Adrienne Matei
Halk arasındaki yaygın inanış, bir hastalık ‘hafif’ seyrettiğinde endişelenecek çok fazla şey olmadığını düşündürür. Buna rağmen, şayet Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) global Covid-19 vakalarının yüzde 80’inden fazlasının hafif yahut asemptomatik olduğuna dair olgularıyla kendinizi teselli ediyorsanız, bunu bir sefer daha düşünün. Virologlar, Sars-CoV-2’nin biyomekaniğini anlamak için birbirleriyle yarışırken, bir şey giderek daha açık hale geliyor: ‘Hafif’ vakalar bile birinci düşünüldüğünden daha karmaşık, tehlikeli ve atlatılması güçlükle olabilir.
Salgın boyunca, Covid-19’u ‘hafif’ biçimde geçiren ve ağır bakım ünitesinde kalmaya ya da bir teneffüs cihazı kullanmaya gereksinim duymayan insanların önemli sıhhat meselelerinden kurtulduğuna dair bir görüş mevcuttu. ABD Yönetici Yardımcısı Mike Pence, 16 eyalette görülen yeni Covid-19 vakalarının neredeyse yarısının, hasta olma riski yaşlılardan daha az olan genç Amerikalılarda tespit edilmesinin ‘iyi bir şey’ olduğunu öne sürdü. Bunun üzere söylemler, ‘hafif enfekte olmuş’ hastaların yaşadığı çilelerin hasta olduktan sonraki iki hafta içinde sona erdiğine ve bu noktada iyileşip her şeyin sıradana döndüğünü düşünmenize sebep olabilir.
NITEKIM DE ‘HAFİF’ Mİ?
Bu durum, Covid-19’a yakalanan kişilerin bir kısmı için beğenilen olsa bile, yapılan tıbbi araştırmalar ve destek kümelerinden aktarılan kanıtlar, ‘hafif’ seviyede seyreden Covid-19’dan kurtulanların büyük kısmının çok da şanslı olmadığını gösteriyor. Bu şahıslar, kalıcı yan tesirler yaşıyorlar ve tabipler hala çetrefilli ayrıntıları anlamaya çalışıyor.
Bu yan tesirlerden kimileri ölümcül bile olabilir. New York’ta bulunan Mount Sinai Hastanesi’nde nöroşirürji profesörü olan Dr. Christopher Kellner’ın aktardığı kadarıyla, hastaların virüs nedeniyle hastaneye yatırılmadığı ve Covid-19’u ‘hafif’ atlatan 30’lu yaşlarındaki genç kimselerde kan pıhtılaşması ve şiddetli felç sıkıntıları tespit edildi. Kellner, mayıs ayında, Mount Sinai’de Covid-19 illeti olan kimselere ‘hiçbir belirti görülmeyen ya da hafif belirtiler taşıyan genç hastalarda’ gördükleri felç vukuatlarını önlemek gayesiyle antikoagülan (pıhtı önleyici/ç.n.) ilaçlar vermek için bir planın hayata geçirildiğini tabir ediyor.
Hekimler artık Covid-19’un kronik yorgunluk ve gayri belirtilerin yanı sıra sırf akciğerleri ve kanı değil, tıpkı devranda böbrekleri, karaciğeri ve dimağı etkilediğini biliyorlar. Virüs şimdi organlar üzerindeki bu uzun vadeli tesirlerinin daha iyi anlaşılması için gereğince eski olmasa bile, bir hastanın hastaneye yatırılmasının gerekip gerekmediği fark etmeksizin, organların iyileşme sürecini engelleyerek kendini gösterebilir.
BİTMEK BİLMEYEN TESIRLER
Şimdilerde gündeme gelen bir farklı rahatsız edici olgu ise ‘uzun vadeli’ Covid-19 hastaları; bunlar, marazı aylar boyunca yaşayan kişiler. Bu ayın başlarında Hollanda’da yayınlanan bir raporu hazırlamak için, araştırmacılar, kalıcı belirtiler bildiren 1622 Covid-19 hastasıyla görüştü; yaş ortalaması 53 olan hastalarda ağır bir yorgunluk hissi (yüzde 88), kalıcı nefes darlığı (yüzde 75) ve göğüste daralma hissi (yüzde 45) yaşandığı tespit edildi. Hastaların yüzde 91’lik kısmı hastaneye yatırılmadı ve bu durum, Covid-19’u ‘hafif’ denilen biçimde geçirmelerine karşın bu yan tesirlerden muzdarip olduklarını gösteriyor. Araştırmaya katılan hastaların yüzde 85’i Covid-19’a yakalanmadan evvel kendilerini umum olarak sağlıklı bulurken, sadece yüzde altısı virüsü kaptıktan bir ay yahut daha fazla vakit geçtikten sonra tıpkı halde hissettiğini söz etti.
Yirmi altı yaşındaki Fiona Lowenstein, kendisine Covid-19 tanısı konduktan sonra, uzun, güç ve doğrusal olmayan bir iyileşme sürecini şahsen tecrübe etti. Lowenstein, 17 Mart günü hastalandı ve ateş, öksürük ve nefes darlığı nedeniyle kısa bir müddetliğine hastaneye yatırıldı. Tabipler, belirtiler kötüleşirse hastaneye dönmesini tavsiye ettiler lakin bunun bölgesine sair bir şey oldu. “Ben bu yeni belirtilerin tamamını deneyimledim: sinüs ve boğaz ağrısı, sahiden önemli gastrointestinal (mide ve barsaklarla ilgili/ç.n.) meseleler yaşadım” diyor. “Her yemekten sonra ishal sorunu yaşıyordum. Ölçüsüz seviyede kilo kaybettim ve bu beni zayıf düşürdü, ölçüsüz seviyede yorgunluk, baş ağrısı, koku duyusu kaybı yaşadım…”
Mayıs ayı ortalarında kendini umum olarak daha iyi hissettiği bir periyoda girdiğini fakat buna karşın semptomların bir kısmının hal rutin olarak tekrar ortaya çıktığını söylüyor. “Yirmili yaşlarınızda sağlıklı ve faal olmak ve akabinde bu şeyin kurbanı olduktan sonra gitgide düzeleceğinizi ve en ahir iyi olacağınızı düşünmek ve sonra bunu sahiden de başaramamak, neredeyse egonuza vurulmuş bir darbe gibi…” diyor Lowenstein.
HASTALARIN TEŞEBBÜSÜ ORTAYA ÇIKARDI
Ne yaşadığı hakkında haber bulamayan ve daha fazla insanın benzeri biçimde uzun müddetli bir iyileşme süreci yaşayıp yaşamadığını merak eden Lowenstein, şu anda 5 bin 600’den fazla üyeyi barındıran ve birçoğu illeti nedeniyle hastaneye yatırılmayan ancak birinci başlardaki grip gibisi teneffüs sıkıntıları belirtilerinin yatışmasından sonra aylardır kendini hasta hisseden kişilerle birlikte ‘The Body Politic Slack’ isimli bir destek kümesi oluşturdu. Küme içinde yapılan bir ankete nazaran, -büyük çoğunluğu 50 yaşın altında olan- üyeler, yüz felci, nöbetler, işitme ve görme kaybı, baş ağrısı, hafıza kaybı, ishal, şiddetli kilo kaybı ve daha fazla sıkıntılar dahil olmak üzere, birçok belirti yaşadılar.
The Body Politic kümesinin hasta üyelerinin öncülüğünde yürütülen araştırmanın muharriri olan Hannah Davis, “Bana ve bence birden fazla kişiye nazaran, DSÖ ve gayri yetkililerden halka aktarılan ‘hafif’ tarifi, ‘herhangi bir formda hastaneye yatmayı gerektirmeyen durum’ manasına geliyordu; hastaneye yatırılmayan insanlar sadece küçük bir soğuk algınlığı yaşayacaktı ve konutta iyileşebilirdi” diyor. “Benim bakış açımdan, bu hakikaten de zararlı bir söylem oldu ve halkı katiyen yanlış bilgilendirdi. Tıpkı anda hem kişilerin şahsî risk seviyelerine karar verirken irtibatlı haberleri göz önünde bulundurmasını hem de uzun periyodik hastaların muhtaçlık duydukları yardımı almasını engelliyor.”
Salgın sürdükçe tıp mütehassısları ve halk Covid-19 hakkında daha fazla bilgilenirken, bu aşamada, bu çok karmaşık illetle ilgili ne kadar az şey bildiğimizi akılda tutmak ve hayatta kalanlar arasında bilhassa iyileşme süreçleri ne süratli ne de kolay olan şahısların deneyimlerini dinlemek değerlidir.
Covid-19 vakalarının büyük kısmını ‘hafif’ diye nitelendirmek inanç verici olabilir ancak tahminen de bu umduğumuz kadar kesin bir tarif değildir.
Metnin aslı The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
