ANKARA- Ankara Üniversitesi ve Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi tarafından TBMM’de düzenlenen ve 3 gün sürecek “1921 Anayasası’nın Kabul Edilişinin 100. Yılı Sempozyumu”nun birinci kısmı gerçekleştirildi.
Mesken sahibi TBMM Lideri Mustafa Şentop, sempozyumun açılış konuşmasında hükümet sistemi değişikliklerinin, birçok ülkede harika devirlerde yapıldığına işaret etti. Türkiye’nin büsbütün anayasanın öngördüğü sistem içinde parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçtiğini savunan Şentop “Türkiye’nin aslında artık gelmiş olduğu durum; imtiyazsız, 83 milyon vatandaştan oluşan, birebir 1920’de açılan Meclis’teki üzere her bölümden, her görüşten, farklı inanç kümelerinden insanların ancak tek bir maksat için bir ortaya geldiği bir Meclis. O Meclis’in ruhunu burada yakalamak için çaba ediyoruz” dedi.
‘BAŞKANLIKTA SERT KUVVETLER AYRIMI VAR’
Başkanlık sistemini anlatan TBMM Lideri özetle şunları söyledi: “Kuvvetler ayrılığı yani yasama ve yürütme erklerinin birbirinden ayrıldığı bir sistem. Bu sistemde, kuvvetlerin sert, katı halde ayrılması sonucu başkanlık sistemi dediğimiz bir hükümet sistemi ortaya çıkıyor. Yumuşak ayrım dediğimiz sistemde ise parlamenter sistem ortaya çıkıyor. İkisi ortasında bir karma model olarak da yarı başkanlık yahut yarı parlamenter sistem diyebileceğimiz bir sistem var. Hasebiyle bizim bugün 16 Nisan 2017 referandumu ile kabul ettiğimiz sistem, bu çerçevede kuvvetler ayrılığı ve birliği bağlamında kuvvetler ayrılığını temel alan, hatta sert, katı kuvvetler ayrılığını temel alan bir sistem başkanlık sistemi.
‘CUMHURBAŞKANI = CUMHURBAŞKANI+BAŞBAKAN+BAKANLAR KURULU’
Burada baş karıştırıcı konu cumhurbaşkanı sözünün, evvelki hükümet sisteminde de şimdikinde de motamot kullanılmış olması. Bu türlü olunca bu iki sözün tıpkı olduğunu zannediyorlar. Halbuki bunlar yalnızca adaş, isim benzerliği var. Parlamenter sistemde cumhurbaşkanı, o sistemin ölçüleriyle eşittir yalnızca cumhurbaşkanıydı. Ondan farklı olarak başbakan, bakanlar heyeti vardı. Yeni sistemde ismi yeniden cumhurbaşkanı ancak bu cumhurbaşkanı evvelki sisteme nazaran eşittir cumhurbaşkanı artı başbakan artı bakanlar heyetidir. Yalnızca bir isim benzerliği var.”
‘PARLAMENTER SİSTEM MONARŞİYE DAYANIR’
Parlamenter sistemin, esasen monarşilere dayandığını, monarşilerde taç, krallık koruma edilerek parlamenter sistemin oluşturulduğunu vurgulayan TBMM Lideri Şentop, şöyle devam etti: “Cumhuriyetlerde parlamenter sistem kurulurken, onun yerine ikame etmek üzere cumhurbaşkanlığı makamı tarafsız ve sembolik, yetkisiz makam olarak ihdas edildi.
Başkanlık sistemlerinde bir monarşi geleneği bulunmaz. Başkanlık sistemlerinin hepsi cumhuriyettir. Motamot başbakanlıkta, parlamenter sistemde olduğu üzere, lider yahut cumhurbaşkanı diyebiliriz bizim sistemimizdeki isimlendirmesiyle, burada tarafsız bir makam değil, bir siyasi parti üyesi olabilen, siyasi tarafı olan ve bunun için de esasen kendisine yönetme yetkisi verilen kişidir. ‘Tarafsız’ ve siyasi parti üyesi olmayana yetki de verilmiyor, yönetme yetkisi yok. Yönetme yetkisi fakat bir taraf olan bir siyasi partisi olana veriliyor. Yönetebilmesi için cumhurbaşkanın bu manada bir siyasi parti üyesi, mensubu olabilmesi gerekiyor.”
‘YERLİ BİR ANAYASA’
Sempozyum’un “1921 Anayasasının Fikri Temelleri” başlıklı oturumunda sunum yapan Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Kurumu Lider Yardımcısı Dr. Zeki Eraslan, 1921 Anayasası için şu tespitlere yer verdi: “Türk kamu hukuku açısından bakıldığında devrimci bir çığır açan ve pek çok açıdan birincilerin Anayasası olarak kabul edilen 1921 Anayasası bağlamında şu tespit yapılabilir. 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devletinde tesirli olmaya başlayan Fransız fikir akımları yeni Osmanlı hareketi üzerinden Cumhuriyete de tevarüs etmiştir. Cumhuriyetin siyaset geliştiricileri hazır bir biçimde yollarına devam etmiş ve yepyeni, özgün, kendine has bir yerli bir Anayasasının ortaya çıkmasını sağlamıştır.”
‘FRANSIZ İHTİLALİ FİKİR ALTYAPISI TÜRKİYE CUMHURİYETİ PRENSİP VE İHTİLALLERİNİN ASLINI OLUŞTURDU’
Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Murat Köylü ise, 1921 Anayasası’nda Fransız İhtilali ve niyet akımlarının tesirine ait yaptığı sunumda, “Fransız ihtilalinin felsefi altyapısını oluşturan fikirler, Fransa başta olmak üzere birçok ülkenin mukadderatını değiştirmiş üzere görünse de gerçekte emperyalist devletler bu fikirleri uygulamak yerine siyasi ve ekonomik hedeflerinin tahakkuku niyetiyle kullanmışlardır. Onlar için ulusal hâkimiyet, insan hakları üzere kavramlar kendi çıkarları ötesinde bir mana tabir etmiyor. Bu nedenle ulusal uğraş, tam bağımsızlık temeli üzerine inşa edilerek Samsun’dan başlatılırken Fransız düşünürlerin kuramsal fikirleri ulusal hâkimiyet aslıyla Türk milletinin özüne uygun olarak 1921 Anayasası başta olmak üzere tekrar tasarlanmış, Cumhuriyet ile başlayan prensip ve ihtilallerle beden bulmuştur. 1921 Anayasasının temelini oluşturan Fransız ihtilali fikir altyapısı, tıpkı vakitte zaferden sonra kurulacak uygar dünyanın asil bir üyesi olarak tasarlanan Türkiye Cumhuriyeti prensip ve ihtilallerinin aslını oluşturturmuştur” diye konuştu.
‘ROUSSEAU’YA NAZARAN HÜKÜMETLERİN EN AKTİFİ BİR KİŞİNİN ELİNDE OLANDIR VE BU MONARŞİDİR’
“1921 Anayasası’nda Rousseau Etkisi”ne ait sunum yapan Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Alper Işık da Rousseau’nun 1921 Anayasası’na en büyük tesirinin ulusal egemenlik olduğunu kaydetti. Işık şunları söyledi:
“Rousseau hükümranı yalnızca yasa yapma iktidarı olarak görüyor ve ona nazaran hükümran halkın kendisi. Rousseau’nun hükümet bakış açısında da farklılıklar var. Bir hükümette ne kadar çok yönetici varsa hükümetin gücü o kadar azalır diyor. Bu yüzden de hükümetlerin en faali bir kişinin elinde olandır diyor ve Rousseau’ya nazaran bu monarşiye tekabül ediyor. Rousseau’nun Türkiye’de 1921 ve 1924 devirlerine tesiri de çok tartışılıyor. Bilhassa çoğunlukçu demokrasi genelde Rousseau’ya mal edilir ancak ben tesirinin biraz daha sonlu olduğunu düşünüyorum. Rousseau, hükümet hükümran varlıktan aldığı buyrukları hayata geçirir diyor. Bu aslında bizim baktığımız vakit Meclis hükümetine de parlamenter sisteme de göz kırpan bir söz. Zira hakikaten parlamenter sistemde de yürütme yasamanın içinden çıkıyor ve yasamadan aldığı buyrukları bir nevi hayata geçiriyor. Özünde baktığımız vakit Rousseau’nun bu tasarrufu yeri geldiği Meclis hükümetine ve parlamenter sisteme de uygulanabilecek kabiliyette. 1921’deki kuvvetler birliği anlayışını direkt Rousseau’ya mal etmek yanlış olabilir. Zira parlamenter sisteme de yakın olabilecek yanları var.”
‘1921 ANAYASASI’NA EN BÜYÜK TESİRİ ULUSAL EGEMENLİK’
Rousseau’nun 1921 Anayasası’ndaki tesirine ait, “egemenliğin millette olduğu” vurgusuna dikkat çeken Işık, şunları söyledi: “1921 Anayasa’nın birinci unsuru egemenliğin kayıtsız koşulsuz millete ilişkin olduğu vurgulanıyor. Hasebiyle Rousseau’yla kurabileceğimiz birinci benzerlik egemenliğin millette olduğunu tescil etmesi aslında. Bu da Rousseau’nun siyaset sistemine bir katkısı olarak algılayabiliriz. Zira 100 sene evvel egemenliğin millette olduğunu söylemek yeni yeni filizlenen bir fikir. Bu durum Rousseau tesirini gösteren bir durum olarak karşımıza çıkıyor. Tekrar 1921 Anayasa’nın birinci hususunda direkt demokrasi çağrışımı yapacak bir konu da var. Fakat 1921 Anayasası’nda temsiliyet var ve Rousseau temsiliyeti reddediyor. Bu manada da baktığımızda 1921 Anayasası’nda Rousseau tesirinden bahsetmek de bir yandan güç geliyor. O yüzden hudutlu bir tesirden bahsedebiliriz. 1921 Anayasası’nda vakitle yürütme başka bir varlığa kavuşuyor ve yürütme yasama üzerinde tesirli olmaya başlıyor. O periyotta çıkan kanunların yüzde 82’si yürütme kanadından Meclise geliyor ve o denli kanunlaşıyor. Aslında yürütmenin ortaya koyduğu kanunlar yasamadan geçiyor. Bu bağlamda yürütmenin fiili bir üstünlüğü var. Rousseau, bunu bir tehlike olarak öngörmüştü. Bu bağlamda Rousseau’nun 1921 Anayasası’na en büyük tesiri ulusal egemenlik olarak karşımıza çıkıyor.”
‘1920 VE 1929 YILLARI ORTASINDA BİN 384 TANE KANUN YAPILMIŞ’
Yozgat Bozok Üniversitesi İİBF Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Öğretim Vazifelisi Sevil Varlıklı ise “Türkiye’de 1920 ve 1929 yılları ortasında bin 384 tane kanun yapılmış, 179 tane tüzük, 30 tane bildiri, 7 tane milletlerarası muahede, 6 tane yönetmelik, 1 tane kanun kararında kararname ve toplamda 4 bin 807 tane resmi gazete var. Önemli manada yasal mevzuatta bir genişleme olduğunu görüyoruz” diye konuştu.
Gazete Duvar
