrufu mı yoksa öbür bir şey de mi var?” diye düşünülmesi gereken nokta burası.
İnsanlığın varoluşundan bu yana en büyük sorununun barınma ve aidiyet duygusu olduğu göz önüne alındığında, bir mekana ilişkin olma isteğinin gerçekliğin kurgulanması ile ya da gerçek hikâyeler üzerinden beyazperdede de sık sık nokta alması kaçınılmaz. Siz bu temanın filmde mahal alması hakkında ne düşünüyorsunuz? Ne üzere tesirleri var sizce?
Kendi sinemam açısından yaklaşayım. Çok sayıda gösterimine katıldım, sinemanın akabinde kişilerin ‘Bu kadar da olmaz’ dediklerini gördüm. Ayrıyeten şöyle hadiseler da yaşandı. Beşerler uçağa biniyorlar, bakıyorlar art sırada bir kişisi polisler başlamış, hudut dışı edecekler. Bunu görünce uçaktaki diğer kişileri bu mevzuda bilgilendirerek, “Uluslararası kanunlara nazaran kimse kendi isteği dışında çetinle öteki bir konuma götürülemez. Bu nedenle ayağa kalkın, bu durumu protesto edelim, o kişiler götürülmesin” diyen kişiler oldu. Belirli sayıda insan ayağa kalkınca da haliyle uçak güvenlik nedeniyle kalkamıyor. Bu biçimde iptal edilen kimi hudut dışılar oldu. Tahminen sinemaların böylesi vukuatların yaşanmasında eği oluyordur.
Kimse isteyerek göç etmez elbette, her göçün bir nedeni vardır ve bu çoğunlukla bir zorunluluktur. Lakin göçmenlik yalnızca göçmenlerle ilgili bir sorun olarak tartışılıyor. Siz umumi hatlarıyla, göç ve göçmenlik üzerine neler söylersiniz? Göçmen sorunu hakkında ne düşünüyorsunuz, neler yapılabilir, neler yapılmalı?
En büyük göçler savaşlar nedeniyle yaşanıyor. Şayet kişilerin göç etmesini istemiyorsak o göç veren nahiyeyi ya da ülkeyi daha fazla savaşın içine atacak müdahalelerden kaçınıp savaşı sonlandırabilecek barışçıl yollar üzerine yoğunlaşılması gerekir. Bu manada herkesin kendi hükümetine reaksiyon göstermesi gerekiyor.
Gazete Duvar
