Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Topluluk Derneği’nden (CİSST) Berivan Korkut, 2016 ve 2019 yıllarını kapsayan bir rapor hazırladı. ‘İnsan Hakları İhlalleri Müracaat Cevapları’ isimli raporda 1 Ocak 2016 ile 31 Aralık 2019 tarihleri arasında Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Umum Müdüriyeti (CTE), Cumhurbaşkanlığı Muhabere Merkezi (CİMER), Meclis İnsan Haklarını İnceleme Encümeni (MİHİK), Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme konseyleri ile bölge ve ilçe insan hakları konseylerine yapılan müracaatlar ve bu müracaatlara verilen karşılıkların değerlendirmesi yapıldı. Raporda öne çıkan kurumlardan biri de işleyişi ve varlığı sıkça muaheze konusu olan Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu oldu.
15 BİN MÜRACAAT
Dört yıllık mühlet içerisinde dernek tarafından 7 munfasıl kuruma 15 bin 659 müracaat yapıldı. Raporda yapılan bir değerlendirmede şu tespitte bulunuldu: “Kurulların müracaatlara verdiği karşılıklarda ehil ve efektif inceleme yapılmıyor. Bu nedenle şura kararlarına itiraz etme muhtaçlığı olduğunda hangi kurum ve kuruluşa itiraz edileceği hususunda bir boşluk bulunmakta.”
Raporda çarpıcı kısımlardan biri de Cezaevi İzleme Kurulları’na yapılan müracaat sayısının yılları nazaran artışı oldu. 2016-2017 yılları arasında bu şuraya 400’e yakın müracaat yapılırken 2018 ve 2019 arasında bu sayı giderek arttı. Rapora nazaran son iki yılda Cezaevi İzleme Kurulu’na 900 müracaat yapıldı. Bu müracaatlara karşılıklar ise 2016-17 yılları arasında 25 iken 2018-19 yılları arasında 16’ya kadar düştü.
KONUMUNDA İZLEME GİDEREK DÜŞTÜ
Cezaevi İzleme Kurulları’na yapılan müracaatlarda cezaevine giderek alanında incelemede bulunma talepleri de nokta aldı. Şuranın 2017-18’de farklı cezaevlerinde 19 bölgesinde inceleme yaptığı belirtilirken 2019 yılında ise bu sayı 2’ye kadar düştü. Noktasında inceleme için raporda şu açıklamalar mekan aldı: “ Gelen karşılıklarda, görüşmenin nasıl gerçekleştiğine dair bir habere rastlanmadı. Tüm bu dört yıllık süreçte müracaata sebep mahpusun hak ihlaline uğradığına dair bir rapor konsey tarafından hazırlanmadı.”
Raporda taraf alan bir sair bahis ise ceza infaz kurumlarını direkt izleme salahiyeti olan vilayet ve ilçe İnsan Hakları Konseyleri oldu. Kamu kurumlarıyla ilgili şikayetleri inceleyen bu konseye yapılan müracaat sayısı 2016 yılında 400’e yakınken 2019 yılında kurumlarla ilgili yapılan hak ihlali şikayetlerinin sayısı 900 oldu.
Raporda Bölge ve İlçe İnsan Hakları Kurulu’yla ilgili şu değerlendirmeler yapıldı: “İl ve ilçe insan hakları şuralarına son dört yıl içerisinde derneğimiz tarafından 2327 müracaat yapılmıştır. Bu müracaatların sonucunda 416 müracaata inceleme yapılarak yanıt verilmiştir. 278 müracaat için de başka kurumlara yönlendirme yapıldığına dair evrak elimize ulaşmıştır. Dokümanlar incelendiğinde yanıt verilen müracaatlardan 180’inde hapishane ziyaret edilerek izleme yapıldığı ve bu izlemelerin yalnızca 20’sinde müracaatta bulunan mahpusla direkt görüşüldüğü belirtilmiştir. Verilen yanıtlarda görüşmenin nasıl gerçekleştiğine dair bir habere rastlanmamıştır. Dört yıl içerisinde yapılan müracaatlar sonucunda 9 ihlal, 20 kısmen ihlal karşılığı derneğimize ulaşmadı.”
‘YERİNDE İNCELEME YAPILMIYOR’
En çok şikayetlerin ulaştığı kurumlardan biri de Meclis İnsan Haklarını İnceleme Encümeni oldu. Raporda, Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na yapılan müracaatlar ve gelen cevaplarla ilgili şu tabirlere yan verildi: “Dört yıl içerisinde yapılan 2 bin 254 müracaatın yalnızca 381’inin sürece alındığına dair kurumumuza haber ve evrak ulaşmıştır. Bu yanıtlar incelendiğinde alanında izleme yapılmadığı, mahpusların görüşünün alınmadığı, kurumdaki dokümanlar ve kamera kayıtlarının incelenmediği görülmekte.”
BÜTÜN MÜRACAATLARA BIREBIR CEVABI VEREN KURUM
Çalışmalarıyla ilgili sıkça gündeme gelen Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu’nun (TİHK) karnesi de raporda detaylıca nokta aldı. Hizmeti insan onurunu temel alarak insan haklarını korumak ve geliştirmek, şahısların eşit muamele görme hakkının teminat altına alınmasını sağlamak olan kurumla ilgili raporda konum alan şu sözler dikkat çekti: “Başvurulara kurumun direkt verdiği bir yanıt yok. Yalnızca malûm aralıklarla standart yanıt göndermekte.”
Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu’nun, dernekler vasıtasıyla kendisine yapılan müracaatlara şu cevabı verdiği de ortaya çıktı: “İllerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar dışında rastgele bir hükmî kişi vasıtasıyla kurumumuza yapılan müracaatların incelemeye alınmadığı…”
Raporda CİMER, Adalet Bakanlığı ve Ceza Tevkifevleri Umumi Müdüriyeti üzere yetkili kurumlara da 2017 yılından sonra yapılan hak ihlali müracaatlarının arttığı ve bu kurumlardan da yıllar içerisinde verilen cevap sayılarında azalma görüldüğünün altı çizildi.
SONUÇ: FARKLI TAVIRLAR SERGİLENİYOR
Raporun sonuç kısmında yetkili heyet ve kurumların farklı tavırlar sergilediği ve objektif bir biçimde sorumlu şahısların aydınlatılmadığı belirtildi: “Sivil topluluk açısından Türkiye hapishanelerinde uzun mühletten beri hak temelli izleme yapılamaması, raporda anılan konseylerin hapishane sahasındaki sorumluluğunu daha kıymetli hale getirmekte. Bu şuraların insan hakları bağlamında ortamdaki tesiri, müracaat mekanizmalarını en faal kullanan kişi ve kuruluşlardan biri olan CİSST için son aşama kıymetlidir. Rapor değerlendirildiğinde ise mekanizmaların bağımsız ve konumunda izleme cephesinin eksik olduğu, birebir konsey yapısının farklı isimli yargı yerlerinde ve vilayetlerde farklı tavırlar sergilediği, bir hak ihlaline ya da hak ihlali tezine karşılık objektif ve detaylı olarak ilgililerin aydınlatılmadığı görülmekte. Tüm bunlar, müracaat mekanizmalarının etkililiğinin arttırılmasına işaret eden değerli datalardır.”
Gazete Duvar
