HDP Meclis Plan ve Bütçe Komitesi Üyesi ve İstanbul Milletvekili Erol Katırcıoğlu, partisinin İktisat Komitesi tarafından hazırlanan ‘Covid-19 Pandemisi ve Türkiye İktisadı Raporu’nu açıkladı.
HANGİ ÜLKE NE KADAR TEDBİR ALDI?
Global salgının başlamasıyla birlikte ülkelerin aldıkları mali tedbirlerin ölçüsüne işaret eden Katırcıoğlu, “Almanya 750 milyar euro bedelinde bir kurtarma paketini kabul ettiğini Fransa 300 milyar euro şirket kredisi ve 45 milyar euro da likidite takviyesi, İtalya 25 milyar euro, ABD 2 trilyon, Çin 183 milyar dolar ve Birleşik Krallık idaresi ise şu ana kadar 81 milyar dolar kıymetinde ekonomik yardım paketi açıkladı” dedi.
Türkiye’nin mali tedbir kapsamında ayırdığı ölçünün ise 16 milyar dolara tekabül ettiği belirten Katırcıoğlu, “Türkiye’nin pandemi önlemlerinin meblağı muhtaçlığı karşılamaktan çok uzaktı. Zira Türkiye pandemi başladığında savaş siyasetleri başta olmak üzere yanlış iktisat siyasetleri nedeniyle derin kriz sebepleri olan yüksek işsizlik, boşalan kasa, dağıtılan rantların oluşturduğu bir yerde girdi. Münasebetiyle iktidarın önceliği-niyetinden bağımsız olarak mukayeseli bilgiler açısından baktığımızda, Türkiye’de pandemi önlemlerinin meblağı gereksinimi karşılamaktan çok uzaktı” diye konuştu.
KAYNAKLARIN İSRAFI, TALANI VE SAVAŞ İKTİSADI
Raporda, öne çıkan tespitler şöyle:
* Türkiye iktisadının pandemiye olumsuz datalarla müsabakasının en başta gelen sebeplerinden biri iktidarın konforunu öncelediği israf ve yandaş çıkarını öncelediği talan iktisadını, iktisadi mimarinin merkezine yerleştirmesidir. 17 Ağustos 1999’da yaşanan sarsıntının akabinde ‘geçici’ denilerek alınmaya başlanan ve 2002’den itibaren de kalıcı hale getirilen sarsıntı vergilerinden bugüne kadar 66 milyar 143 milyon TL toplandı. Özel Bağlantı Vergisi (ÖİV) ismiyle bu vergiler hala devam etmektedir. Lakin çabucak her seçim periyodu kampanya sürecinde ‘duble yol’ yapmakla övünen AKP iktidarı; yapılan duble yolları kendi siyasi gücüne atfetmekten çekinmedi. Fakat kelam konusu 66 Milyar TL ile 53 bin kilometre yol yapılabilirken yapılan yol 20 bin kilometre. Talan siyasetinin başlangıcında karşımıza çıkan sayılar bu biçimdedir.
SERMAYEYE 80 MİLYAR VERİLDİ
* Mart 2020 itibariyle işsizlik fonu içerisinde yaklaşık 135 Milyar TL bulunmaktadır. DİSK’in verdiği bilgiye nazaran Aralık 2019 itibariyle işsizlik ödeneğinden yararlanan işsiz sayısı yalnızca 595 bin. Meğer birebir periyotta dar tarifli işsiz sayısı 4.4 milyon civarındaydı. İşsizlerin yalnızca yüzde 13’ü işsizlik ödeneğinden yararlanabiliyor.
* AK Parti’nin iktidar olduğu 2010-2019 yılları ortasında İşsizlik Fonunda 111,7 milyar TL toplamıştır. Bunun yalnızca 32 milyarı emel kapsamında işsizler için kullanılmış geri kalan 80 milyar TL’si hedef dışı, sermayeye transfer biçiminde kullanılmıştır.
KEFEN PARASI HAZİNEYE AKTARILDI
* Merkez Bankasının harikulâde durumlarda kullanılmak üzere ayırdığı ve “kefen parası” olarak da nitelenen ihtiyat akçesi alınan kararla Temmuz 2019’da 41 milyar TL’nin 21 milyar TL’lik kısmı hazineye aktarıldı. Hazineye aktarılan bu ölçü bilhassa Kara Yolları Genel Müdürlüğünün borçlu olduğu ve ödemesini gerçekleştiremediği yandaş müteahhitlere 2.5 Milyar TL’lik bir transfer yapılarak rahatlatılması sağlandı. İktidara yakın 17 şirketin toplamda 3 milyar 32 milyon TL’ye yakın vergi borcu ‘uzlaşma’ ismi altında silinmiştir.
NEREYE HARCANDIĞI MUHAKKAK OLMAYAN 5 MİLYON 410 MİLYON LİRA
* Cumhurbaşkanlığı bütçesi kalemlerinde önemli israf ve talan kelam konusu. 2020 yılında nereye harcandığı muhakkak olmayan ve yasal garantiye alınarak sorgulatılamayan örtülü ödeneğe ayrılan hisse 5 milyar 410 milyon TL’dir. Katar’dan 500 milyon dolara (3.3 milyar TL) uçak alındı. Cumhurbaşkanlığı Sarayı 3 milyar TL, Yazlık Saray ise 550 milyon TL’ye mal olmuştur.
* Diyarbakır kayyımının makam odasına ‘yenileme’ ismi altında tam 2 milyon 127 bin 725 lira harcadı. Diyarbakır kayyımının 2019 yılının birinci üç ayındaki yemek faturası toplamı yaklaşık 300 bin TL’dir. Kayyım 92 bin TL’lik ikramlık eşya (fincan takımı) ve 112 bin TL’lik masa alımı da almıştır. Kayyum idaresi, Ocak ayında 34 bin 550 TL, Şubat’ta 73 bin 900 TL ve Mart’ta 56 bin 100 TL olmak üzere toplamda 164 bin 550 TL’ye yalnızca kuruyemiş ve kahve alımı yapmıştır. Diyarbakır kayyımı 1 ton 600 kilogramlık fıstık kadayıfının bedelini belediyenin kasasından ödedi.
* Mardin’de kayyımın belediye kasasından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’li bakanlara gümüşçüden 600 bin liralık ikram aldı. Kamunun kiraladığı araçların toplam maliyetleri ise 2020 yılı itibariyle yaklaşık olarak 650 Milyon TL civarındadır.
SAVAŞ HARCAMALARI 230 MİLYAR
* 2020 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programında müteahhit firmalara yapılacak garanti ödemeleri için 18 milyar 800 milyon TL ayrıldı. Yap-işlet-devret (YİD) projeleri ve kamu-özel işbirliği (KÖİ) ile hayata geçirilen köprü, otoyol ve kent hastaneleri Hazine Garantileriyle yapılmıştır. Yalnızca 211 proje için verilen (53,7 milyar dolarlık) yatırımlarda Hazine Garantisi 123,5 milyar doları (790 milyar TL) buldu. 18 kent hastanesi için devletin kasasından çıkacak kira bedeli 30 milyar dolardır. 2020 yılı bütçesi açısından baktığımızda, Savaş ve Güvenlik Harcamaları Toplamı 230 Milyar TL’dir.
* Görüldüğü üzere israf, talan ve savaşa harcanan ölçü 1.200 milyar TL’yi aşmaktadır. Bu ölçü ile yalnızca pandemiye karşı gerekli tedbirleri almak değil, Türkiye’de dal, yurttaş, topluluk açısından baktığımızda her ölçekte sıkıntıları çözebilecek bir ölçüdür.
İŞSİZ SAYISI 10 MİLYONA YAKLAŞTI
* Türkiye’de Nisan ayında kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) alan sayısı 2,5 milyon kişi artmıştır. Müracaat sayısının 3,5 milyon bandında olduğu ilgili bakan tarafından tabir edilmiştir. KÇÖ dışında ‘ücretsiz izin’ düzenlemesi kapsamından kaç kişinin yararlandığı açıklanmamıştır. KÇÖ kuralları nedeniyle milyonlarca çalışan fiyat kaybı yaşamasına ve çalışmamasına karşın bir dayanak almamış görünmektedir.
* Türkiye’de istihdam azalışı hızlanmış ve 83 milyonluk ülkede yalnızca 27 milyon kişinin istihdamda olduğu tabir edilmiştir. 27 Milyon istihdam sayısı istihdamda 2017 yılından bu yana rastgele bir artışın yaşanmadığını da göstermektedir. Şubat devrinde evvelki yılın tıpkı devrine nazaran 530 bin, inşaat kesiminde 93 bin, hizmetler kesiminde 183 bin kişi işini kaybetmiştir. Periyot için istihdam kaybı 602 bin olarak açıklanmıştır. Bu datalar Kovid-19’un ülke iktisadını durdurduğu Mart ve Nisan devirleri için ne kadar bir kayıp yaşanacağını göstermektedir.
* Geniş tarifli işsiz sayısının Kovid-19 öncesi sayının da dahil edilmesiyle 10 milyon bandına yaklaşacağı kestirim edilmektedir. Geniş tarifli yaklaşık 3,5 milyon ek işsiz artışı olacağı varsayım edilmektedir. Bilhassa genç ve bayanlarda kitlesel bir işsizlik artışı yaşanacağı öngörülmelidir. İş aramaktan umudu kırılan sayısı çok süratli artmaktadır. Haziran-temmuz ayları itibariyle yeni mezunların en az yüzde 70’inin işsiz kalacağı öngörülmektedir.
32 MİLYON KİŞİ BANKALARA 659 MİLYAR TL BORÇLU
* Borçluluk hane halkları ve bireyler seviyesinde de yükselmektedir. Mart ayı sonu itibariyle kişisel olarak 32,1 milyona yakın kişi bankalara 659 milyar TL borçludur. Son 1 yıl içerisinde borçlu sayısı 1 milyon 171 bin kişi (yüzde 3,7 artış), borç ölçüsü da yüzde 20,5’lik artışla 659,2 Milyar TL olmuştur.
KÜRT KENTLERİNDE EKONOMİK KRİZ
* Türkiye, korona virüsü pandemisi öncesi, derin bir ekonomik kriz yaşıyordu. Türkiye’de yaşanan kriz, Kürt kentleri açısından iki kat daha derin boyuttaydı. Bölgenin iktisadi sömürüye maruz kalması her makro-mikro ekonomik bilgi açısından apaçık görünmekteydi. 2008-2019 yılları ortasında Kürdistan’dan batıya 1 milyon 468 bin kişi göç etmesine karşın, Kürt kentlerindeki işsizlik daima yüksek oranlarda seyretti.
* Kürt kentlerine dair iktidarın savaşı politik tercih olarak devreye koyması krizi derinleştiriyor. Yalnızca 2015 yılı sonrası başlayan çatışmalardan dolayı en az 50 bin esnafın kepenk indirdiği biliniyor. Savaştan dolayı yayla yasakları, hudut kapılarında uygulanan engelleyici siyasetler, OHAL uygulamaları, kentlerin askerileştirilmesi, yatırım tabanlarının yok edilmesi, Batı’ya göçü zorlayan yerinden etme siyasetleri vb. çok sayıda durumun bileşmesiyle Kürt kentlerindeki kriz tarihî olarak taban dalga biçiminde seyretti.
KÜRT KENTLERİ SON SIRALARDA
* Vilayetler ortası ömür endeksi sıralamasında Kürt kentleri son sıralardadır. Kürt kentlerinde yaşayan nüfus, toplam nüfusun yüzde 18’i iken (15 Milyon 106 bin) 15 üzeri nüfus içerisinde bu oran yüzde 16’ya düşmektedir (9 Milyon 842 bin). Bu kentlerde nüfus oranlarına karşın işyeri sayılarında oran yüzde 8’e kadar düşmektedir (155 bin, SGK, 2020-Şubat). Kürt kentlerinin temel işletmeleri ‘esnaf işletmeleri’ niteliğinde olmasına karşın Kürdistan esnaf sayısının ülkeye oranı yalnızca yüzde 14’tür (254 bin, TESK, Mart-2020).
* Kürt kentlerindeki işsizlere yönelik rastgele bir ödenek yahut tesirli bir yardım programı yoktur. Ülke genelinde işsizlik ödeneği hak edenler içerisinde Kürt kentlerinin hissesi yalnızca yüzde 10’dur. İşsizlik oranı Türkiye genelinde 2019 yılı için 13,7 olarak açıklanmışken bu oran Güneydoğu Anadolu (TRC) bölgesinde yüzde 22,4 olarak açıklanmıştır. Ülke geneli istihdam oranı yüzde 45,7 iken GAB’da bu oran 35,7’dir. Yeniden işgücüne katılma oranı ülke geneli için yüzde 53 iken bu Kürt kentleri için yüzde 46,1’dir.
KÜRT KENTLERİNDE İKTİSADİ AKTİFLİK
* Kürt kentlerindeki iktisadi aktiflik de öbür bölgelere nazaran epeyce zayıftır. Kürt kentlerindeki toplam esnaf sayısının 238 bin, öteki kentlerdeki esnaf sayısının 1 milyon 537 bin olması iktisadi aktifliğin zayıflığının göstergelerinden biridir. İktisadi aktifliğin yanı sıra toplumsal yardım bilgileri de Kürt kentlerindeki yoksulluğa işaret ediyor.
* İçişleri Bakanlığı ve Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler bakanlığı başta olmak üzere genelgelerle kapalı tutulan işletmeler ve fiili olarak kapanan işletmeler tesiriyle Küt kentlerinde olan işsiz sayısının (907 bin) kalıcı bir biçimde en az yüzde 35 artma riski taşıdığı, 300-600 bin işsizin daha açığa çıkacağı ve bu kentlerde işsiz sayısının 1,2 milyon-1,5 milyon bandına yükselme riski taşıdığı gözlemleniyor. (MA)
Gazete Duvar
