Raj Thaker
Korona virüsüne karşı üstünlük sağlamak için öncelikle bağışıklık sistemimizin buna nasıl reaksiyon verdiğini anlamamız gerekiyor. Bunu anlamak, daha gerçek tedavilerin, tesirli aşıların ve sürü bağışıklığına ne kadar yakın olduğumuzu ve hatta bunun mümkün olup olmadığını anlamamızın da yolunu açacaktır.
Yeni araştırmalar her geçen gün bu bilgilere katkıda bulunuyor ve medyada yaygın biçimde haberler yayınlanıyor. Bu tartışmayı takip etmek için çok değerli iki hücre hakkında bilgi sahibi olmanız gerekiyor: B hücreleri ve T hücreleri. İşte sizi aktüel tutmak için süratli bir kılavuz.
Bağışıklık sistemi, bedeni iç ve dış tehditlere karşı korumak için karmaşık biçimde birbirine bağlı hücrelerden oluşan bir ağdır. Genel olarak iki alt tipe ayrılır: Doğuştan gelen (ya da doğal) ve adaptif (ya da edinsel yahut kazanılmış). İkisi ortasındaki temel farklar, algılanan bir tehdide karşı oluşturulan yansıların özgünlüğü ve çevikliğidir.
İKİ FARKLI SAVUNMA SİSTEMİ
Doğuştan gelen sistem, virüs ve bakteri üzere birçok yaygın hastalık yapan casusu bedene girer girmez tespit edebilen birinci savunma sınırıdır. Her ne kadar süratli bir halde reaksiyon verebilse de doğuştan gelen sistem bulaşıcı organizmaları her durumda ortadan kaldıramaz ve tüm patojenleri (hastalık yapan mikroorganizmaları/ç.n.) tanıyamaz.
Bağışıklık sisteminin karmaşık tabiatı yüzünden, doğuştan gelen sistem tıpkı vakitte ‘antijen sunumu’ diye bilinen bir süreci kullanarak adaptif bağışıklığı harekete geçirmek gayesiyle kimyasal sinyaller (sitokinler) yahut enfeksiyon yapan organizmaların (antijenlerin) bozulmuş eserleri formunda, ipucu niteliğinde örnekler iletir. Bu ipuçları olmadan, adaptif bağışıklık sistemi harekete geçirilemez.
Adaptif bağışıklık, enfeksiyon yapan casusların bileşimindeki çok ince farklılıkları ayırt etme yeteneği ile çok taraflı ve son derece gayeye has bir savunma sağlamak üzere gelişmiştir. Bununa birlikte, adaptif bağışıklık sistemi yavaştır ve anahtar niteliğindeki iki hücre tipinin -B ve T hücrelerinin- harekete geçmesi birkaç gün alabilir.
T hücreleri, CD4+ ve CD8+ olmak üzere iki alt tipe ayrılır. CD4+, sitokinler salgılayarak öbür bağışıklık hücrelerinin faaliyetlerine yardım eden T hücreleridir. Sitokinler, plazma hücrelerine dönüşen ve patojeni etkisiz hale getirmek için antikorlar üreten B hücrelerinin olgunlaşmasında esas etkendirler. Öte yandan, CD8+ isimli sitotoksik T hücreleri, hastalığa yakalanmış hücreleri direkt öldürür.
Adaptif bağışıklık istilacıyı yok ettikten sonra, T ve B hücrelerinden uzun ömürlü bir bellek havuzu oluşturulur. Bu bellek lenfositleri, birebir patojenle karşılaşacağı bir sonraki sefere kadar uykuda kalırlar. Lakin bu kez çok daha süratli ve güçlü bir bağışıklık reaksiyonu üretirler. Bellek, adaptif bağışıklık sisteminin temel özelliğidir ve uzun müddetli bir müdafaa sağlar.
COVID-19 SÜRECİNDE T VE B HÜCRELERİ
Birden fazla insanın yeni korona virüsüne maruz kalmaması nedeniyle, hastalığa yakalanmayan insanların bellek T ve B hücrelerine sahip olmadığı ve bu nedenle bir Covid-19 enfeksiyonuna karşı hiçbir müdafaa geliştirmediğini varsaymak mümkündür. Teknik açıdan konuşursak, öteki enfeksiyonlarda olduğu üzere, Covid-19’a karşı bir bağışıklık karşılığı oluşturmalı, Covid tersi T ve B hücrelerinin çoğalmasını başlatmalıdır.
Covid’e yakalanan yaklaşık 8.3 milyon insan iyileşti ama adaptif bağışıklık sisteminin yeni korona virüsüne karşı nasıl bir reaksiyon verdiğine dair deliller şu ana dek yetersiz kaldı. Yeniden de daima biçimde yeni bilgiler ortaya çıkıyor.
ABD’de gerçekleştirilen yeni bir çalışma, hastalığa yakalanan insanların Covid’e mahsus T ve B hücreleri oluşturmasının mümkün olduğunu gösterdi. Bu çalışma, birebir vakitte, enfekte olmayan birtakım insanların bile Covid-19’a karşı T hücreleri ürettiğini gösterdi ve evvelki korona virüsü enfeksiyonlarına karşı (‘çapraz tepkime’ ismi verilen) bir yansımayla örtüştüğünü düşündürdü. (Korona virüsleri ayrıyeten Sars, Mers ve birtakım soğuk algınlığı problemlerine da neden olurlar.)
Öbür yandan, İsveç’te bulunan Karolinska Enstitüsü’nün yayınladığı son araştırma, hastalığı hafif atlatan ya da hiçbir belirti göstermeyen birkaç Covid hastasının virüse karşı T hücreleri ürettiğini ortaya koydu. Virüse karşı tespit edilebilir seviyede antikor barındırmayan hastalarda da durum birebirdi. Daha da kıymetlisi, birebir vakitte araştırmacılar iyileşen hastalarda bellek T hücrelerine dair ispatlara rastladılar. Bu durum, tekrar eden şiddetli Covid ataklarını önleyebilen sağlam bir bellek T hücresi yansısını harekete geçirdiğini düşündürüyor.
KAYBOLAN ANTİKORLAR
Antikorların ne kadar müddetle aktif olduğu, bir patojenden başkasına değişir. Örneğin, antikorların başka korona virüsleri karşısında vakitle (enfeksiyonun başlangıcından 12 ilâ 52 hafta sonra) azaldığını biliyoruz. Kimi araştırmalar, Covid-19 antikorlarının iyileşmiş hastalarda yedi hafta boyunca tespit edilebileceğini gösteriyor. Lakin hastalar ortasında semptomların (hastalık belirtilerinin/ç.n.) ve bağışıklık reaksiyonlarının büyük bir değişkenlik gösterdiği göz önünde bulundurulduğunda, kesin vakit çizelgesi belirsizliğini koruyor.
Semptomatik (belirti gösteren/ç.n.) bireyleri asemptomatik (belirti göstermeyen/ç.n.) şahıslarla karşılaştıran bir diğer yeni çalışma, asemptomatik bireylerin çok daha düşük antikor seviyelerine sahip olduğunu ortaya koydu. Takip izleme faaliyeti ise, asemptomatik şahısların yaklaşık yüzde 40’ının sekiz hafta sonra saptanabilir seviyede antikora sahip olmadığını gösterdi.
Bu bulgu, Covid antikorlarının çok uzun mühlet var olmayabileceğini düşündürüyor. Yeniden de bu durum, hastalığa tekrar yakalanmaya karşı korunmak için uyku halinden uyanarak harekete geçme yeteneğine sahip bellek T ve B hücrelerinin varlığını dışlamıyor. Farklı biçimde söylersek, B hücrelerinin birinci bulaşma sırasında oluşturduğu antikorlar birkaç hafta içinde kayboluyor lakin bunun bir sonucu olarak üretilen bellek hücreleri çok daha uzun müddet varlığını devam ettiriyor.
Buna rağmen hâlâ bilmediğimiz çok şey var. Ve Covid sürecinde bağışıklık sisteminin rolünü detaylı biçimde anlamadan, tesirli tedaviler geliştirmek sıkıntı olacaktır.
Yazının aslı The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
