VAN – Covid 19 salgını nedeniyle İran hududundan geçişler azalsa da Van ve ilçelerinde bulunan mülteciler “geri gönderilme” kaygısından sıhhat hizmeti almaktan kaçınıyor. Van-Hakkâri Tabip Odası Lideri Dr. Hüseyin Yaviç, “Türkiye genelinde olduğu üzere Van’da da ne kadar mültecinin Covid 19 virüsü taşıdığını bilmiyoruz” diyor. Yaviç, Sıhhat Bakanlığı ya da üniversite hastanelerine trafik kazaları dışında “doğum” ya da “çocuk hastalıkları” dâhil, süreksiz muhafaza statüsündeki Suriyeliler dışında mülteci başvurusu olmadığının altını çiziyor. Mültecilerin geri gönderilme dertleri nedeniyle sıhhat hizmeti almamaları önemli sıhhat risklerini de beraberinde getiriyor. Sıhhat sıkıntısıyla birlikte bilhassa bayan ve çocuk göçmenleri bekleyen en büyük tehlike şiddet, cinsel akın ve istismar.
Enfekte olan, ilaç tedavileri devam eden Suriyeli mültecilerden konuşabilecek durumda olanlarla meskenlerinin penceresinden görüşüyoruz. Göç Yönetimi Başkanlığı’nın bilgilerine nazaran Van’da ikamet müsaadesi ile 1698 mülteci bulunuyor. Süreksiz müdafaa statüsü ile vilayette bulunan Suriyeli mülteciler, statüleri gereği sıhhat hizmetlerinden fiyatsız yararlanabiliyor. Lakin sıhhat hizmeti almalarının önündeki en büyük mahzur lisan bariyeri. Van’ın Seyrantepe Mahallesi’nde, 2011’deki sarsıntı sonrasında oluşturulan çadır kentte hala zelzelede konutları yıkılan Vanlılar ve Suriyeli mültecilerden oluşan 250’yi aşkın kişi yaşıyor. Her bir ailenin en az beş ya da altı çocuğu var. Bölgeye gittiğimizde 27 kişinin korona virüsüne yakalandığını öğreniyoruz. Bunların 12’si hastanede tedavi gördükten sonra taburcu olmuş. İlaç tedavileri bitenlerin enfekte durumunun sonlanıp sonlanmadığını mutlaklaştıracak denetim testleri ise yapılmamış. Enfekte olan, ilaç tedavileri devam eden Suriyeli mültecilerden konuşabilecek durumda olanlarla konutlarının penceresinden görüşüyoruz. Hastanelerde tercüman bulunmaması nedeniyle tedavi süreçlerinde ve ilaçların kullanımında önemli sorun yaşadıklarını anlatıyorlar. Durumu hala iyi olmayan, nefes almakta zahmet çeken mülteciler, hem maddi imkânsızlık hem de hastanelerde karşılaştıkları zorluklar nedeniyle konutta iyileşme beklentisi içinde.
VAN VİLAYET GÖÇ YÖNETİMİ DE KAYIT ALMIYOR
İran hududu üzerinden Van’a giriş yapan mülteciler güvenlik güçlerine yakalanmadan göç yolunu aşabilirse Vilayet Göç İdareleri’ne müracaatta bulunma hakkına sahip. Fakat bilhassa son bir yıldır müracaatçılara “kayıt almadıkları” tarafında cevap verilip bir diğer vilayet göç yönetimine yönlendiriliyorlar. Van Vilayet Göç İdaresi’nde ‘kayıtların kapalı olduğunu’ öğreniyoruz. Van ve etraf vilayetlerde kayıt yaptıramayan mültecilerin öbür vilayetlerdeki göç yönetimlerinden de misal karşılıklar almaları ise genel bir uygulama halini almış. Öte yandan maddi imkanı, barınma imkânı olmayan mültecilerin bir vilayetten öteki bir ile gitmeleri “kayıtlı” olmadıkları için meşru yollardan mümkün olmuyor. “Kayıtsız” sayılmaları nedeniyle yurt içinde dolanım özgürlükleri bulunmuyor. Şöyle ki, kaydı olmayan bir Afgan ya da Iraklı mülteci kayıt yaptırabileceği rastgele bir vilayet bulabilmek için şehirlerarası otobüsü kullanamıyor. Terminallerde bilet satışında “kimlik ve kayıt” dokümanları soruluyor. Kimlik kartı, yol müsaade dokümanı olmayanlar kimi vakit çok fahiş fiyatlar karşılığında otobüslerin bagaj kısımlarında seyahat ederek ulaşmak istedikleri kente gidebiliyor. Ya da taksiciler, şehirlerarası ulaşımda kontrollerin olmadığı farklı otoyolları kullanarak mültecileri taşıyor. Lakin mültecilerden talep edilen sayılar 200 kilometrelik uzaklık için 3 bin liraya kadar yükselebiliyor. Şayet sığınmacı yüksek sayıları ödeyebilirse binbir zorlukla ulaştığı yeni vilayetteki Göç İdaresi’ne başvuruyor. Kayıt yaptırabilirse “geçici kimlik kartı” alıyor. Lakin uygulama, mülteciye “geçici kimlik kartı aldığı kentte barınma” mecburiliği getiriyor. Kayıtlı olduğu vilayette iş bulma imkânı bulamayan mülteciler ise çalışıp, çocuklarına yeni bir ömür kurma umuduyla büyük kentlere gitmek zorunda kalıyor. Güvenlik güçleri tarafından kayıtlı olduğu ilin dışında bulundukları fark edilirse ya yine kayıtlı oldukları vilayetlere ya da hudut dışı edilmek üzere bulundukları vilayetteki geri gönderme merkezine gönderiliyor.
SON BİR YILDIR SGK’LAR FAAL DEĞİL
Milletlerarası Muhafaza Kanunu ve ilgili yönetmelikleri çerçevesinde “geçici kimlik kartı” alan kişinin sıhhat hizmetinden yararlanmak için Toplumsal Güvenlik Kurumu’nca müracaatının faal hale getirilmesi gerekiyor. Fakat bilhassa son bir yıldır SGK aktivasyonu sağlanmıyor. Uygulamadaki bu aksaklık mülteciler için önemli sıhhat meselelerini beraberinde getiriyor. Bilhassa bayan ve çocuklar hastalandıklarında hastaneler tarafından kabul edilmiyor, kabul edilmeleri durumunda da yüksek fiyatlar talep ediliyor.
GERİ GÖNDERİLME TELAŞI İLE SIHHAT HİZMETİ ALMIYORLAR
Van Tabip Odası Lideri Hüseyin Yaviç mültecilerin önemli sıhhat problemleri ile karşı karşıya olduklarını, “kayıtsız” bekleyen ya da yerleşik yaşama geçen gebe bayan ya da çocukların da sıhhat hizmeti almak konusunda çok az talepleri olduğunu belirtiyor. Yaviç, kayıtsız ya da hareket halindeyken (göç yolu) hastalanan mültecinin rastgele bir sıhhat kurumuna başvurmamasının temel nedeninin “geri gönderilme kaygısı” olduğunu söz ediyor. Süreksiz muhafaza statüsü tanınan Suriyeli mülteciler ise hastanelere gittikleri vakit ana lisanlarında tercüman bulunmaması nedeniyle gerekli muayeneyi yaptıramıyor. Lisan bariyeri de yanlış teşhis ya da tedavinin ertelenmesinden kaynaklanan önemli sıhhat sıkıntılarını beraberinde getiriyor.
GERİ GÖNDERME MERKEZLERİNE GEREKLİ SIHHAT HİZMETLERİ VERİLMİYOR
Tabip Yaviç’in aktardığına nazaran İran sonundan geçiş yaptıktan sonra yakalanarak ülkelerine iade edilmek üzere Geri Gönderme Merkezi’ne yerleştirilen mülteciler de önemli sıhhat meseleleri ile karşı karşıya. Aylarca hareket halinde, yollarda olan mültecilere bu merkezlere getirildiklerinde revir alanı ve kâfi sıhhat ekipmanı bulunmaması nedeniyle yalnızca birinci basamak sıhhat taraması yapılıyor. Geri Gönderme Merkezi’nde tabiplere yönelik kollayıcı tedbir alınmaması tabip sıhhatinde riskleri de beraberinde getiriyor.
VAN OTOGARI’NDA POLİS ENGELLEMESİ
Geri Gönderme Merkezi’nden avukatların teşebbüsleri ile çıkarılabilen ve “yol müsaade belgesi” alabilen mültecilerin birinci durağı Van Otogarı. Öğlen saatlerinde gittiğimiz otogarda bir küme mülteci farklı kentlere hareket edecek otobüslerin kalkış saatini bekliyordu. Vilayet Göç Yönetimi tarafından verilen “yol müsaade belgeleri”ne sahip oldukları için kanunî yollarla seyahat edebiliyorlar. Otogarın bekleme salonunda mültecilerle konuşmak üzere yanlarına gittim. Lakin kısa bir mühlet sonra otogar polisi mültecilerle konuşmanın ve fotoğraf çekiminin “valilik iznine” tabi olduğunu söyledi. Polise, fotoğraf çekimi yapmayacağımızı, mültecilerle konuşmak istediğimizi söylüyorum. Polis bunun da mümkün olmadığı karşılığını veriyor ve Van Emniyeti’ne bağlı Güvenlik Şube takımlarını otogara çağırıyor. Güvenlik Şube gruplarının gelişini beklerken bir ‘vatandaş’ olarak mültecilerin yanındaki boş koltuklardan birine oturuyorum. Çabucak yan koltuklarda oturan ailenin biri bebek, başkaları de altı ila 10 yaşları ortasında dört çocukları var. Hitap etmek için bayanın ismini soruyorum lakin mülteci bayan söylemek istemiyor. Babası bebeği kucağına alıp yürüyerek susturmaya çalışıyor. Bayan “yol müsaade belgesi” ve Ankara otobüs biletini sıkı sıkı elinde tutuluyor. Mülteci bayan “Polisler size, bizimle konuştuğunuz için mi kızdılar?” diye soruyor. “Hayır. Sizinle ilgisi yok” diyorum. Mülteci bayan “Biz aylarca Geri Gönderme Merkezi’nde kaldık. 14 gün evvel de karantinaya aldılar, yeni çıktık. Yanımda durduğun için bizi de götürürler tekrar diye korkuyorum” diyerek telaşını lisana getiriyor. Bayan mültecinin yaşadığı korkuyu artırmamak için çabucak koltuktan kalkıyorum. Birkaç dakika sonra Güvenlik Şube takımları geliyor. Van’da rastgele bir yerde, otogar da dâhil olmak üzere çekim/ya da mültecilerle temas için “valilik müsaadesi gerektiğini” söylüyor. Valilik ile dolaylı olarak kurduğumuz temas sonucunda “Vali Bey’in mültecilere dair manzara alınmaması konusundaki kararı çok net” cevabı geliyor. Güvenlik Şube, otogardan ayrılmamızı talep ediyor, ayrılıyoruz.
GERİ GÖNDERME MERKEZİ’NDE İRANLI SIĞINMACIYA TECAVÜZ
Sıhhat problemiyle birlikte bayan ve çocukları göç yolu, hudut geçişi ve sonrasında bekleyen en büyük tehlike şiddet, cinsel atak ve istismar. Şiddet ve istismar, şimdi bulundukları ülkedeki çatışmalar sırasında başlıyor. Kaçış ve göç yolunda, sığınılan ülkede artarak devam ediyor. Van’da da mülteci bayan ve çocuklar cinsel hücum ve istismar tehdidi ile karşı karşıya. İranlı sığınmacı Z.N.’nin Van Geri Gönderme Merkezi’nde misyonlu iki kişinin tecavüzüne uğradığı geçtiğimiz günlerde basına yansıdı. Tecavüz, İranlı Z.N.’nin durumu merkezdeki görevlilere durumu anlatması ile ortaya çıktı.
MÜLTECİ BAYAN ODASINDA CİNSEL HÜCUM
Van Barosu Göç ve İltica Komitesi Üyesi Avukat Mahmut Kaçan’ın aktardığına nazaran Z.N. merkezin, erkek görevlilerin girmesinin yasak olduğu, bayanların tutulduğu kısmındaki tek kişilik odalardan birine alındıktan sonra iki güvenlik görevlisinin cinsel saldırısına uğradı. Kaygıdan sesini bile çıkartamayan Z.N., tercümanla konuşma fırsatı bulduğu birinci anda, iki defa tecavüze uğradığını anlattı. Beyanları kayıt altına alındı, savcılığa gönderildi. Yapılan inceleme sonucunda, güvenlik vazifelilerinin odaya yasak olmasına ve acil bir durum bulunmamasına karşın girdikleri kamera kayıtlarından saptandı.
GÜVENLİKÇİLERİN DNA KALINTILARI BULUNDU
Ayrıntılı araştırma sonunda ise iki güvenlik görevlisinden birinin DNA kalıntıları ile Z.N.’nin çamaşırındaki kalıntıların uyumlu olduğu görüldü. Z.N.’nin beyanları tutarlıydı. Savcılık, “nitelikli cinsel saldırı” hatasından iki güvenlik vazifelisi hakkında dava açtı. Güvenlik vazifelileri, Z.N.’nin ‘olay çıkarttığını’, ‘saçlarını yolduğunu’, ‘kendine ziyan vermeye çalıştığını’ öne sürdü lakin kamera manzaraları ikisini de yalanlıyordu. İkisi de tutuklandı. Fakat bir sorun vardı. Z.N., tezleri ile ilgili bu süreçler yapılırken ortadan kaybolmuştu. Van Barosu’nun, olayla ilgilenen istekli avukatları, soruşturmanın başlatıldığı periyot, tabir verirken Z.N.’ye eşlik eden avukatlar, genç bayana ulaşamıyordu.
AYLARCA TECAVÜZE UĞRADIĞI YERDE TUTULDU
Sordukları makamlardan bilgi de alamıyorlardı. Yaşadıklarının tesiriyle ülkesine geri dönmüş olabileceği tarafında kanaat oluştu. Daha doğrusu bu kanaatin oluşması sağlandı. Z.N., ortada yoktu lakin dava görülecekti. Duruşma öncesinde avukatlar şaşkındı. Z.N., nezaret altında adliyenin bekleme kısmında bekletiliyordu, gitmemişti, kaçmamıştı. Kısa müddette, Z.N.’nin aylardır, tecavüze uğradığı merkezde, ‘idari gözetim’ altında tutulduğu, travma yaşamış olmasına karşın bir sıhhat kurumuna ya da bir öbür kuruma nakledilmediği, hatalıymış üzere, kimseye bilgi verilmeden bir başına durmaya zorlandığı açığa çıktı. Van Barosu davaya katılmak istiyordu. Van 1. Ağır Ceza Mahkemesi, bu talebi reddetti. Duruşmaya, baronun “talep üzerine” atadığı avukattan diğer avukatın girmesine müsaade verilmedi.
Salona basın mensupları, STK temsilcileri de alınmadı. Mahkeme, salgın şartlarını münasebet göstererek bu kararı aldı. Fakat salona silahlı bir düzine polis getirildi, Geri Gönderme Merkezi’nin görevlileriyle birlikte hepsi salonda bekledi. Avukatlar, bu duruma itiraz ederek mahkemeye “bir tecavüz mağdurunun, bu kadar erkek ortasında kendini nasıl anlatabileceğini” sordu ancak sonuç değişmedi. Mahkeme, salonun kapısını kilitleterek, duruşmayı gerçekleştirdi. Duruşma sonunda, cezaevinden SEGBİS ile tabir veren iki güvenlik görevlisinin tutukluluk halinin devamına, merkezdeki öbür görevlilerin şahit olarak dinlenmesine karar verildi. Mahkeme, avukatın talebi üzerine Z.N.’nin bir öteki yere nakli için aile mahkemesine de yazı gönderdi. Aylardır harekete geçmeyen Göç Yönetimi nihayet, Z.N.’nin sığınma meskenine alınması için avukatıyla duruşmadan sonra temas kurabildi. Avukatlar seslerini çıkartmasa, davanın takibi yapılmasa, aslında iltica etmek isteyen Z.N., sessiz sedasız geri gönderilecek, geri gönderilene kadar da tecavüze uğradığı merkezde tutulmaya devam edilecekti. Van’da bulunduğumuz tarihlerde Z.N.’nin Vilayet Göç İdaresi’nin kararıyla akrabalarının bulunduğu bir ile gönderildiğini öğrendik.
GÖÇMEN KAÇAKÇILARI RUANDALI BAYANA TECAVÜZ ETTİ
Van’da geçen yıl İran hududundan kaçak yollarla Türkiye’ye giren Ruandalı bir bayan, Çaldıran yakınlarında üç göçmen kaçakçısının tecavüzüne uğradı. Olay yargıya intikal etti. Ruandalı göçmen bayanın verdiği söz doğrultusunda bir göçmen kaçakçısı tutuklandı. Oburu ise hala firari. Göçmen kaçakçısı hakkında yakalama kararı var. Van Barosu, yetkili kurumlardan Ruandalı bayanın kimlik bilgilerinin yanı sıra bulunduğu yerin bilgisini istedi. Resmi talebe verilen cevapta “Bu isimde bir şahsa ulaşılamadı” denildi. Avukat Mahmut Kaçan, Ruandalı göçmen bayana dair bilgilere ulaşılamamasına ait “kuvvetle olası hudut dışı edildiğini düşünüyoruz” yorumunda bulundu.
MÜLTECİ BAYANLARA INSTAGRAM ÜZERİNDEN TEHDİT VE ŞANTAJ
Avukat Mahmut Kaçan mülteci bayanlara yönelik şiddet ve istismara ait son günlerde Van Barosu’na bayan avukatlar aracılığıyla ulaştırılan bir bilgiyi de paylaşıyor. Kaçan “Bir erkek şahıs, Instagram’dan oluşturduğu hesap üzerinden mülteci bayanları maksat alarak şantaj yapıyor. Cinsel isteklerine cevap vermemeleri durumunda hudut dışı ettireceği tarafında tehditte bulunuyor. Bu mevzuda mağdur birkaç bayan var. Bayan avukat arkadaşlarımız kendileri ile konuşmuşlar. Lakin mülteci bayanlar şikâyet etmek istemedikleri tarafında beyanda bulunmuşlar. Bu hususta bir çalışma yapıyoruz. Şayet bayanları ikna edebilirsek olayın detaylarını şikâyet dilekçesine dönüştürüp Cumhuriyet Başsavcılığı’na başvurmayı düşürüyoruz” diyor. S Kaçan, mülteci bayanlara yönelik cinsel şiddet ve tehdit hadiseleri ile sık karşılaştıklarını, fakat bayanların her vakit yaşadıklarını anlatma ya da seslerini duyurma imkânı bulamadığını söylüyor.
Yarın: İltica prosedürleri neden uygulanmıyor?
İran Sınırı-1: Kurşunlar ve kurtlar ortasındaGÜNDEM
İran Sınırı-2: Göçmen kaçakçısı ile hudutta bir günGÜNDEM
İran Sınırı-3: Kaçtık lakin burada da her an yakalanabilirizGÜNDEMGazete Duvar
