Garp metropolleri, bir vadedir kendi sömürgeci geçmişiyle hesaplaşmayı tartışıyor. Yeniliğinden ötürü şimdi tahlilini derinlikli formda yapamasak da şunu söylemek için müneccim olmaya gerek yok: Irkçı mirası yansıtan heykellerin devrilişi, içinden geçtiğimiz periyodun bir sembolü olacaktır. ABD’den İngiltere’ye, Fransa’dan Belçika’ya kadar çeşitli heykeller, ırkçılık zıddı fiillerden nasibini aldı. Lakin biz bunların ne manaya geldiği konusunda, heyecanın tesirinde yapılmış argümanlı tahlillerden şimdilik kaçalım ve heykellerin yıkılışına dair yapılan kimi tartışmalar üzerine yoğunlaşalım.
Bir Washington Post muharriri kalkıp Kırım yakınlarında, denizin dibinde bulunan Lenin ve Marx heykellerinin fotoğrafını paylaşmış ve imalı bir biçimde ‘bugün sadece sanatsal nedenlerle bile tüm heykellerin denize atılabileceğini’ söylemiş. Elbette bunu yaparak dolaysız bir biçimde bir köle taciriyle, ‘zincirlerinizden öteki kaybedecek bir şeyiniz yok’ diyenleri tıpkı kefeye koymuş.
Yaptığımız şey, yalnızca yalın bir tahlilin satır arası okuması değil. ABD’de, Avrupa’da heykeller bir bir devrilirken, bazılarının derhal geçmişteki örneklerine döndüğünü görüyoruz. Ancak böylesi bir ‘tarih’, bütün devrilen heykellerden oluşan, sıradan bir dizgi yaratımından bir adım öteye gidemiyor. Böylesi zihinlerin mekanını Google, ‘Tarihte devrilen heykeller’ sorusuna vereceği cevapla pekala doldurabilir. Evvel odaklanmamız gereken şey, bu gelişigüzelliğin kendisi.
Önemli önemli oturup ‘neden devrimcilerin heykelinin bir köle taciri heykelinden daha farklı olduğunu ve denizde olma nedenlerinin tıpkı yorumlanamayacağını’ anlatmaya kalkarsak, Marx ve Lenin’in kahkahaları Kırım Denizi’nin dibinden konutlarımıza kadar gelecektir. İnsan tarihe baktığında hikayeleri, şahısları birbirinden ayırabilme yetisine sahiptir. Bunu yaparken sahip olduğunuz tarihi okuyuş formu, sizin yalnızca işinizi kolaylaştırır. Yani ‘taraf olmaktan’ korkan bu amorf mütalaaların ordusuna mensup olanlar bile bunu başarabilir.
Daha da yalınlaştırılmış bir anlatımla şöyle söyleyelim: Soykırımcı hükümdarların heykellerine bir hücum olduğunda bu hesaplaşmanın kendi geçmişi aşikardır, harekete geçiren altyapısı zahirdir. Siz istediğiniz kadar marksizmi eleştirin, istediğiniz kadar kendinizi farklı konumlandırın; devrimcilerin heykellerine yapılan hücumlar bundan apayrı bir arkaplan taşıdığı için, yapılan tasnifler de farklı olacaktır. Biraz daha uzağa gidersek, Mısır’daki köle isyanlarında firavunların mezarlarına girip öfkeyle talan edenlere ne diyeceğiz, tarihi eser kaçakçısı mı?
Çar III. Aleksandr’ın Moskova’daki heykeli ve konumda sürüklenen bronz kafası…
Bir de estetik ve kültürel paha tartışması var natürel. Düne kadar yıkılan Lenin heykellerine sevinip ‘özgürlük’ destanları yazanlar, artık sözkonusu heykellerin ‘sanatsal’ bedelini hatırlatıyorlar. İşin daha da vahim yanı, kendini ‘sol’ olarak gören kimi kesitlerden de tek tük bu türlü seslerin çıkıyor olması. Ekim Devrimi sırasında devrilen devasa çarlık yapıtlarından ne kadar haberleri var acep? Mesela Çar III. Aleksandr’ın Moskova’daki heykeli ve mekanda sürüklenen bronz başı -ki bugünün öfkesiyle akraba sayılabilir- devrimin sembollerinden biridir. Aleksandr’ın bu heykeli, yalın bir estetik tasayla dikilmemiştir. Binaenaleyh kendisine yönelik öfke, bir noktadan sonra kişilerin gözündeki ‘estetiği’ bastırabilir. Bundan doğal bir şey yoktur.
Tam da burada gözün estetik algısının değişebileceğini hatırlayabiliriz. Bir öbür deyişle kimisi için, böylesi bir yıkımın ta kendisi de ‘estetik bir olay’ olarak bedellendirilemez mi? Paris’in ince işlenip dizilmiş kaldırım taşları sökülünce ortaya çıkan kumlar, 1968’de sokaklarda barikat kuranlar için ‘kumsal’ olarak kendini göstermemiş miydi? Nasıl bir heykelin yıkılışını yorumlamak, o heykelin kime ilişkin olduğuyla ilgiliyse, estetik konusu da ona bakan gözlerin kime ilişkin olduğuyla ilgilidir.
Sahihe akıllıca, Marx ve Lenin heykelleri suyun altında estetik olarak çok şık görünüyor. Ancak sömürgecilerle, ırkçılarla, köle tacirleriyle birebir sularda yüzmüyorlar. Kimse bilmem hangi köle tacirinin ne ismini hatırlayacak ne de heykelle somutlaşmış cismini. Onlar, yıkılışlarıyla var olacak, var oluşlarıyla değil. Halbuki çelişkiler bir yana gitmediğine nazaran, hayaletler dolaşmaya devam edecek. Binaenaleyh hangi heykelin denizde yosun tuttuğunun ehemmiyeti yok; kıymetli olan hangisi tarihte çürüyüp gidecek, hangisi rehberlik edecek…
Gazete Duvar
