Uzun bir geçmişi olan ataerkinin yıllar içinde sağlamış olduğu sistemin avantajlı yanının en çok da erkekler için olduğu biliniyor. Vakit içinde doğal bir hakmış üzere sahiplenilen imtiyazlar, bayan hareketinin sesini yükseltmesi, ivme kazanması ile sorgulanır hale gelebildi. Bugüne kadar sorgulanması dahi akla gelmeyen imtiyazların feminizmle anlatılmaya başlanması ataerkinin kimi alışkanlıklarını değiştirmesini zarurî kılıyor.
Kanıksanmış bu imtiyazları, hangi ayrıcalıkların fark edildiğini İstanbul Baro Lideri Mehmet Durakoğlu, HDP Diyarbakır Milletvekili Garo Paylan, ilahiyatçı muharrir İhsan Eliaçık, HDP Milletvekili Tayip Temel ve CHP İstanbul Milletvekili Ali Şeker’e sorduk.
‘HAYATIM BOYUNCA ATAERKİNİN BAKIŞ AÇISINA SAHİP OLMADIM’
İstanbul Baro Lideri Mehmet Durakoğlu, Türkiye’deki bayan hakları probleminin aslında erkek sorunu olduğunu belirterek kelamlarına başladı ve bugüne kadar kendisini imtiyazlı hissetmediğini, ataerkil kodlarla hayatı görmediğini tabir etti.
“Hayatım boyunca ataerkinin bakış açısına sahip olmadım ve hiçbir vakit mevzuyu bu türlü değerlendirmedim. Bunu kendim için de övünç sayarım. Hiçbir vakit o imtiyaz içinde olmadım. Zira bu türlü bir ayrıcalık olduğuna inanmadım. Yalnızca şunu söyleyebilirim: Bayan avukat olmak hâlâ çok güç. Bunun bir sorun olması da bizim için utanç vesilesi. Konuştuğumuz, bahsettiğiniz sorgulamayı yapamadığımızın göstergesi.”
“Geriye dönüp baktığımızda, kozmik kabule ulaşmış pek çok hakkın Türkiye’de kullanılamıyor olmasının tek sebebi itiraf etmeliyiz ki erkeklerdir. Bayanların geriye gidiş istikametinde rastgele bir pratiği -bazı ideolojik nedenler dışında- kelam konusu olmamıştır. Ben her erkeğin bayan hakları ile ilgili olarak yapacağı uğraşın çok kıymetli olduğuna inanıyorum. Erkekler yüz yıllara dayanan ve doğal sayılan kimi haklarını sorgulamadığı sürece biz bu sorunu halledemeyeceğiz. Bunu ne değerine olursa olsun yapabilmeliyiz.”
‘1990’LI YILLARDAN SONRA KANIKSADIĞIM AYRIMCILIĞI FARK ETTİM’
HDP Diyarbakır Milletvekili Garo Paylan, “Doğduğumuz konuttan okuduğumuz okula, çalıştığımız fabrikaya bayanlara karşı hepsinde kanıksanmış bir ayrımcılık vardı” diyor. Paylan, kendisinin de bir devir fark etmediği, kanıksadığı şeyler olduğunu şu sözlerle anlatıyor:
“Ben 1990’lı yıllardan sonra daha da doğrusu bayan hareketiyle tanıştıktan sonra ve bilhassa de HDP’ye girdikten sonra daha evvel ne kadar büyük ayrımcılığın içinde olduğumuzu ve tüm bu davranışları kanıksadığımızı fark ettim. Bayan özgürlük uğraşı sayesinde bu farkındalıklarım arttı. Hâlâ da kendimi bu bahiste kâfi görmüyorum. Elimden geldiğince hayatın bize sunduğu ayrıcalıklardan istekli bir halde feragat etmeye çalışıyorum.”
“Erkek dünyaları yaşıyorduk ve o dünyada olağan ki o dünyaya ilişkin lisan hakimiyeti kurulmuş durumdaydı. Ortak bir yaşama geçtikten sonra kullandığımız lisan de, ataerkil yaşama ilişkin davranışlarımız da temizlendi. Birçok erkek bu bahislerde evrim geçiriyor.”
“Erkekler olarak çok daha özgürüz. Örneğin sokağa çıktığımızda, gece bir yere gittiğimizde… Bayanlar kadar otokontrol yapmıyoruz. Hayat ataerkil bir biçimde akmaya devam ediyor. Buna karşın bayanların çağı olduğunu düşünüyorum.”
‘BU BİR SÜREÇ VE ÇOĞUMUZ ÜZERİNDE OLUMLU TESİRLER BIRAKIYOR’
CHP İstanbul Milletvekili ve Sıhhat, Aile, Çalışma ve Toplumsal İşler Komitesi Üyesi Dr. Ali Şeker, bayan hareketinin partiler üzerinde şimdi istenilen manada olumlu tesirinin görülmediğini tabir ediyor:
“Pek çok alanda olduğu üzere siyasette de bayan hareketi öncü bir rol almaya başladı. Bu mevzuda bayanların öne çıkışı siyasete olumlu manada bir istikamet çizmeye başladı lakin gerek partimizde gerek öbür partilerde şimdi siyasete kâfi seviyede tesiri oldu diyemem. Tekrar de bir gayretin görünür olması bir şeylerin de başarılacağının bugünden işareti.”
Şeker, “Benim üzerimde de tesiri oldu” diyor. “Bu bir süreç ve çoğumuz üzerinde olumlu tesirler bırakıyor. Kanıksadığımız birtakım hususları vakit içinde kanıksamamız gerektiğini gördük.”
‘İSLAMİ KESİTİN ERKEKLERİNİ MEDENİLEŞTİRECEK İKİ HUSUS VAR’
İlahiyatçı muharrir İhsan Eliaçık, erkek hâkim kültür içinde yetişmiş olmanın insan zihnini şekillendiren taraflarının olduğuna dikkat çektikten sonra kendisinin feminizmle tanıştıktan sonraki değişimini şu sözlerle paylaşıyor:
“En çok konuşma lisanındaki alışkanlıklarımızı fark ettim. Kimi şeyleri konuşuyoruz, ne var ki bunda falan diyoruz. Bayan çabası birinci olarak erkeklere istedikleri üzere konuşamayacaklarını hatırlattı. Şahsî manada bu lisandan çekinmem gerektiğini, dilime bir çeki sistem vermem gerektiğini hissettim. Benim en çok hissettiğim şey buydu.”
“Mesela panelde, toplantıda ‘Bayanlardan yok mu soru soracak’ diyordum. ‘Bayan değil, bayan deyin öncelikle’ diye hatırlatıldı. Erkekler, bayanlara diledikleri üzere hitap etme imtiyazına sahipler. Kuran meallerine bile rahatlıkla bu sözcüklerin sokulduğunu gördüm. Kendi kendime bu lisandan vazgeçmeye başladım.”
Eliaçık, daha çok İslami bölümlere hitap eden birisi olduğunu hatırlatarak şunları söylüyor:
“İslami kesitlerin erkeklerini terbiye edecek, hizaya çekecek, medenileştirecek, insani gelişimlerini sağlayacak iki husus var: Biri feminizm, oburu LGBTİ hareketi. Bu iki imtihanı atlatabilirlerse insani gelişmişliklerini tamamlayabileceklerini düşünüyorum. Lakin feminist itirazla, LGBTİ itirazla karşılaştıklarında sarsılabilirler. Benim bu türlü çok anlarım oldu. Bize verilen toplumsal imtiyazları nasıl hoyratça kullandığımızı fark etmeden insanlaşma sürecimizi tamamlayamayız. Zira kendimizi öteki bir mahluk üzere görüyoruz.”
‘ŞİŞİRİLMİŞ EGOYLA HAYATA KARIŞIYORUZ’
“Kelimeler insan zihninin yansımalarıdır. Hanım, eş, karı, bayan, bayan, hatun… Bu sözlerden hangisini kullanıyorsanız ona nazaran de bayana olan bakışınız beliriyor. Kuran-ı Kerim’i Türkçe mealine çevirdiğim için orada geçen bayan sözlerini neye çevireceğiz diye düşünmüştüm. Arapçada ‘zevç’ sözü geçiyor lakin hatun mu diyeceğiz, karı mı diyeceğiz, eş mi diyeceğiz? Ben daima ‘eş’ diye çevirdim.”
“Mesela arkadaşlarla toplanıyorsunuz. Erkekler gerile gerile oturur, sohbet eder, bayanlar tabi olarak ortalıkta dolaşmak, mutfağa gitmek, çay getirmek durumundalar. Bayanlardan biri ‘biz niçin yapıyoruz bu işleri’ dediği vakit ‘Ne saygısız, şuna bak, falan’ denir, garipsenir. Erkekler; gerek evlilikte, gerek cemiyet hayatında baş köşeye oturma hakkını elde etmiş durumda.”
“Erkeklere sünnet olurken kral elbisesi giydirilir. Davulla zurnayla ‘sen erkeksin’ denilir. Benim oğlum ‘paşa’ olacak diye diye büyütülür. O erkekler de şişirilmiş egoyla hayata karışıyorlar. O şişirilmiş egoyla ‘Bu tabiatıyla hak bana nereden geliyor?’, ‘Niye baş köşeye oturuyorum?’, ‘Niye ben çay getirmiyorum?’ diye düşünmüyor. Feminist itirazla bu fark ediliyor.”
‘KADINLAR YERİNE KARAR VERME HAKKINI İNSAN KENDİNDE BULUYORDU’
HDP Milletvekili Tayip Temel’e, günlük hayat içinde hangi imtiyazları kendinizde ya da etrafınızda fark ettiniz diye sorduğumda “Yaşam doruktan tırnağa bu türlü örneklerle dolu” diyor.
“Örneğin bayanlarla ilgili mevzularda konuşma hakkı buluyordu insan kendinde. Bayanlar yerine düşünen, bayanlar yerine kıymetlendirme yapan, bayanlar yerine karar vermede tesirli olmaya çalışan… Bilhassa demokratik siyasette öğrendiğim şey şu oldu: Bayana değen mevzularda erkek kelam söylememeli. ‘Söz söylememe’ derken kayıtsız kalmayı kastetmiyorum.”
Temel, “cinsiyet kotası” üzere kimi getirilen zorunlulukların halihazırda sorunun kendisine işaret ettiğine de dikkat çekiyor.
“Türkiye ve dünya siyasi tarihini okuduğum yıllarda birinci fark ettiğim bayanın seçme ve seçilme hakkının tanınmasıydı. Bu eksende bir ifadelendirme her şeyi özetliyor. Bunu düşünmüştüm mesela, kim veriyor bu hakkı? Kim tanıyor, kime? Mesela Kürt siyasi hareketinde yüzde 50 kotada da bu var. Bu kota birçoğumuz açısından şu farkındalığı yarattı: Demek ki bir sorun var. Bir yerde bir sorun varsa müspet ayrımcılık tanınır, uygulanır.”
“Eş başkanlık sürecinde dahi neredeyse erkeğin kendini lider, oburunu yardımcı lider halinde gördüğü oldu. Yani bayan ile erkeğin eşit temsiline dayalı bir sistemde bile bunun hissedildiği oldu.”
“Erkek hükümran bir zihniyetin kendi başına bu imtiyazlarından vazgeçmesinin çok mümkün olamayacağını düşünüyorum. Kesinlikle bunun karşısında bir uğraş gerekli. Politik hayatım içinde gençlik çalışmasında da bulundum. Orada da orta yaş karşısında gençler dezavantaj yaşıyordu. Türkçe karşısında Kürtçe, Türk karşısında Kürdün durumu üzere hayatın her alanında gayret gerekli.”
Gazete Duvar
