Balkan Talu – [email protected]
1986 yılında yerkürede büyük yankı uyandıran Olof Palme suikastı 34 yıl sonra tekrar gündeme geldi. Devrin İsveç başbakanı Palme’ye yönelik suikastı soruşturan son başsavcı Krister Petersson katil zanlısının 2000 yılında ölen Stig Engström olduğunu açıkladı. Engström’un cinayeti tek başına işlediği sonucuna vardıklarını belirten Petersson, ölen katil zanlısını sorgulama ihtimalleri kalmadığı için artık belgeyi kapatmak durumunda kaldıklarını tabir etti. Petersson’un açıklaması Palme’nin oğlu Marten Palme tarafından da kabul gördü. Marten Palme İsveç Radyosu’na yaptığı açıklamada, savcıların yanlışsız kararı verdiğine inandığını ve Engström’un hatalı olduğunu düşündüğünü söyledi.
Olof Palme suikastı 28 Şubat 1986’da gece saat 11:30’da gerçekleşmişti. Suikastın gerçekleştiği gün eşi Lisbet’le gittikleri filmin bulunduğu Sveavagen caddesi tipik bir cuma gecesini yaşıyordu. Katil, İsveç’in en işlek caddelerinin birinde 20 kişinin görgü tanıklığında, barlar ve restoranlar da hâlâ açıkken, muhafazalarına sıklıkla yaptıkları üzere müsaade vermiş olan Palme çiftine arttan yaklaşmış, Olof Palme’nin omzuna dokunmuş, iki el ateş ederek İsveç başbakanını öldürmüştü. Olof Palme’nin eşi Lisbet Palme de kolundan hafif bir sıyrıkla yaralanmıştı.
BIRINCI ZANLIYA 50 BİN DOLAR TAZMİNAT
Aslında katil zanlısı olarak Lisbet Palme tarafından teşhis edilen birinci isim Christer Petterson’du. Petterson zati sabıkalıydı ve birebir devirde o gün kız arkadaşıyla birlikte ana pederinin yanına filme gelen Marten Palme tarafından da teşhis edilmişti. Petterson, 1970 yılında bir kasaturayla cinayet işlemişti. Buna ek olarak film etrafında kuşkulu hareketlerde bulunduğuna dair tanıklar da vardı. 1989 yılında yakalandı ve müebbet mahpusa mahkum edildi. Öte yandan Petterson’un avukatı acilen temyize başvurdu. Ne cinayet silahı bulunabilmişti, ne de Petterson’un bir münasebeti vardı. Üç ay sonra Petterson, üstelik kendisine 50 bin dolar da tazminat verilerek, özgür bırakıldı.
Christer Petterson tuhaf bir adamdı. Vakit hengam televizyona çıkar cinayeti kabul eder ancak her seferinde öteki bir bahane ileri sürerdi. Üslubunda da her hengam had bozucu alaycı bir hava vardı. Petterson 2004 yılında öldü. Irtihalinden 10 yıl sonra bir belgeselde, Petterson’un Palme’yi “başka biri sandığı için” öldürdüğü argüman edilmişti. Ancak bu tezin dezenformasyon olduğu belirtilecek, Patterson da daha sonraları Palme’yi sağcı bir mason öbeğinin öldürdüğünü söyleyecekti.
KÜRT AİLELERE BASINÇ REAKSIYON ÇEKTİ
Olof Palme suikastı, olağanda barışçıl bir memleket olarak bilinen İsveç’te gerçek bir şok tesiri yaratmıştı. Doğal çok şahsa manidar gelen polis beceriksizliği de halkı dehşete düşürmüştü. Birinci olarak yardım çağırması için gittiği polis memuru Lisbet Palme’yi terslemiş, bir de kimlik sormuştu. Hikaye mahallinin etrafının çevrilmesinde çok geç kalınmıştı. Üstelik hâlâ sokakta kan gölü varken halkın vaka konumu kordonunu geçip çiçek bırakmasına müsaade verilmişti.
Kanıt bulunmamasına karşın polis bir devir PKK’yi de suçladı. Tek ipucu, Palme’nin PKK’yi terör örgütü ilan etmesiydi. Polis, İsveç’teki Kürt mülteci ailelerinin ve kitapevi sahibi Kürtlerin ensesinde günlerce boza pişirerek reaksiyon de toplamıştı. O denli ki, Stockholm Emniyet Yöneticisi Hans Holmer’le ‘Müfettiş Clouseau’ (Pembe Panter serisinin yarım akıllı Fransız dedektifi) diye dalga geçiliyordu. Ahir Holmer, hizmetten alındı.
134 KİŞİ CİNAYETİ ÜSTLENDİ
Bu arada 738 farklı silah test edilmiş olmasına karşın cinayet silahı hâlâ bulunabilmiş değil. Bugüne kadar 134 kişi de cinayeti üstlendi. 34 yıl sonra gelinen aşamada, polisin önemli yanlışlar yaptığı kabul ediliyor.
PALME’NİN ‘DÜŞMANI’ BOLDU
Aristokrat bir aileden gelen Olof Palme ne İsa’ya yaranabilmişti, ne de Musa’ya… Solcu bir önderdi. İsveç’teki çevre devlet sisteminin kurucularından biriydi. Monarşinin salahiyetlerini, nüfuzunu kısmıştı. Küba’yı destekliyor, Vietnam Savaşı’nı eleştiriyordu. Nükleer silahlanmaya karşı çıkıyordu. Sendikalar onun periyodunda tekrar güç kazanmıştı. İran-Irak Savaşı’ının sona ermesi için arabuluculuk yapmaya çalışıyordu. İspanya’daki, Franco rejimini de Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya (bugünkü Çekya) işgalini de lanetliyordu.
ŞİLİLİ FAŞİSTLER, BOFORS SİLAH ŞİRKETİ
Bu yüzden cinayeti üzerine komplo teorileri de muhtelifdi. Sözgelimi, ‘Karlar Altında Cinayet: Olof Palme’nin Öldürülmesi’ kitabının müellifi Jan Bondeson, Hindistan’a silah satışoında yolsuzluk yapmış olan Bofors şirketine dikkat çekiyor. Bondeson’un savına nazaran, Palme öldürüldüğü sabah Irak’ın İsveç Büyükelçisi Muhammed Said El Sahhaf’la buluşmuştu. El Sahhaf, Bofors’u çok iyi biliyordu; şirket İran-Irak Savaşı periyodunda de silah satışı yapmıştı. Bondeson, Palme’nin Bofors üzerine gitmekte kararlılık gösterdiği için öldürülmüş olabileceğini sav ediyor.
2008 yılındayse, yeniden İsveçli bir gazeteci olan Anders Leopold, Palme’nin CIA tarafından fonlanan Şilili faşist Patria y Libertad kümesinin üyesi Roberto Thieme tarafından öldürüldüğünü tez etmişti. ‘İsveç Ağacı Düşmeli’ kitabının muharriri Leopold’a nazaran bunun sebebi, Palme’nin çok sayıda Şilili sosyaliste iltica hakkı vermiş olmasıydı.
STIEG LARSSON GÜNEY AFRİKA KONTAĞINI ARAŞTIRIYOR
Palme cinayetinde üzerinde en çok durulan memleketler arası teori ise esasında, Güney Afrika’daki apartheid rejiminin rolü olmuştu. ‘Ejderha Dövmeli Kız’ serisinin müellifi Stieg Larsson çok uzun müddet boyunca Palme suikastı hakkında haber, doküman topladı. BBC’ye nazaran Larsson’a ilişkin 25-30 kolilik bir arşiv keşfedildi. Larsson dört sahifelik bir haber notu da kaleme almıştı. Aslında bir gazeteci olan Stieg Larsson, alaylı da olsa sıkı bir radikal sağ mütehassısı olarak biliniyordu. ‘Ejderha Dövmeli’ Kız serisinde anlattığı yan mevzulardan biri de İsveç’teki neo-Naziler, radikal sağ ve İsveç derin devletiydi.
2014 yılında BBC Radyosu’nda Gordon Corera tarafından işlenen evraka nazaran, Stieg Larsson’a nazaran o periyot Güney Afrika’da hâlâ iktidarı elinde tutan apartheid rejimi İsveç’teki haddinden fazla sağcılarla da işbirliği yaparak Olof Palme’yi öldürtmüştü. Larsson, Bertil Wedin ismini bir kenara not almıştı. Wedin, ordu geçmişi de bulunan anti-komünist bir gazeteciydi. Larsson bu gazetecinin suikastta arabulucu rolünü üstlendiğini söylüyordu. Larsson’un dostu ve İngiltere’de yayınlanan anti-faşist Searchlight mecmuasının editörü Gerry Gable, Wedin’in isminin Güney Afrika ilişkisi yüzünden gündeme gelmiş olabileceğini söylüyor. Çünkü, bir argümana nazaran Bertil Wedin 1970’lerde Güney Afrika Devlet Güvenlik Bürosu’nda (BOSS) çalışıyordu. 2019’da Guardian gazetesinde yayımlanan bir makaleye nazaran de, Bertil Wedin’in İsveç Güvenlik Ofisi Säpo, velev CIA’le bağlantıları bulunuyordu.
Lakin evet apartheid rejimi neden Palme’yi öldürsün? Güney Afrika tezi, Olof Palme’nin ölmeden yalnızca bir hafta evvel (21 Şubat 1986) İsveç’te düzenlenen, Afrika Ulusal Kongresi (ANC) başkanlarından Oliver Tambo’nun da hazır bulunduğu Apartheid’a karşı Halkların Meclisi içtimasında yaptığı bir konuşmaya dayanıyor. Palme konuşmasında, apartheid rejiminin ıslahattan geçirilemeyeceğini ve külliyen ortadan kaldırılması gerektiğini söyleyerek şimşekleri üstüne çekmişti. Üstüne üstlük Palme periyodundaki İsveç hükümeti hem ANC’ye faaliyet müsaadesi verip fon sağlıyordu (parti gelirinin yarısı), hem de apartheid rejimine siyasi ve ekonomik yaptırımlar uyguluyordu.
1980’LER VE APARTHEID REJİMİ OPERASYONLARI
Bu periyotta apartheid rejimi de büyük bir istikrarsızlık içindeydi. Rejim, ANC’ye karşı Botswana, Angola ve Zimbabwe ve Botswana’yı da kapsayan had ötesi operasyonlara da girişmişti. 1980’li yıllarda ANC büroları Kuzey Londra’da oldukça faaldi. 1982 ve 1986 yılları arasında Güney Afrika hükümeti devlette bir seri kirli oyun (Dirty Trick) oynamıştı. Dirty Trick dairesinin kurucusu da polis şefi ve istihbaratçı Craig Williamson’du.
Williamson, daha sonra Hakikat ve Uzlaştırma Komisyonu’na verdiği sözlerde, 1982 yılında Londra’da ANC bürosunun bombalanması, Pan Afrika Kongresi Bürosu’nda hırsızlık, Apartheid Tersi Harreket üyesi ve Palme’nin yakın arkadaşı olan, ANC askeri kanat sorumlularından Joe Slovo’nun eşi Ruth First’ün öldürülmesi ve 1984 yılında ANC üyesi Marius Schoon’un eşi Jeanette Curtis Schoon ile altı yaşındaki kızı Katryn’in bombalı mektupla öldürülmesi buyruğunu verdiğini kabul etmişti.
Bertil Wedin de Williamson tarafından eğitilmiş olan bir casustu. Argümanlara nazaran 1980’li yıllarda Williamson’a bağlılığını bildirmiş olan Bertil Wedin tıpkı devranda 1982 yılındaki hırsızlık hadisesine da karışmıştı. Marius Schoon, Williamson’un affedilmesine şiddetle karşı çıkmıştı.
Periyodun Botha iktidarının bu işte parmağı olduğu argümanları 2003 yılında da gündeme gelmişti. Bianet’in haberine nazaran Güney Afrika’da iş muhitleri tarafından da yakından tanınan İsveçli işadamı Kent Ajland, Palme evrakının İsveç ulusal istihbaratı tarafından oluşturulan ekip ve öteki bağımsız iki ekip tarafından iyi incelenmediğini ileri sürerek, 17 yıl boyunca topladığı haber ve dokümanları basına sunmuştu. Kent Ajland, Olof Palme hadisesini şahsî merakı yüzünden incelediğini, araştırmalar için yaklaşık 2 milyon kron harcadığını lakin kendisinin Palme suikastının aydınlatılması için konulan 50 milyon kronluk armağanın peşinde olmadığını söylüyordu. Devrin en güçlü gazetesi Dagens Nyheter tarafından yayımlanan, Güney Afrika ulusal istihbaratının mühür ve imzalarının bulunduğun evraklarda, suikastın çok evvelden planlandığını argüman etmişti.
İNGİLİZ İSTİHBARATI, PALME SUİKASTI VE APARTHEID
Birinci kere 1990’lı yıllarda İsveç polisi apartheid rejimi yıkıldıktan sonra Güney Afrika’yla ilgili savları ciddiye alıp İngiliz istihbaratı MI6’dan yardım istemişti. MI6 evvel tereddüt etmiş sonra da kabul etmişti. İsveç neden İngiltere’den yardım istemişti? Zira hem ellerinde apartheid rejiminin faaliyetleri hakkında detaylı haber vardı, hem de ANC’nin Londra’nın kuzeyinde oldukça faal büroları bulunuyordu. Gerçekten daha sonra MI6 İsveç’e verdiği raporda Olof Palme cinayetinin ardında Craig Williamson’ın olabileceğini söylemişti. İngilizlerin verdiği haberlere nazaran, 1985 yılında Güney Afrikalı iş kişileri İngiltere’de bir içtima yapmıştı. Bu haberler arasında, Bofors silah şirketinin rüşvet evrakları de vardı.
Pekala İngiliz istihbaratı neden tereddüt etti? Bilhassa 1982 yılında başlayan ve Williamson ekibi tarafından yönetilmiş olan bombalama ve cinayetler devam ederken, İngiliz istihbaratını yalnızca izlemekle yetinmişti… Ne de olsa periyodun başbakanı Margharet Thatcher apartheid rejiminin sadık destekçilerinden biri olmuştu. ANC’yi terör örgütü ilan etmişti. Yaptırımlara sonuna kadar zıttı. Bahanesi hür ticaret düsturuna ters olmasıydı. Ne de olsa kocası Dennis’in de Güney Afrika’da iş temasları vardı. Bir teze nazaran de, Thatcher’ın esas dileği Güney Afrika’da 1910 öncesine yani Boer Savaşları’ndan sonraki İngiliz egemenliği devranına dönülmesiydi…
STIG ENGSTRÖM SAVI NEREDEN ÇIKTI?
Evet bu kadar yıl sonra Stig Engström tezi nereden çıktı? İsveç polisi tarafından yapılan açıklamalara nazaran, Stig Engström 2018 yılından beri izleniyordu. Bir sigorta şirketinde çalışan Engström şiddetli sağ kümelerle bağları olan bir Palme muhalifiydi. Birinci evvel bir tanık olarak ortaya çıkmıştı. 12 yıldır suikast üzerine çalışan İsveçli gazeteci Thomas Pettersson’a nazaran, Engström silahlara meraklıydı. Mahsusen Magnum modeline. Cinayet silahı da bir 357 Magnum’du. Engström’ün silah koleksiyonu olan yakın dostları vardı.
Başsavcı Krister Petersson ise Engström’ün çelişkili tabirlerine dikkat çekiyordu. Başsavcıya nazaran, Engström’ün eşkali çok sayıda tanık tarafından verilmişti. Öte yandan Engström ise polis ve medyaya kendisi hadise mahalline vilayet gidenlerden biri olduğunu, polis gelmeden hadise noktasını terk ettiğini söylüyordu. Kendi argümanına nazaran Olof Palme’ye suni teneffüs yapıp hayata döndürmeye çalışmıştı. Halbuki Lisbet Palme hiç de o denli bir sima hatırlamıyordu. Kimse de Olof Palme’yi hayata döndürmeye çalışmamıştı. Buna ek olarak Engström’ün işyeri vaka tarafına çok yakındı. Engström ofisten 11:19’da ayrılmıştı. İki dakika sonra da Olof Palme vurulmuştu.
Bütün bu bulguları ortaya çıkarıp polise veren gazeteci Thomas Pettersson’a nazaran, Engström işinde bir türlü yükselemiyordu. İçki ve para sorunları vardı. Bir yandan da dikkatleri üzerine çekmek istiyordu. Başsavcı Krister Petersson ise “Soruşturma düzgün yapılsaydı, Engström gözaltına alınan birinci isimler arasında olurdu” diyor.
Stig Engström’ün 2000 yılında intihar ettiği biliniyor. Öte yandan, boşandığı eşi 2017 yılında polisin kendisini sorguladığını, onlara da tıpkı şeyi söylediğini, kocasının ‘ödleğin teki’ olduğunu, bir sineği bile öldüremeyeceğini söylüyor.
Palme suikastı İsveç’in JFK vakası (Kennedy Suikastı) olarak tarihe geçti. Cinayet, üzerine en çok komplo teorisi üretilen memleketler arası vakalardan biri oldu. Bugün çok sayıda İsveçli Engström’ün mevzuyu kapamak için günah keçisi olarak öne sürüldüğünü söylüyor. Biz ise şu kadarını biliyoruz: Soruşturma düzgün yapılmadı. Velev polis içinde haddinden fazla sağ bir kanadın soruşturmayı baltaladığı söyleniyor. İngiliz istihbaratının verdiği haberler arasında apartheid rejimi ilişkileri da vardı. Bofors silah şirketinin rüşvet evrakları de… Olof Palme’nin eşi Lisbet Palme 2018 yılında öldü. Marten Palme ise Engström konusunda ikna olmuş üzere.
Pekala ya o periyot sağın yükselişe geçtiği, neoliberal sistemin yerleştiği bir global sistemde Olof Palme üzere bir başkana tahammül edilemediyse ve mesela, Güney Afrika’daki Botha rejiminin İngiltere ve İsveç’te istediği üzere cirit atmasına müsaade verildiyse?
Kaynakça:
https://www.bbc.com/news/world-europe-52991406
https://www.bbc.com/news/world-europe-52909643
https://www.bbc.co.uk/sounds/play/b04bn28m
https://www.theguardian.com/world/2020/jun/10/olof-palme-murder-swedish-prosecutors-reveal-conclusions
https://theconversation.com/who-killed-swedens-prime-minister-1986-assassination-of-olof-palme-is-finally-solved-maybe-140542
https://www.theguardian.com/books/2019/sep/20/stieg-larsson-and-the-unsolved-case-of-olof-palme
https://m.bianet.org/biamag/siyaset/16186-olof-palmeyi-askeri-ajan-vurdu
Gazete Duvar
