11 Mart’ta Türkiye’de birinci Covid-19 teşhisinin Sıhhat Bakanı tarafından duyurulmasından sonra hatırlayacağınız üzere birinci birkaç gün içinde birtakım hijyen ve besin eserlerinde astronomik fiyat artışları görülmüştü. Ticaret Bakanlığı, bu olağandışı fiyat artışlarını önlemeye dair kontrollerini sıklaştırdığını açıklamıştı.
Salgının birinci iki haftasında yapılan kontroller sonrası Ticaret Bakanlığı 25 Mart’ta 198 kişi ve firmaya, haksız fiyat artışı yaparak piyasa bozucu faaliyetlerde bulunduğu gerekçesiyle yaklaşık 10 milyon lira ceza verdiğini duyurmuştu.
BAKANLIK CEZA KARARLARINI TEKRAR DÜZENLEDİ
Ticaret Bakanlığı Reklam Konseyi tarafından verilen idari para cezalarına dair birinci açıklamadaki (294-295 no’lu toplantılar) 198 kişi ve firmaya verilen 10 milyon liralık para cezası bir ay sonra, mayısta duyurulan yeni kararla tekrar düzenlendi. Bahsettiğim birinci karar ve Bakanlık duyurusuna şu an ulaşılamasa da ikinci karardaki revizelerin sebebine dair bir açıklama da yapılmadı.
294-295 no’lu toplantıda ceza verilen kişi ve firmalardan on üçünün ismine 295-3 no’lu yeni kararda rastlanmıyor. Ayrıyeten verilen toplam ceza ölçüsünün 10 milyon 79 bin 585 liradan 9 milyon 314 bin 724 liraya düştüğünü görüyoruz. Birinci kontroller sonrası idari para cezası verilmesine karar verilen ve bir ay sonra yayınlanan yeni kararda listeden çıkarılan kişi ve firmalara dair de rastgele bir açıklama yer almıyor.
KORONA FIRSATÇILARININ ANATOMİSİ
Reklam Kurulu’nun kararlar sayfasından da ulaşabileceğiniz 295-3 no’lu kararda haksız fiyat artışı yaptığı tespit edilen 185 kişi ve firma yer alıyor. Bu kişi ve firmalar ortasından yedi adedine durdurma cezası verilirken geri kalan satıcılara 10 bin 475 yahut 104 bin 781 liralık para cezaları uygulanmış. Cezanın ölçüsünü belirleyen temel değişken ise eserlerin nerede satıldığı: Fizikî yerdeki satışlar için 10 bin 475 TL, internet üzerinden yapılan satışlar için 104 bin 781 TL ceza uygulanmış.
47 kentte tespit edilen 185 satıcının 102’si fizikî yerde (eczane ve perakende satış mağazası) geri kalan 83’ü ise internet üzerinden eserleri satışa sunmuş. Fizikî yer satıcılarına toplam 1 milyon 37 bin 25 lira ceza verilirken internet satıcılarına 8 milyon 277 bin 699 lira idari para cezası uygulanmış. Satıcı sayılarına bakıldığında fizikî yer satıcıları, internet satıcılarına nazaran yüzde 20 daha fazlayken verilen ceza oranlarında internet satıcılarının aldığı ceza fizikî yer satıcılarının 8 katına denk geliyor. Bu da üst bahsettiğim yer ayrımına nazaran uygulanan para cezası ortasındaki büyük farktan kaynaklanıyor.
Haksız fiyat uygulayan satıcıların büyük bir kısmının cezaya husus olan eseri ise maske. 185 satıcının 120’si maske fiyatlarında uyguladıkları olağandışı artış hasebiyle bu cezayı almış.
PLATFORMLAR BU PERIYOTTA NE YAPTI?
İnternet üzerinden satışta kullanılan üç büyük platform (n11, Hepsiburada, Trendyol) fahiş fiyat artışlarının gündeme gelmesiyle salgının birinci günlerinde platformlarında yer alan satıcıların belirlediği fiyatlara müdahale edemeyeceklerini açıklasa da kısa müddette inisiyatif alarak olağandışı fiyatla satışa sunulan eserlerin satışını engellemişti. Platformlar bu manevrayı yapana kadar, o platformlar üzerinden kaç alıcı ne kadarlık bir ziyan uğradı bunu bilmiyoruz. Bu mevzuda ne bakanlığın ne de platformların bir açıklaması oldu.
E-pazaryeri şirketlerinin iş modellerine dair savları her vakit şöyledir: Platform, alıcıyla satıcının buluştuğu bir yerdir. Platformlar eser ve fiyat siyasetlerine karışmaz, hür piyasa mantığı işler. Alıcı, kendi kriterlerine nazaran eseri satın almak isterse satıcıyla ortalarında bir kontrat yapılır ve eser ile para değişimi gerçekleşir.
Pekala ne oldu da platformlar, satıcıların olağandışı fiyatla sundukları eserlerin satışını engelledi? Zira bu türlü bir inisiyatif almasalar Ticaret Bakanlığı’nın ve kamuoyunun radarına takılacaklarını biliyorlardı. E-pazaryeri şirketleri, sorumluluklarının kamuoyunda daha fazla tartışılır hale geleceğini öngörebiliyorlardı. Satıcılara yaptıkları müdahaleyi de elbette bu türlü açıklamadılar. Aksiyonlarının toplumsal bir misyon olduğu vurgusuna şahitlik ettik.
HAKSIZ FİYAT UYGULAMALARINDA PLATFORMLAR DA SORUMLU TUTULMALI
Üstte yazdığım üzere, internet üzerinden yapılan satışlarda makûs niyetli satıcılara, panik halindeki yahut az bilgili alıcılara daha kolay ulaşabilme ihtimali üzerinden fizikî yerdeki satıcılara nazaran çok daha ağır para cezaları veriliyor. Cezanın caydırıcı olması açısından yönetmeliğin mantığı gerçek olmakla birlikte birebir yönetmelikler, makus niyetli satıcıların kullandığı platformlara dair rastgele bir sorumluluk yahut cezayı öngörmüyor. Yani o platformlar hiç var olmasaydı yahut bilhassa olağandışı vakitlerde olağandışı fiyat artışlarına dair sitelerindeki satıcıları daha fazla denetim etseydi tahminen de bu tip sıkıntılarla olabildiğince az karşılaşacaktık.
E-pazaryeri şirketleri, platformları üzerinden yapılan satışlarda kâra ortak oldukları üzere bu tip risklere de ortak olmalıdır. Her birinin elinde olağandışı eser ve fiyat hareketlerini çarçabuk görebilecek teknolojik imkanlar varken tüketicinin korunmasına dair alacakları tedbirleri, platformların vicdanına bırakmak gelecekte daha büyük sıkıntılara yol açabilir.
Nasreddin Hoca fıkrasını hatırlayacak olursak hırsızın elbette cürmü var fakat bu ortamı ona sağlayan, ganimetten hissesini alan platformların hiç mi hatası yok? Platformların, makûs niyetli satıcılara karşı alması gereken önlemler mevzuatta yer almadıkça olabilecek en yüksek kârı hedefleyen şirketler, tüketici güvenliği konusunda kulağının üstüne yatmaya devam edecektir.
Gazete Duvar