DUVAR- Geçtiğimiz hafta sonu Kınalıada’da tatlı bir telaş vardı. Vapurlar, tekneler İstanbul tarafından gelen yolcuları harıl harıl Kınalıada’ya taşıdı. Akşamüzeri serinliğinde güzelim Marmara dalgalarına karşı son kahveler de içildikten sonra Karagözyan Derneği Dinlenme Kampı’na gerçek yola çıkıldı. Toplanma nedenimiz Yaklaşık otuz yıl evvel İdil’de çekilen, on sekiz Süryani’nin yer aldığı fotoğraftaki kişilerin izini sürmekti. ‘An’ belgeselini direktör Hakan Aytekin ve üretimci Özcan Geçer ile konuştuk.
Direktör Hakan Aytekin ve üretimci Özcan Geçer
“An” belgesel sinemasında yurtdışına göçmek zorunda kalmış, on altı Süryani’nin hayat kıssasından bir kesit izliyoruz. Bu belgeseli yapma niyeti nasıl oluştu?
Hakan Aytekin: Yaklaşık yirmi yıldır Süryani kültürü üzerine çalışan bir belgeselciyim. Genel olarak bu halkı ve kültürü, kültürel bir öge olarak Süryanice’yi anlatan iki sinema yaptıktan sonra bir diaspora hikayesiyle üçlemeyi tamamlamak istiyordum. O da bir gece tesadüfle çıktı karşıma. Facebook’ta fotoğraftaki gençlerden Ferit Sağ’ın o fotoğrafı paylaştığı an bu sinemaya karar verdim. Fotoğrafın çekilmesi üzere bir karar oldu, anlık bir karar… “Acaba bu fotoğraf anından geriye ne kaldı?” sorusunun peşine düştüm. Tarih sanki ortadan geçen ‘an’larla tekrar kurulabilir mi, diye iki yıl süren bir üretim süreci sonunda üçleme tamamlandı.
Belgesel için uzun vakit boyunca Almanya ve İsviçre’de bulundunuz. Oradaki Süryanilerin şartları, toplumsal durumları hakkında izlenimlerinizi aktarır mısınız? Ne üzere yansılar aldınız?
H.A: Yurt dışına göçen Süryaniler yeni yurtlarında daha yüksek bir hayat standardını ve kendini özgür hissetme talihini yakalamış durumda. Birçoklarının orta sınıfa yakın olduğunu söyleyebilirim. Bağımsız işletmeleri olanlar kadar, emeğini satarak yaşayanlar da genel olarak Türkiye’deki ömür standartlarından daha iyi durumdalar. Din ve lisan özgürlüğü, kimliklerini sergilemekten korkmamaları onları daha inançta hissettiriyor. Kendileri oraya gittikten sonra eğitim imkanlarından çok yararlanamamışlarsa da hepsi çocuklarını okutuyor, akademik bakış birçoklarında bir gaye. Okurken çalışmak üzere bir yolu da çocuklarına benimsetmiş durumdalar. Kültürel olarak da iki kültürlüler, giderek sönen Süryani kültüründen çok yeni ülke kültürü daha barizleşmiş durumda.
‘ÖTEKİ’NİN VARLIĞI BÜTÜN KİMLİKLERİN KURUCU ÖGESİ…
Güneydoğu’da Süryani olmakla, Avrupa’da Süryani olmayı karşılaştırsanız neler söyleyebilirsiniz?
H.A: Her ikisi de bir yanılsama. Birinin varlığı başkasının yokluğuyla hem iç-içe, hem çatışıyor. Hem oburu üzere olma isteği, hem bu durumu reddetme refleksi… Güç bir durum.
Süryaniler’i göç ettiren nedenler ortadan kalktı mı? Bugünü nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkiye kalan Süryaniler geleceğini nasıl görüyor?
H.A: Nedenlerin ortadan kalkması için Türkiye’de zihniyetlerin değişmesi lazım. Ne yazık ki ‘öteki’nin varlığı bütün kimliklerin kurucu ögesi. Bir ortada olabilme marifeti lakin zihinlerin gelişmesiyle ve devletin teminatıyla mümkün. Günümüzde bu durum bilakis yürüyor. Neredeyse göçecek Süryani de kalmadı Türkiye’de. Son otuz yılda Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayan Süryani nüfusu % 95 oranında düştü. Büyük kentlerde yaşayan Süryanilerde ise kimlik sorunu ve kimliği sürdürme marifeti çok bariz değil.
Görüşme yaptığınız bireyler farklı yerlere dağılsa da ortak noktaları yurt hasreti. İkinci nesilde bu durum nasıldı? Onlar babalarının, annelerinin doğduğu yeri merak ediyor mu? Nesiller ortasında gözlemlediğiniz ne üzere farklılıklar var?
H.A: İkinci jenerasyondan bazıları yalnızca merak ediyor. Birinci neslin tecrübelerini bir uzak ülke masalı biçiminde algılıyorlar. Ana-babaların anlatıları da bu tarafta esasen. Zira onların da geri dönme hasretleri olsa bile dönememe gerçeği hasretlerinden daha önde. İkinci jenerasyon kaçınılmaz olarak doğdukları yere benziyor, yaşadıkları yerin gerçeği onları da şekillendiriyor. Küçük çocukların merakı masalsı, ergenlik devrindekiler ise kimliklerinin bir kesimini bu topraklarda bulma umuduyla, organize tiplerle geliyor, görüyor ve dönüyorlar. O kadar…
“An” belgeselinizle Ankara Memleketler arası Sinema Festivali’nde finalde yer aldınız. Daha evvel de pek çok şenlikte sinemanız gösterildi. Bu durum yeni projeler açısından motivasyonunuzu etkiledi mi?
H.A: Belgesel sinemaların seyirciye ulaşacağı çok ortam yok. Şenlikler bu manada kıymetli. Sinemaları izlensin diye yapıyoruz, bu yanıyla motive ediyor şenlikler. Hele izleyiciyle birlikte tıpkı salonu paylaşmak, onlardan gelen soru, teklif ve tenkitleri dinlemek çok yol gösterici. Belgeselimiz Ankara’dan evvel Haziran ayında Milletlerarası Göç Sinemaları Festivali’nde seçilip salgın şartlarından dolayı online gösterimle sunulmuştu. Eylül’ün birinci haftasında başlayacak Ankara Festivali’nin akabinde yeniden Eylül sonuna yanlışsız yapılması planlanan İzmir Memleketler arası Mülteci Sinema Festivali’yle de İzmirli sanatseverlere ulaşmayı umuyoruz.
‘An’ sizin için ne söz ediyor?
H.A: ‘An’ gerçekleştiği anda kaybolan, çabucak geçmişe dönüşen bir mefhum. Zira şimdiyi yaşıyoruz. O andan şu ana kadar birçok ‘an’ geçmişin bir kesimi oluyor. Kıymetli olan geçmişi şimdiye bağlamak ve geleceğe bu tecrübelerle bakabilmek… Anlık olsa da…
3 ÜLKE, 12 KENT, 6 BİN KİLOMETRE YOL…
Berken Döner ve Özcan Geçer
Çekim sürecinde neler yaşadınız?
Özcan Geçer: Hayli plânlı gitmesi gereken şiddetli proje sürecinde, ana sınırlar olarak Almanya’da Frankfurt, Ştutgart, Mannheim, Leonberg, Nagold, Pfullendorf ve İsviçre’de İtalya sonuna kadar Zürih, Kreuzlingen, Baden, Lugano kentleri olmak üzere toplam yaklaşık 5000 km yol katedildi. Türkiye çekimlerinde de üç başka mevsimde İdil ve Nusaybin ziyaretleriyle bin km yol yapılıp röportajlar ve genel çekimler gerçekleştirildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Maltepe Üniversitesi, AB Sivil Düşün Programı, EED, Albert Sevinç Vakfı, Mor Afrem Vakfı, Süryaniler.com platformu üzere kurumlar ve katkı sağlayan istekli bireyler tarafından hayata geçen “An” projesi, çalışmamıza inananların maddi manevi takviyeleri ile tam bir sivil inisiyatif teşebbüsüyle meydana gelmiştir. Türkiye’de ekonomik kuralların sıkıntı olduğu bir konjonktürde dayanağı esirgemeyen tüm birey ve kurumlara yeri gelmişken teşekkür etmeyi borç biliriz.
Belgeseli çekmekle neyi hedeflediniz?
Ö.G.: Süryani özelinden göçe üniversal bir perspektiften bakmak… Etnik kümelere mensup bireylerin, göç tecrübesi yaşayanların, yeni ömür alanlarında kültürel asimilasyona uğrayanların, kültürel değerlerini unutmakla yüz-yüze kalanların bu belgesel sineması kendileriyle ve hayat tecrübeleriyle özdeşleştireceğine inanıyoruz. Bu çalışma kapsamında ortaya çıkarılacak olan sinema ve yayınlar birebir vakitte akademik alanda da kıymetli bir data kaynağı olacaktır. Ulusal ve milletlerarası şenlikler, sempozyumlara katılımlarımızla da özelde Süryani göçünü aktarırken genelde göç kavramına otuz yıllık süreçten bakarak, bu araştırmalara ışık olacak derinlikli, üniversal bir perspektifi sunmayı umuyoruz.
Geçmişin kuytu karanlıklarında kalan bu fotoğrafın izini sürmek ve bugünden geçmişe yanlışsız bakmak; o ‘an’a tanıklık edenlerin o ‘an’ı nasıl anımsadıklarını, o ‘an’a bugünün ‘an’larını ekleyerek, gidenlerin hikayesini kalanların hikayesiyle birleştirmek istiyoruz.
Gazete Duvar
