Danny Dorling
1968 yılında, son büyük grip salgınının doruğundayken, yüz bin Amerikalı da dahil olmak üzere, dünya çapında en az bir milyon insan hayatını kaybetti. O yıl, Yale Üniversitesi’nde epidemiyoloji profesörü olan A.M.M. Payne, şunları yazıyordu:
“Everest Dağı’nın fethinde yüzde 100’den daha düşük bir muvaffakiyet oranı başarısızlık manasına gelir; ama birden fazla bulaşıcı hastalıkta bu tıp mutlak amaçlara ulaşmak zorunda değiliz; bundan çok, sorunu mümkün olan en kısa müddette, mevcut kaynakların sonları içinde başa çıkılabilir düzeylere düşürmeye çalışmak zorundayız…”
MUTLAK DEĞİL, AKILCIL MAKSATLAR GEREKİYOR
Bu bildirisi tekrarlamaya bedel; çünkü ‘mutlak hedefler’ arayanlar ile ‘baş edilebilir seviyeler’ arayanlar ortasındaki ayrışma, var olan salgın bağlamında ziyadesiyle besbelli. 21 Eylül’de BMJ (İngiltere Tıp Derneği Dergisi), İngiliz bilim insanları ortasındaki görüşün, şiddetli Covid riski en fazla olanları muhafazanın mı yoksa herkes için karantina uygulamaya odaklanmanın mı daha iyi olduğu konusunda ikiye ayrıldığını aktardı.
Kırk bilim insanından oluşan bir küme, İngiltere’nin baş sıhhat danışmanlarına ‘virüsü tüm nüfus genelinde bastırmayı’ amaçlamak gerektiğini lisana getiren bir mektup yazdı.
Bir öteki mektupta, 28 bilim insanından oluşan bir küme, ‘yaş ve sıhhat durumuna nazaran riskte görülen büyük çeşitlenme karşısında (tüm beşerler için geçerli) tek tip yaklaşımların neden olduğu zararın, getirdiği faydalara ağır bastığını’ öne sürdü. Bunun yerine, “Covid-19 aykırısı önlem karşılığında, gayesi olan ve ispata dayalı bir yaklaşım uygulanması” davetinde bulunuldu.
Bir hafta sonra bilim muharriri Stephen Buranyi, The Guardian için, 28 müellifle birlikte mektuptaki konumların, bilim insanlarından oluşan küçük bir azınlığın pozisyonlarını temsil ettiğini savunan bir yazı yazdı. “Ezici bilimsel uzlaşma, hâlâ genel bir karantinayı destekliyor” diye tez etti.
Birkaç gün sonrasında, 60’tan fazla hekim diğer bir mektup kaleme aldı: “Çoğalan bilgiler ve gerçek dünya tecrübelerinden ötürü telaş duyuyoruz; tek istikametli bir cevap, Covid’den kurtarılanlardan daha fazla hayatı ve geçim kaynaklarını tehdit ediyor.”
Bu ileri-geri gidişler, elbette bir mühlet daha devam edecektir; ne var ki buna dahil olanlar, karşı bilimsel fikir ve bakış açılarını ‘rakip bir kamp’ olarak değil, kuşkucu olmak ve öğrenmek için bir armağan ve fırsat olarak görmeye başlayacaktır.
BİLİMSEL FİKİR BİRLİĞİ VAKİT ALIR
Global ısınma üzere bilimsel fikir birliğinin mevcut olduğu sorunlar de var. Lakin fikir birliğine ulaşmak on yıllar alır ve Covid-19 şimdi yeni bir hastalık. Karantinayla ilgili denetimsiz deneyler hâlâ sürüyor ve uzun vadeli maliyetleri ve getirileri şimdilik bilinmiyor. İngiltere’deki bilim insanlarının büyük kısmının, bar bahçelerinin mi yoksa üniversitelerin mi kapalı olması gerektiği konusunda oturmuş bir fikre sahip olduğundan şüpheliyim. Konuştuğum insanların ortasında, hastalığın artık endemik olduğunu düşünenlerden, hâlâ yok edilip edilemeyeceğini merak edenlere kadar bir kadro farklı görüşler kelam konusu.
Kimileriyse, muhakkak bir hududa kadar gitmeyen ya da kâfi modelleme yapmayan rastgele bir epidemiyologun kuşkulu olduğunu ve görüşlerinin fazla dikkate alınmaması gerektiğini savunmakta. Mevzuyla ilgisi olmayan bilim insanlarının ve bilim insanı olmayan akademisyenlerin görüşlerini görmezden gelmeye devam ediyorlar. Buna rağmen, bilim bir dogma değildir ve genelde, artan bilgi ve tecrübe ışığında görüşlerin de değiştirilmesi gerekir. Ben bir coğrafyacıyım, bu nedenle akademik hiyerarşinin benim üstümde bu çeşit oyunlar oynadığını görmeye alışkınım lakin beşerler bilginin ve şartların değiştiğini ve tekrar değerlendirilmesinin gerekli olduğunu kabul etmek yerine meslektaşlarına hakaret etmeye başladıklarında kaygılanmaya başlıyorum.
ACIMASIZ BİR HESAP
Pekala, tedavi hastalıktan daha mı makûs? Şu anda bizi bölen soru budur; bu yüzden nasıl bir karşılık verileceğini düşünmeye bedel. Hangi yaklaşımların kurtardıklarından daha fazla cana mal olduğu noktayı belirleyebilmek için, kaç kişinin öteki nedenlerden, örneğin diğer türlü yaşanmayacak olan (çocuk intiharları da dahil olmak üzere) intiharlar ya da alkol tüketimindeki artıştan doğan karaciğer hastalıklarından, teşhis yahut tedavi edilmeyen kanser üzere hastalıklardan ötürü öleceğini bilmemiz gerekiyor. Bu durumda ekonomik sonuçlara karşı bu kayıp ya da ziyan görmüş hayatlara ne üzere bir paha biçebiliriz?
Kusursuz bilgilerle kusursuz bir dünyada yaşamıyoruz. Covid kaynaklı vefat riskinin neredeyse sıfır olduğu ve uzun vadeli tesirlerin riskinin çok düşük olduğu düşünülen çocuklar açısından okula gitmemenin ya da artan aile içi istismarla birlikte konutlarda mahsur kalmanın olumsuz tesirlerini hesaplamak daha kolaydır.
Çoğunlukla genç olan üniversite öğrencileri için, daha sonra, büyük olasılıkla öğrenci Noel’de yaşlı akrabalarıyla birlikteyken bu enfeksiyonu taşımasının bedeline karşı, enfeksiyona artık yakalanmanın ‘maliyetini’ kestirim etmek de dahil olmak üzere, emsal birtakım hesaplamalar yapılabilir. Tekrar de yaşlı beşerlerle ilgili hesaplama -kusursuz bir dünyada bile- git gide daha karmaşık hale gelecektir. Şayet çok yaşlıysanız ve çok az vaktiniz kalmışsa, ne üzere riskler almaya razı olursunuz? Yaşlı bir adamın şu meşhur kelamı söylediği sav edilir: “Weston-super-Mare yaşlılar konutunda iki yıl daha yaşamak uğruna hiçbir şeyden vazgeçmeye değmez.”
Nature mecmuasında yayınlanan yeni bir makalede, maske takmaya ahengin şubat ayından beridir yüzde 98’in üzerinde seyrettiği Hong Kong’da bile Covid’in lokal alanda yok edilmesinin mümkün olmadığı sav ediliyor. Şayet orada bile mümkün değilse, hiçbir yerde mümkün olmayabilir.
ÖNLEMLERİN GETİRDİĞİ YARAR-ZARAR İSTİKRARI GÖZETİLMELİ
Daha umut verici olan tarafta ise, öbür yerlerdeki yaşlı beşerler bulaşma oranları yüksek ve genel kaynaklar yetersiz olsa bile korunuyor. Hindistan’da yapılan yeni bir araştırmada, “Yaşlı Hintliler için uygulanan sıkı meskende kalma buyruklarının, toplumsal refah programları ve tertipli toplum sıhhati çalışanı etkileşimleri aracılığıyla temel muhtaçlıklarının tedarik edilmesi durumuyla birleştiğinde, Tamil Nadu ve Andhra Pradesh bölgelerinde bu yaş kümesi içinde enfeksiyona daha düşük maruz kalmalarına katkıda bulunmasının akla yatkın olduğu saptandı.”
Öteki yandan, tek gaye vefat oranını en aza indirmek değil. Hayatta kalanlar için sonuç hâlâ uzun vadeli ve şiddetli bir zafiyet durumu olabilir. Bu durumun da dikkate alınması gerekir. Ne var ki, şayet karantina üzere muhakkak bir önlemin ziyandan çok fayda sağlayacağından emin değilseniz, çaba esnasında bunu yapmamalısınız. 1970 yılında, Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Fakültesi’nin dekanı olmadan kısa bir müddet evvel, C.E. Gordon Smith şunları yazmıştı:
“Tüm gerçek halk sıhhati tedbirlerinin temel ön şartı, hem birey hem de toplum için avantaj ve dezavantajları konusunda dikkatli varsayımlar yapılması ve sadece kıymetli bir avantaj istikrarı görüldüğünde uygulanması gerektiğidir. Genel olarak, bu etik, gelişmiş dünyada geçmişte yaşanan durumların büyük kısmında bir karar vermek için sağlam bir temel olmuştur; ancak daha hafif seyreden hastalıkların denetimini düşündüğümüzde, bu değerlendirmelere sanayinin sağladığı kolaylıklar ya da üretkenlik üzere ziyadesiyle farklı konular da dahil edilmektedir.”
Avantaj ve dezavantaj istikrarının nerede olduğuna ait var olan inançlar değişiyor. ‘Rakip kamplar’ telaffuzunun artık sona ermesi gerekiyor. Hiçbir kişisel yahut küçük küme, çoğunluğun görüşünü temsil edemez.
Yazının orjinali The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
