Esra-Berat Albayrak çiftinin dünyaya gelen çocuklarına dair yaptıkları paylaşımları münasebetiyle Albayrak ailesine hâlihazırda bir kısmı tanımlanan hataların kapsamına girebilecek tefsirler yapıldı. Akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Genişletilmiş Bölge Yöneticileri Toplantısı’nda tam olarak şu cümleleri kurdu: “Benzer taarruzları farklı vesilelerle daha evvel de yaşamıştık. Bu tıp ahlaksızlıkların artmasında bu mecraların kontrolsüzlüğünün rolü vardır. Niye Youtube, niye, Twitter, niye Netflix üzere toplumsal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz? Bu ahlaksızlıkları ortadan kaldırmak için. Bunlar ahlak sahibi değil. Bu millet layık olmayan bu gelişmeleri yaşamak, görmek istemiyoruz.”
Şunu belirtmek gerekir ki şayet bir ahlaksızlık varsa -ki bundan kuşku yok-; bu, mecraların -özellikle toplumsal ağların- tabiatında değil onu kullanan toplulukta olmalı. Çünkü şimdi birkaç hafta evvel yargıya da taşınan Berna Laçin, Canan Kaftancıoğlu, Feyza Altun ve Nevşin Mengü’ye dair “Onu ben alırım, bunu ben almam” ayarındaki cinsî taarruz ve hakaret kabahati sayılması gereken tahlillere; savcılık, ağır muaheze dedi ve takipsizlik kararı verildi. Tekrar yakın devirde Başak Demirtaş’a karşı laflı taciz ve hakaret içeren tahlilleri da gördük, okuduk. Bunlar elbette ki tanınan kişilere karşı yapıldığından medyada çokça yan alsa da toplumsal mecralar her gün münhasıran çocuk ve gençlerin siber zorbalığa maruz kaldığı, kişilerin tanıdığı/tanımadığı birçok beşere hakaret ettiği, nefret hatalarının bininin bir para olduğu konumlardır. Cumhurbaşkanı ahlaksızlık konusunda haklı, kaldı ki bu ahlaksızlıktan ziyade ekseriyetle birtakım kabahatleri da kapsıyor fakat mevzunun muhatabı şikayetçi olmadığı sürece internetin derin boşluğunda kaybolup gidiyor. Yani bir ahlaksızlık varsa mecralarda değil, kullananlarda olmalı.
Bu parantezi kapattıktan sonra asıl bahse dönelim. Bu açıklamanın akabinde kimi partili isimler Erdoğan’ın toplumsal medyayı kapatmaktan değil regülasyondan bahsettiğini söylese de aslında Erdoğan kendini açıkça tabir etmişti. Evet ismi sayılan mecraları yahut benzerilerini kapatmak, yani yasal olarak Türkiye’de erişimin engellemek çözer mi? Hepimizin son 15 yıldır farklı örneklerde tecrübe ettiği üzere bu sorunun yanıtı açık ve net bir hayır. Youtube’dan Wikipedia’ya kadar birçok mecra ve binlerce URL engellense de erişmek isteyenler için çok kolay yollar olduğunu hepimiz biliyoruz. O denli ki 2008’de Youtube engellendikten birkaç ay sonra periyodun başbakanı olan Recep Tayyip Erdoğan Youtube’a girdiğini Hindistan gezisinde gazetecilerle olan sohbetinde de açıkça lisana getirmiş; o devir de haberlerde bu vurgusu konum almıştı. Aslında Erdoğan’ın kendisi de biliyor ki internet erişimini sağlayan kabloları kesmedikleri sürece bu tip bütünlüklü bir köstek işe yaramayacak. İşe yaramadığı üzere de tabir özgürlüğü, muhabere hakkı ihlali üzere mevzularda gerek ulusal gerek memleketler arası kamuoyundan reaksiyonlarla karşılaşacaklar.
EMELI KAPATMAK DEĞİLSE BU CÜMLEYİ NEDEN KURDU?
AK Parti’nin ve MHP’nin internete ve mahsusen toplumsal ağ tasarrufuna dair düzenleme yapma isteğinin yılbaşından bu yana giderek arttığı esasen herkesin malumu. Fahrettin Altun’un da açıkladığı üzere Erdoğan’ın asıl gayesinin toplumsal medyayı kapatmak olduğunu düşünmüyorum. Erdoğan, tabanının güzeline gidecek bildiriler verirken toplumsal ağ şirketlerine de aba altından sopa gösteriyor. Bu şirketlerin para kaybetmekten daha çok korktukları tek bir şey varsa o da hükümran devletlerin, bu şirketlerin faaliyet yerlerine dair yapacakları yasal düzenlemelerdir. İspatlanamasa da teknoloji şirketlerinin regülasyon yapılmaması uğruna çokça devir ve para harcadığını biliriz.
Maddelerle toplumsal ağlar kısıtlansa yahut yasaklansa dahi Erdoğan da biliyor ki kullanıcılarını bu platformlardan ayırmak neredeyse imkansız zira artık internet denen şey neredeyse 10 yıldır, bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıdaki şirketin eserlerine dönüştü. Bunu elbette tek başlarına yapmadılar, kullanıcıları, üyeleri ve aboneleri olarak biz de istediklerini elde etmelerini sağladık. Erdoğan, regülasyonun en sert hali olan yasaklama/kapatma konusuna değinerek bahsi yüksekten açtı ve bu şirketleri razı olacakları bir noktaya getirmek için pazarlığı başlattı. Evet pazarlıkta AK Parti’nin razı olduğu nokta nereye tekabül ediyor?
HUKUKSAL MUHATAPLIK VE ŞİRKETLERİN DATA PAYLAŞIMI
Erdoğan’ın açıklaması sonrası yasama yılı bitmeden bir kanun teklifinin hazırlıkları da hızlandı. Nergis Demirkaya’nın hususî haberine nazaran AK Partili bir yetkili, düzenlemenin temel gayesinin tüzel muhataplık olduğunu söyleyip mevzuyu şöyle özetlemiş: “Bunları yasaklayıcı düzenlemeler, kapatma olarak görmemek gerek. En temel bahis hukuken muhataplık konusu. Artık Ekşi Sözlük’te bir şikayet olduğunda türel süreç işletilerek sorun görülen paylaşımın kaldırılması mümkün. Zira muhatap var, süratlice yaptırım uygulanabiliyor. Lakin Twitter üzere toplumsal medya platformlarında bunu yapamıyorsunuz. Şikayet edilen bir içeriğin engellenmesini, kaldırılmasını talep etmek çok güçlükle. Engelleme istemek bir hak lakin bunun için evvel kim olduğunu bilmeniz gerek. Twitter size haber vermiyor, sizi muhatap kabul etmiyor. En temel sorun bu.”
Bu demeçten de anlayabileceğimiz üzere bahis birlik beraberlik, ahlak vesaire değil. Temel dert hukuksal muhataplık. Tasarının bir ayağının üzerine kurulacağı türel muhataplığın, şirketlerle devlet arasındaki haber alışverişine yönelik olduğunu görüyoruz. Türkiye’de hatırı sayılır kullanıcı kitlelerine sahip olan toplumsal ağ ve görüntü yayını şirketlerinin adresi muayyen olsun istiyorlar ki arandıklarında telefona bakan olsun, duruşmaların yahut yetkili devlet organlarının bağlayıcı kararları kapılarına bırakılabilsin. Ticaret odasına kaydolsunlar, ofislerinin başköşesine vergi levhalarını assınlar…
Esasında kullanıcıların, üyesi oldukları platformlara daha kolay ulaşabilmesi yahut bu şirketlerin kullanıcılarına reklam göstererek kazandıkları paraya dair faturalarını Türkiye’de kesip vergi mükellefi olması üzere bahisler birçok devletin de planında olan ve birçok açıdan topluluğa da yarar sağlayacak noktaları barındırıyor. Gelgelelim mevzu Türkiye olunca kantarın topuzunun nereye kayabileceğini de iddia edebiliyoruz. AK Partili yetkilinin bahsettiği yaptırım tatbik, haber verip vermem konusuna Türkiye’de çok kullanılan ve Erdoğan’ın kelamını ettiği mecralara kısaca bakalım.
Twitter’ın şeffaflık raporuna nazaran, 2012’den bu yana Türkiye’den Twitter’a 3 bin 501 sefer kullanıcılara dair haber talebinde bulunulmuş. Bu taleplerle, yekun 8 bin 795 hesaba dair donelerin paylaşılması istenmiş. Twitter’ın bu talepleri karşılama orantısı ise yüzde 0. Yani bugüne kadar kullanıcılara dair hiçbir haber talebine olumlu karşılık vermemiş. Kullanıcı haber talepleri dışında içerik ve hesapların kaldırılmasına yönelik bugüne kadar 29 bin 114 duruşma kararı; BTK üzere yetkili başka devlet kurumları da 57 bin 861 talepte bulunmuş. Yıldan yıla değişmekle birlikte Twitter, bu taleplerin ekseriyetle yarısından daha azını uygulamış.
Facebook’un şeffaflık raporuna nazaran, 2013’ten bu yana Türkiye’den Facebook’a 13 bin 945 kere haber talebinde bulunulmuş. Bu taleplerle, yekun 17 bin 545 kullanıcı ve hesaba dair olguların paylaşılması istenmiş. Facebook, duruşma kararları ve yetkili devlet organlarınca iletilen bu taleplerin neredeyse yüzde 70’ine dair haber paylaşmış lakin hangi tıp haberleri paylaştığını açıklamıyor. Muhtemelen Erdoğan’ın konuşmalarında Facebook’u maksat almamasının temel sebebi de istenen haberleri Facebook’un umumiyetle vermiş olması.
Google’ın şeffaflık raporuna nazaran, 2009’dan bu yana Türkiye’den Google’a 12 bin 843 içerik kaldırma talebi iletilmiş. Bu taleplere husus olan içerik sayısı ise 68 bin 575. Bu taleplerin büyük bir kısmı Google’ın sahip olduğu Blogger, Youtube ve Arama eserlerindeki içeriklere yönelik yapılmış. Son 2 yılda kaldırılması istenen içeriklerin yüzde 25-30’luk kısmını kaldıran Google, daha evvelki yıllara ilişkin hareketlerini “İşlem yapıldı, Süreç yapılmadı” olarak kategorize ettiği için süreçlerinin neleri kapsadığına dair detayları göremiyoruz. Google’ı, Türkiye’de öteki platformlardan ayıran özelliği de hatırlatmakta yarar var: Google, 2005’ten bu yana Türkiye’de limited şirketi olarak faaliyet gösteriyor.
Netflix, dünyada en çok abonesi bulunan yeni nesil bir görüntü izleme platformu. Yayınladığı her içeriğin de hem ulusal hem küresel çapta konuşulması da yaklaşık 200 milyon para ödeyen abonesi bulunmasından kaynaklanıyor. Türkiye’de mahsusen “munzır” yayınlar yaptığına dair sesler gün geçtikçe artsa da o da gayri teknoloji şirketleri üzere olabildiğince az memlekette türel temsilciliğe sahip. Türkiye’de birtakım içerikleri yayınlayıp yayınlamamak, alkol, sigara yahut seks sahnelerine müdahale etmek de büsbütün şirketin monopolünde. Şayet Türkiye’de türel kişilik kazanırlarsa, gayri medya araçlarında uygulanan mevzuata benzeri halde sahne kaldırmaya ve velev kimi içerikleri büsbütün kısıtlamaya yasal olarak zorlanabilecekler.
Erdoğan’ın mahsusen ismini andığı tanınan mecralara dair Türkiye’den umumi bakış bu türlü. Elbette masaya nasıl bir yasa tasarısı geleceğini bilmesek de bunun kullanıcıların, kişilerin dijital düzlemdeki özgürlüklerini kısıtlayıcı unsurlar içermesine de kesin gözüyle bakıyorum. Beni bu gerçekçi karamsarlığa iten ise internet yasakları, söz özgürlüğü konusunda geçtiğimiz günlerde yayınlanan EngelliWeb 2019 raporu.
YENİ PARADİGMADA DEVLETLER VE TEKNOLOJİ ŞİRKETLERİ
Asrî ulus-devletlerin birbiriyle kurduğu eşit ilgilere devranla taraf olacak memleketler arası ve ulusüstü -Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği- örgütler dahil oldu. Gayri taraftan, bireylerin ve sivil topluluk örgütlerinin de devletlerin türel muhatapları olduğunu 20. yüzyılın münhasıran son çeyreğinde gördük. Artık ise devletlerin alışık olmadığı yesyeni bir muhatabı var: Teknoloji şirketleri.
20. yüzyıl boyunca ve velev daha öncesinde de devletlerin şirketlerle münasebetleri elbette ki oluyordu gelgelelim fizikî aralar ve bağın bağlamı itibariyle Türkiye devletinin örneğin ABD’nin bir eyaletindeki bir şirketle muhataplığı anlaşılan kaidelerde, herkesin kuralını bildiği oyunlarla mümkün oluyordu. Artık ise umumiyetle Silikon Vadisi merkezli, birçok devletten çok daha iyi örgütlenmiş ve kasası yeniden birçok devletten daha dolu şirketler kelam konusu.
Artık devletler hükümran haklarını ve milli/toplumsal çıkarlarını yalnızca gayrı devletlere yahut çıkar kümelerine karşı değil; teknoloji şirketlerine karşı da savunmak, onlarla masaya oturmak zorunda. Gelgelelim, bu şirketler devletlerle muhatap olmamak için ellerinden geleni yıllardır dünyanın her tarafında yapıyorlar. Zira muhataplıklarının bir noktasında sorumluluklarını artıracak kanunlara yahut maliyetlerini artıracak operasyonlara razı gelmeleri gerektiğinin farkındalar. Bu sebeple onlar için bizim tartıştığımız üzere yasal düzenlemeler ne kadar geç yapılırsa o kadar iyi.
Şu sıralar konuşulan haliyle yapılacak bir düzenlemenin Türkiye’de ne devlete ne de topluluğa bir yararı olacağını sanmam. Olsa olsa tek yararı hükümete olur, zararını da herkes öder.
Gazete Duvar