Kürt sanatçı Hozan Dino 22 yıldır yurtdışında yaşıyor. PKK ile AK Parti ortasında başlatılan barış süreci periyodunda 2014 yılında Türkiye’ye gelen Hozan Dino, bir müddet Türkiye’de yaşadıktan sonra tekrar Hollanda’ya gitti.
Kürtler ortasında özel bir yeri olan Hozan Dino’nun, 20 yıl evvelki müzikleri hala en çok dinlenenler ortasında yer alıyor. Hozan Dino’un son çıkan ‘Roj’ albumü Kürt medyasında yer almasa da, toplumsal medya platformlarında büyük bir beğeni topladı. Ayrıyeten Hozan Dino’nun ‘Emir kûda çû’ (Ömür Nereye Gitti) müziğine ilişkin yeni klibi de yayınlandı.
Hozan Dino ile 22 yıldır süren sürgün hayatını, yeni albümünü, 2008 yılında Kürdistan’a giderken Hewlêr Havaalanı’nda yaşadığı hayal kırıklığını, UYGUN Parti Genel Lideri Meral Akşener’in basın danışmanı gazeteci Murat İde, sanatçı Berdan Mardini ve Koray Avcı’nın Hozan Dino’ya ilişkin olan müziklerini nasıl çaldıklarını konuştuk…
‘DEĞERLERİNE YABANCILAŞAN KÜRT KURUMLARINADIR SİTEMİM’
Öncelikle şunu sormak istiyorum: On yıl ortadan sonra bir albüm çıkardınız. ‘Ömür nereye gitti’ isimli albümünüzde ‘Ey felek, söyle ömür nereye gitti?’ diye bir serzenişte bulunuyorsunuz… ‘Yalancı dostlarım ve yol arkadaşlarım yalnız bıraktı gitti’ diye de ekliyorsunuz. Hozan Dino büyük bir hayal kırıklığı yaşadı diye düşündüm. Siz neler söylemek istersiniz.
Sizin de belirttiğiniz üzere, on yıldan uzun bir mühlet rastgele bir albüm çalışmam olmadı. Bunda ekonomik nedenlerin yanı sıra Kürt sanatkarların ülkesizlikten kaynaklanan çok başlı hayatları da tesirli oldu. Ömrün her alanında olduğu üzere sanatta da bir sıfır yenik başlıyorsunuz. Yani bizim yazgımız tarihi Kürt çabasının mukadderatıyla paralellik arz ediyor. Her sürecin ruhsal bir şekillenişi vardır. Geçmişte yaşadıklarımız, bizi yaşama bağlayan uğraş ruhunu, gücünü ve o günleri paylaştığımız yol arkadaşlarımızın yokluğunu hissediyor olmanın bir sonucudur ‘Ey felekê ka bibêje buyruk kûda çû’. Uydurma dostlara ve yetersiz yoldaşlıklara, ruhumu ve hislerimi kemiren kâbuslara bir sitemdir ömrümü sorgulamam. Kendi kıymetlerine yabancılaşan ve kendinden olanı bedelsiz ve yetersiz gören, Kürt gayretinin önde gelen kurum ve kuruluşlarınadır sitemim.
‘ADRESİ AŞIKÂR OLAN HISLER ESTETİKTEN VE DERİNLİKTEN UZAKTIR’
Son albümünüz her ne kadar medyada yer almasa da toplumsal medyada çok konuşuldu ve çok beğenildi. Kürtler ortasında Hozan Dino’nun çok özel bir yeri var. Müziklerinizin kelam ve müziğinin neredeyse tamamı size ilişkin. Ayrıyeten yalnızca Kürt değil, Türk dinleyicileriniz de olduğu biliniyor. Tüm bunları bir ortaya getirdiğimizde, Kürtler ortasında bu kadar özel bir yerinizin olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Maalesef sizin de lisana getirdiğiniz üzere yeni albümüm Kürt medyasında yer almadı. Doğrusu çok da şaşırdım diyemem. Bu alışageldik bir durum. Fakat on yıl üzere uzun bir ortadan sonra çıkmasına karşın toplumsal medyada beklediğimden daha büyük bir ilgi gördü. Sizlerin de bildiği üzere her yerde görünmeyi pek seven biri değilim. Bu, sanatçıyı üretimden koparır. Kendine vakit ayıramadığın vakit üretmen mümkün değildir. Üretmeye çalışsan bile nitelik son derece sığ ve toplumsal gerçekliğe karşılık olmayan eserler ortaya çıkar ki bununda sanatsal ve toplumsan bir karşılığı yoktur.
Muvaffakiyetlerin tesadüflere bağlı olmadığına inanıyorum. Halkımızın beni sevmesi ve sahip çıkıyor olması yapıtlarımın his dünyasına karşılık olabilmesinden kaynaklandığını düşünüyorum. Beni farklı kılan eserlerimdeki imge ve söz lisanının farklılığıdır. Adresi belirli olan hisler estetikden ve derinlikten uzaktır. Bu nedenle eserlerimdeki imgeler ve metaforlar yazım dilimin derinliğini belirler. Çok geniş bir kitleye ulaşmamın sebebi his yelpazemin etnik ve marjinal değil kozmik bir bakış ile lisana getirebilme uğraşımdan kaynaklanıyor.
Kısa müddet evvel, “Bizi bağışlayın sevgili hocam ve Kürt müziğinin işçisi, siz ‘Dewreşê Evdi’ ile başladınız biz de ‘Bilibendê’ ile devam ediyoruz” diye bir paylaşımınız oldu. Bunu biraz açar mısınız?
Aslında Kürt müziğinin içinde bulunduğu durumu ironik bir biçimde tartışmaya açmak istedim. Tarihî doğal devinimini tamamlamadan, içinde bulunduğu yüzyılın ruhsal şekillenişine ayak uydurmak için yapay bir zorlama ile varlık çabasını veriyor olmasıyla birlikte nitelik olarak önemli problemlerle karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Meğer ki Kürt dengbêjlik geleneğinin binlerce yıla dayanan doğal bir gelişim süreci vardır. Kendi doğal mecrasında daha çok uzun mühlet kaynaklık yapabilecek toplumsal, siyasal, kültürel ve felsefi bir zenginliğe sahiptir. Bu devasa zenginliği görmeyen ve tanınan kültürün rüzgarı ile savrulan bir ‘sanat’ anlayışı gelişmiştir.
Gelişen teknoloji ve toplumsal medya ile birlikte Kürt müziğinde yeni bir boyut kazandırdı. Bu hem tartışmaları beraberinde getirdi hem Kürtçenin gelişmesi tarafında bir araç haline geldi. Siz ne düşünüyorsunuz?
Bir yandan ulusal ve memleketler arası alanda varolma gayreti veren 50 milyonluk yasaklı bir halk gerçekliği, başka yandan teknolojik imkanlardan faydalanabilme şartlarının olgunlaşmış olması, yasakların delinmesine imkan sağlamıştır. Diasporada yaşayan ve yaşadıkları ülkenin temel insan hak ve özgürlüklerinin vermiş olduğu imkanlardan faydalanan etkin kullanıcıların toplumsal medyadaki Kürtçe paylaşımları dünyanın heryerinde yaşayan Kürtler tarafından görsel ve işitsel olarak takip edilmesine imkan sağlıyor. Kısmen de olsa Kürt müzik pazarının oluşması, maddi getirisi, Kürt müziğine yönelik ilginin artmasına neden oluyor. Bunun yanısıra Kürt ulusal gayretine endeksli olarak gelişen, misyon üstlenen sanatkarların gelişmesine, kitlelere kolaylıkla ulaşmasının önünü açmıştır.
‘HERKESİN BAKIR HISLERI VARDIR’
‘Ödünç hisler ile sanat yapmıyorum’ demiştiniz bir söyleyişinizde. Tam olarak neyi kastediyorsunuz?
En hoş his insanın kendi iç dünyasından kopup gelendir. Şayet bunu şiire dökebilmişsen işte o vakit yüreğinin tercümanı olmuşsun demektir. Zira herkesin bakır hisleri vardır. Ve bunu diğerinin bütünü ile hissetmesi pek muhtemel değildir. Aksi, hasreti ve yaşama dair her şeyin derinliğini kendim hissettiğimde beni seven ve dinleyenler ile daha sağlıklı bir irtibat kurabiliyorum.
‘SERMAYESİ HIS OLANIN HAYATI PAMUK İPLİĞİNE BAĞLIDIR’
Tüm dünyayı meskene kapatan korona virüsünden en çok ziyan görenler ortasında sanatkarlar da var. Zira konserler yasaklandı. Sanatkarlar ise online konserler düzenlemeye başladı. Siz bu müddette neler yaptınız? Dijital dünya konserlerini nasıl buluyorsunuz?
Evet maalesef korona virüsü ömrün her alanını felç etti. Toplumsal olarak sonu kestirilemeyen bir sürece evrilmeye başladı. Bu durumda ziyan gören kesitlerden biri de sanatkarlardır. Maalesef yüze yakın sanatçı, içinde geçtikleri sürecin ağır travmalarına dayanamayarak hayatlarına son vermişler. Sermayesi his olanın dünyası ve hayatı pamuk ipliğine bağlıdır. Zira bizler birden fazla vakit mantıkla değil his ile hareket ediyoruz. O yüzden erken dağılırız.
Konserlerin yasaklanması sanatkarların kitlelerine ulaşabilmek için öteki arayışlara girmelerine neden olmuştur. Bunlardan biri de toplumsal medya konserleridir. Lakin her ne kadar sanatkarın manevi dünyasını destekliyor üzere görünse de maddi olarak hayatlarını idame edebilmelerine imkan sağlamamıştır. Bir sanatçı olarak heyecan duyduğumu ve motive olduğumu söyleyemem. Gerçek konser atmosferinden uzak heyecanı olmayan gözle ve güç ile irtibat kuramadığın garip bir ortam. O nedenle bu cins konserleri çok seyrek veriyorum.
17 yıl yurtdışında yaşadınız. 2014’te Türkiye’ye geldiniz. Daha sonra yine yurtdışında yaşamaya karar verdiniz. Neden bu kararı aldınız?
Şayet doğduğum topraklarda yaşayabilme şartlarım yoksa, oranın dışındaki her yer benim için dünyanın rastgele bir yerinden farklı değildir. Zoraki öğretilmiş ortak bir lisan ile sonları belirlenmiş bir coğrafyada kendi anadiline yabancı ve kendi benliğimin katili olamam. Dini, lisanı, bir bütün olarak kültürü yabancı olan dünyanın rastgele bir ülkesinde özgür yaşayabiliyorken, bin yıldır tıpkı coğrafyada ortak toplumsal pahalara sahip ve ortak bir lisanı paylaştığın bir halk ile yaşayamıyor olmak acı bir durumdur. 22 yıllık sürgün bir ömrün beni şekillendirdiği yeni bir ömür usulü ile geldiğim coğrafyadaki toplumsal dokunun uyumsuzluğu, beni berbatın iyisi tercihine mahkum kılmıştır.
Bir gün Türkiye’de yaşama üzere bir planınız var mı?
Ne vakit stranlar ve türküler acıyı ve mevti yazmaya son verirse, boğazımda asılı kalan özgürlük stranları ile yaşamıyorsam bile sesimle geri döneceğim.
‘TARİH SİZİ HAK ETTİĞİ YERE KOYACAKTIR’
Öbür Kürt sanatkarlar vakit zaman gündeme geliyor. Ya yeni albüm çıkardıklarında ya da konserler verdiğinde. Hatta verdikleri demeçlerden ötürü da gündem oluyorlar. Lakin siz ne albüm çıkardığınızda ne konser verdiğinizde gündeme geliyorsunuz. Bu kadar çok sevilen ve dinlenen bir sanatçı olmanıza karşın sessiz kalmayı tercih ediyorsunuz anladığımız kadarıyla. Bunun nedeni nedir?
Sanatı ne gayeyle yaptığınıza bağlıdır. Şayet pazar derdi yaşıyorsanız doğal ki kendinizi gündemde tutabilmek için mevcut şartları kendi lehinize kıymetlendirmek ve her türlü reklamı yapmak istersiniz. Lakin içinde bulunduğunuz tarihi hadiselere şahitlik ediyorsanız ve bu misyonu üstenmişseniz, vicdani ve tarihi sorumluluklarınız ferdi egolarınızın önüne geçer. Bu bir tercihtir. Her vakit sonuçları sizi sevindirmeyebilir yahut şahsî egolarınızı tatmin etmiyor olabilir. Bunun yanısıra kimi tercihlerin yanlış yapıldığı kanısındayım. Her vakit gündemde olmak birebir anda, daha süratli bir aşınmayı beraberinde getirir. Sanat uzun soluklu bir gayrettir. Her yerde olmak, çok konser vermek yahut her vakit TV’lerde uzunluk göstermek, çok seviliyor olmak manasına gelmez. Şayet gerçek bir şeyler yapmışsanız yahut üretmişseniz, tarih sizi hakkettiğiniz yere koyacaktır. Yaşadığınız vakti değil tüm vakitlerin sesi olabilirseniz işte o vakit asla ölmeyeceksiniz demektir.
‘KENDİ MESKENIMIZ KÜRDİSTAN’DA HATALI MUAMELESİ GÖRDÜK’
2008 yılında Kürdistan’a gittiniz lakin Hewlêr havaalanında içeri alınmadınız. Neler yaşandı o gün? Kürdistan’daki yetkililer yaşadığınız bu durum nedeniyle sizinle irtibata geçtiler mi?
Aslında pek hatırlamak istemediğim bir vaka. Acı bir anı ve bende çok derin izler bıraktı. Sanatçı arkadaşım Hozan Aydın ve bir çok müzisyen arkadaş ile konser vermek üzere gittiğimiz Hewlêr seyahatimiz hayatımıza, unutamayacağımız ve yüreğimize derin bir çentik atan bir travma oldu. Hewêr’e yaklaştığımızda verilen çabanın sonucu olan özgür topraklar diye kutsadığımız Güney Kürdistan semalarında ağlamaklı ve gururlu bir ruh hali ile buğulu gözlerle inişe geçmiştik. Gökyüzü berraktı. Güneş bile bir diğer parlıyordu. Stranlarını ve çabasını haykırdığımız toprakların sanatçılarıydık ve konutumuza gidiyorduk. İkimiz de çok heyecanlıydık. İndikten sonra toprağı öpecektik ve kendimizden emin adımlarla Kürtçe konuşan polislere pasaportumuzu uzatacaktık. O denli de oldu. Kendimizden çok emindik. Bütün pasaportları topladım ve gurup ismine gişedeki memura uzattım. Hiçbir aksilik beklemiyorduk. Bizi tanımışlardı ve bizi görmekten çok mutlulardı. Bir telefon görüşmesi oldu ve gişedeki polislerin tutumu değişti. Evet bir zıtlık vardı. Bir anda karşımıza Türkmence konuşan biri dikiliverdi. Bize Hewlêr’e girişimizin mümkün olamayacağını söyledi.
İndiğimiz gün 1 Nisan gününe denk gelmişti. Bize latife yaptıklarını düşündük. Fazla ciddiye almadık. Vakit ilerledikçe bunun bir latife olmadığını anlamıştık. Garip olan rastgele bir münasebet sunulmamış olmasıydı. Yaptığımız görüşmeler ve uğraşlarımız bir sonuç vermemişti. Geri dönmememiz halinde fiziki müdahale de bulunacaklarını ve gerekirse gözaltına alınıp bir sonraki uçakla geri gönderileceğimiz söylendi. Evvel oturma aksiyonu yapmayı düşündük hatta pilot, ‘İsterseniz uçağı kaldırmayabilirim’ dedi fakat onlar da bizi tutuklamak ve güç kullanmakla tehdit edince, kendi halkından biri tarafından fiziki bir müdahaleye maruz kalmak ağır gelecekti. Tahminen de bizde çok daha derin bir travmaya neden olacaktı. Fotograflarımız çekildi, prosedüre nazaran fişlendik. Tıpkı bir hatalı üzere muameleye maruz kalmıştık. Apar topar geldiğimiz uçağa ite kalka bindirildik. Uçak havalanmıştı lakin vakit geçmiyordu. Tanımı imkanız bir acı yaşıyordum. Hayatımın en uzun seyahatiydi. Kendi iç dünyamla hesaplaşırken inişe geçtiğimizi farketttim. Evet artık geri dönmüştük. Frankfurt Havaalanı’ndan ayrıldığımızda acılarımızıda paylaşmıştık. Hollanda’ya geldiğimde polis ‘evine güzel geldin’ dediğinde yüreğimde dehşetli bir acı hissetttim. Konutum dediğim yerden kovulmuştum ve konuk olduğum ülkenin polisi bana meskenine güzel geldin diyordu. Meskene döndüğümde bunu kaleme almıştım. ‘Bitmeyen yolculuk’ diye evet hala yolda idim…
KÜRT BASINININ İLGİSİZLİĞİ…
GÜZEL Parti’nin 2018 yılında gerçekleşen kurultayında, kelam ve müziğinin Murat İde’ye ilişkin olduğu açıklanan ‘Bak Yeterliler Var’ isimli müziği çok konuşuldu. Müziğin sizin ‘Ez Zarokek Bênavim’ (Ben isimsiz bir çocuğum) müziğinize olan benzerliğinden ötürü da tartışma yarattı. Herkes bununla ilgili yazıp çizdi lakin sizden bir yanıt gelmedi. Siz bu hususta ne düşünüyorsunuz?
Çok iyi hatırlıyorum, uzun mühlet gündemi meşgul etmişti. Birebir sürece denk gelen Berdan Mardini ve Koray Avcı da tıpkı biçimde yapıtlarımı çalarak yeni eser diye piyasaya sürmüşlerdi. O denli ya, Kürt sahipsizdi, sermayesi acıları idi ve birileri acılarımızı da çalmıştı. İşin garip tarafı bu kadar ses getiren ve Türkiye gündemini bir haftadan uzun mühlet meşgul eden bu hadise Kürt basınında yer almamıştı. Kırgınlığımı ve sitemimi paylaştığım müellif dostum Mehmet Söğüt dışında kimse yazma ve sahiplenme gereği bile duymadı. AKP ve ÂLÂ Parti ortasındaki propaganda yarışının materyali haline getirmişlerdi. Bir yandan AKP, ‘İYİ Partinin seçim müziği PKK’li Hozan Dino’ya ait’ diye anti propaganda yapıyordu bir yandan UYGUN Parti kendisini aklamakla meşguldü. Ulusal basın AKP’ye yaranmak ismine bana her türlü sıfatı yamamakla meşguldü: Azılı PKK, PKK sempatizanı, PKK marşı vs… Tam da o süreçte yaptığım basın açıklaması, Türkiye’nin içinde bulunduğu seçim atmosferinin neden olduğu yoğunluk ve Kürt basınının ilgisizliği nedeniyle gündem dışı kaldı.
Gazete Duvar
