Michelle Starr
Giderek daha fazla biçimde, dünya üzerindeki hayatın varlığı ve kalıcılığı daha çok talihin bir sonucu üzere görünüyor. Samanyolu’nun tarihiyle ilgili yeni bir tahlile bakılırsa, ömrün ortaya çıkması için en iyi vakit ve yer burada ya da şu anda değil lakin 6 milyar yıl evvel, galaksinin eteklerinde bir yerdeydi.
Uzay ve vakitteki bu belli pozisyon, yaşanabilir bir dünya için, uzayı ölümcül radyasyonla dolduran gama ışını patlamalarına ve süpernovalara karşı en iyi muhafazayı sunabilirdi.
SAMANYOLU’NUN BÜYÜK EVRİM SÜRECİ
Günümüzden yaklaşık 4 milyar yıl evvel, (Güneş Sistemi dahil olmak üzere) galaksinin merkezi bölgeleri, galaksinin hudutlarından daha inançlı bir hale geldi; hudutlar kadar inançlı değilse de, hayatın ortaya çıkması için gereğince inançlıydı.
Insubria Üniversitesi ve İtalya’da bulunan Ulusal Astrofizik Enstitüsü’nde (INAF) vazife yapan gökbilimci Riccardo Spinelli, “Araştırmamız, 6 milyar yıl öncesine kadar, Samanyolu’nun nispeten az gezegene sahip etraf bölgeleri hariç, yüksek yıldız oluşumu ve düşük metaliklik yüzünden, gezegenlerin kitlesel bir yok oluşu tetikleyebilecek birçok patlayıcı olaya maruz kaldığını gösteriyor” diyor.
Kozmik patlamaların latifesi yoktur. Gama ışını patlamaları ve süpernovalar üzere inanılmaz seviyelerdeki enerjik olaylar, uzaya saçılan kozmik radyasyon dalgaları gönderir; bunlar o kadar ağırdır ki, hayat için ölümcül olabilirler. Ayrıyeten, Dünya’nın buna bir bağışıklığı da yok. Tarihimiz boyunca kitlesel yok oluşlar, 2.6 milyon yıl evvelki son Pliyosen yok oluş ve 359 milyon yıl evvelki Geç Devoniyen kuşağının tükenişi de dahil olmak üzere, süpernovalarla ilişkilidir. Süpernovadan çok daha seçkin görülen lakin çok daha güçlü olan gama ışını patlamaları da birebir seviyede yıkıcı olabilirler.
Bu olayların her ikisi de yıldızların hayat döngüleriyle irtibatlıdır. Süpernova, büyük bir yıldız ana sekans ömrünün sonuna geldiği ya da beyaz bir cüce biriken malzemeler kararsız hale geldiği vakit yine alevlendiğinde ve kaçak füzyona girdiğinde ortaya çıkar. Her iki senaryo da yıldız gerecinin büyük bir patlamasıyla uzaya saçılması ile neticelenir.
GAMA IŞINI PATLAMALARI, SÜPERNOVALAR VE ÖBÜR TEHLİKELER
Gama ışını patlamalarının nötron yıldızlarına yahut kara deliklere çöken yıldızlardan püskürdüğü düşünülür ve ayrıyeten nötron yıldızları birleştiğinde de meydana gelebileceklerini biliyoruz. Aslında, Samanyolu’nda bunlardan birini asla görmedik; saptadıklarımız milyonlarca ışık yılı uzaklıktaki öteki galaksilerden geliyor ve bunlar cihandaki en enerjik elektromanyetik olaylar. Bilim insanları, 450 milyon yıl evvel bir gama ışını patlamasının, dinozorlar çağından evvelki Ordovician kitlesel yok oluşunu tetiklemiş olabileceğine inanıyorlar.
INAF’ten gökbilimci Giancarlo Ghirlanda, “Süpernovalar, devasa yıldızların oluştuğu yıldız oluşum bölgelerinde daha sık biçimde görülür” diyor: “Öte yandan, gama ışını patlamaları hâlâ ağır elementler tarafından zayıf bir formda yutulan yıldız oluşum bölgelerini tercih ediyor. Bu bölgelerde, metal açısından yoksul olan gazların oluşturduğu devasa yıldızlar, yıldız rüzgârları nedeniyle ömürleri boyunca daha az kütle kaybederler. Bu sebeple, bu yıldızlar, bir kara delik oluştuktan sonra kendilerini güçlü bir jet akımı püskürtebilmek için gerekli şart olan süratli bir dönüş halinde tutabilirler.”
EN İNANÇLI BÖLGE NEREDE?
Araştırma takımı, ömür açısından en inançlı yerleri bulmak için Samanyolu’nun evrimsel tarihini dikkatlice modelledi ve süpernova yahut gama ışını patlaması aktivitesini barındırma mümkünlüğü en yüksek bölgelerin saptanmasına uğraş etti.
Takımın oluşturduğu modeller, galaksinin iç bölgelerinin sonlardan daha süratli biçimde oluşacağını öngörüyordu; hasebiyle, Samanyolu’nun içi hem yıldız oluşumu hem de kozmik patlamalar açısından çok daha faal olabilirdi. Vakit geçtikçe iç bölgedeki yıldız oluşum suratı yavaşladı; buna rağmen, galaksinin dış bölgelerinde artış gösterdi.
Cihan şimdi gençken, büyük oranda hidrojen ve helyumla doluydu; bunlar, birinci yıldızların meydana geldiği gazlardı. Çekirdeklerde gerçekleşen yıldız füzyonu sonucunda daha ağır elementler meydana geldi ve süpernova patlamalarından hâlâ daha ağır elementler ortaya çıkıyor. Yıldızlar yaşadıkça ve öldükçe, Samanyolu’nun merkezi bölgesi daha ağır elementler ve metaller bakımından daha varlıklı bir hale geldi.
Buna karşılık, bu durum gama ışını patlamalarının sıklığını azaltarak galaktik merkezden yaklaşık 6 bin 500 ilâ 26 bin ışık yılı uzaklıktaki merkezi bölgeyi olduğundan daha inançlı hale getirecekti. Spinelli, “Süpernova patlamalarının daha sık görüldüğü galaktik merkeze 6 bin 500 ışık yılından daha az aralıktaki en merkezi bölgeler hariç, çalışmamız her çağdaki evrimsel baskının temelde GRB’ler (Büyük Radyo Patlamaları/ç.n.) tarafından belirlendiğini gösteriyor” diyor: “Süpernovalardan çok daha seçkin görülen olaylar olmalarına rağmen, GRB’ler daha büyük aralıklardan kitlesel bir yok oluşa yol açabilirler: Bunlar kainattaki en enerjik olaylar olarak, en uzun menzile sahip bazukalara benzerler.”
GALAKSİMİZ İÇİN HABERLER DÜZGÜN
Her ne kadar Samanyolu’nun sonları bir vakitler merkez bölgelerden daha inançlı olsa da, haberler bizim açımızdan yeniden de daha iyiye gidiyor. Takımın yaptığı incelemelere nazaran, son 500 milyon yıl içinde Samanyolu’nun hudutları muhtemelen iki ilâ beş uzun gama ışını patlamasıyla sterilize edilmiş olacak. Öte yandan, Güneş Sistemi’mizin pozisyonu hiçbir vakit olmadığı kadar inançlı hale geldi.
Fakat kısmi tehlike ve kozmik patlamalara tekrar tekrar maruz kalmak da bizim açımızdan rastlantısal olabilirdi. Araştırmacılar, makalelerinde, “Bugün Dünya gezegenindeki hayatın mevcudiyetinin, kitlesel yok oluşların karmaşık hayat gelişimi mümkünlüğünün önüne geçmediğini ortaya koyduğunu not ediyoruz” diye belirtmişler: “Bunun tersine, hakikat süratte gerçekleşen kitlesel yok oluşlar, gezegenimizdeki karmaşık hayat formlarının evriminde değerli bir rol oynamış olabilir.”
Tahminen de bir tuz tanesi için bile ‘güvenliğin’ sağlanması gerekiyordur.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
