Salih Gergerlioğlu
ANKARA – Agos Gazetesi Genel Yayın Direktörü Hrant Dink, bundan 14 yıl evvel, 17 yaşındaki Ogün Samast tarafından öldürüldü. 20 Ocak’ta 123. duruşması yapılacak olan Hrant Dink cinayeti davası, geçen yıllara karşın sonuçlandırılamadı, cinayetin perde ardındaki sorumluların kim ya da kimler olduğu netleştirilemedi.
14. yılını geride bırakan Dink davasını yakından takip eden ‘Hrant’ın Arkadaşları’ kümesinden Avukat Bülent Aydın’la, cinayet davasının tahlili noktasında devletin attığı/atamadığı adımları ve hala devam etmekte olan davanın bugün geldiği evreyi konuştuk. Bülent Aydın, başından itibaren tüm sorumluların belirli olduğu bir cinayetin davasının tam 14 yıldır sürdüğüne dikkat çekerek davanın kıymetli eksiklikler içerdiğini söylüyor. Aydın, geçen günlerde cinayet hazırlığından birinci haberi olan şahısların tutuklandığını lakin bunun da davanın seyrini etkilemeyeceğini düşünüyor.
Agos Gazetesi Genel Yayın Direktörü Yetvart Danzikyan ile de Hrant Dink’in öldürülmesinin toplumsal boyutlarını, Türkiye medyasındaki ‘nefret söylemini’, bugünlerde yaşanan Ermenistan-Azerbaycan tansiyonunu ve bu tansiyon üzerinden Türkiye Ermenilerini konuştuk. Türkiye’nin Hrant Dink cinayetinden ders çıkaramadığını belirten Danzikyan, bugün Türkiye’de herkes her formda amaç gösterilirken ‘böyle bir şey bir daha yaşanmaz’ demenin çok sıkıntı olduğunu söylüyor. Son Azerbaycan-Ermenistan tansiyonunun akabinde, “Ermeni probleminde diyalog ismine tuğla tuğla örülmüş ne varsa yıkıldığını düşündüm” diyen Danzikyan, bütün aksiliklere karşın dünyanın her gün yine kurulduğunu ve her şeye tekrar başlanabileceğini, bunun da her iktidar periyodunda mümkün olduğunu belirtiyor.
‘TÜM SORUMLULARI BELİRLİ BİR CİNAYETİN DAVASI 14 YILDIR SÜRÜYOR’
Sayın Bülent Aydın, “Hrant’ın Arkadaşları” kümesinden bir isim olarak yıllardır davayı takip ediyorsunuz. Sizinle dava sürecini konuşmak istiyoruz. Öncelikle Çetin Altan, devlet-cinayetler sıkıntısını şöyle söz ediyordu: “Bir devletin en asli vazifesi vatandaşın can güvenliğini, yaşama hakkını korumaktır; bir cinayet yaşandığında devletin varlık sebebi büyük bir yara alır, devlet diz çöker. Devlet kurumları, kolluğuyla yargısıyla bu cinayeti çözümlediği, faili bulup cezalandırdığı, mağdurların hakkını teslim ettiği, adaleti yine tesis ettiği vakit da o devlet diz çöktüğü yerden tekrar doğrulur ve asli vazifelerine devam eder.” Sizce devlet, Hrant Dink cinayetinde, Çetin Altan’ın tabirleriyle ‘diz çöktü’ mü?
Agos Gazetesi’nin yayın direktörü Hrant Dink, yıllar boyunca adım adım maksat haline getirildi. Genelkurmay bildirisinden, gazete manşetlerine; işlemediği kabahatten yargılanmasından, mahkeme salonlarında linç teşebbüsü ve gazetesinin önüne kadar gelip alenen mevtle tehdit edilmesine kadar adım adım ilerledi bu süreç. Dava belgesinde yer aldığı formuyla emniyetin 1 yıl evvelden, jandarmanın 6 ay evvelden bildiği ve üst kurumlara da rapor edilen cinayet hazırlığına karşın, onu muhafazası gereken kurum ve bireylerin parmağını bile kıpırdatmadığı bir süreç sonunda katledildi. Cinayetten sonra üstünü örtmek için evraklar gizlendi ve değiştirildi. Şahitler korkutuldu. Bu cinayette apaçık sorumluluğu görünen birtakım kamu vazifelileri terfi edip daha sorumlu mevkilere getirildiğini de gördük. Soruşturma müsaadeleri yıllar boyunca verilmedi. Bu direnç yüzünden güpegündüz, kentin orta yerinde işlenen ve neredeyse en başından tüm sorumluları muhakkak bir cinayetin davası tam 14 yıldır sürüyor.
Hrant Dink cinayetinin üzerine gerektiği halde gidilebilseydi tahminen bu tıp kabahatlere yol açan ve cezasızlıktan beslenen sistemin ortaya çıkarılması ve devletten tasfiye edilmesi mümkün olabilirdi. Bu hem adaletin yerini bulması, hem geçmişimizin üzerindeki karanlık gölgenin kaldırılması hem de bu ülkenin geleceğinin daha umutlu olmasına yol açardı. Fakat maalesef bu türlü olmadı.
Bülent Aydın
‘CİNAYETİN ÜSTÜNÜ ÖRTMEYE, MAKSAT ŞAŞIRTMAYA ÇALIŞAN ÖRGÜTLÜ FAALİYET…’
Hrant Dink cinayeti, AK Parti iktidarı tarafından, geçmişte ‘Ergenekon’a bağlanırken 2016’dan sonra ise bu cinayetin ‘FETÖ’ tarafından işlendiği tarafında açıklamalar yapıldı. Sizce bu telaffuz değişimindeki neden nedir? Bu cinayet, ortak bir göz yumma sonucu mu işlendi, yoksa makul ‘örgütler’ eliyle mi?
Biz Hrant’ın Arkadaşları olarak neredeyse en baştan, daha Beşiktaş’taki mahkemede tetikçilerin yargılandığı müsamere üzere duruşmaların adalet nöbetlerinden itibaren bu cinayette sorumluluğu ve katkısı olanları isim isim açıkladık ve yargılanmalarını istedik. O isimlerin birçok kamu vazifelisiydi, üst seviye sorumlular da vardı ve yıllar sonra lakin mahkeme karşısına çıkartılabildi. Dava belgesine bakarsanız bu cinayete yol açan paydaşlığı ve mutabakatı da cinayetin üstünü örtmeye ve gaye şaşırtmaya çalışan örgütlü faaliyeti de görebilirsiniz. Bu hatanın temelinde bu davanın bir türlü kapsayamadığı ırkçılık denen karanlık zihniyet var ki şayet bu dava vesilesiyle onunla yüzleşebilseydik hepimiz umutlanabilirdik.
‘CİNAYETE GİDEN SÜREÇ BU DAVADA YOK7
Hrant Dink katledileli 14 yıl oldu ve bu cinayetin dava süreci şimdi sona ermedi. Davanın sonuca ulaştırılamamasını ve cinayetin şimdi bir açıklığa kavuşturulamamasını nasıl yorumluyorsunuz?
14 yıldır bu davanın peşini bırakmayanların “Hrant için adalet için” sloganı bugün de yeniliğini koruyor. Bu dava bu haliyle sona erdiğinde de kıymetli eksiklikler içeriyor olacak. Zira cinayete giden süreç bu davada yok. Bir bütünlük sağlanması için müdahil tarafın soruşturmanın bu tarafta genişletilmesi talepleri karşılık bulmadı. Dink ailesi avukatlarının soruşturulmasını istediği kimi şahısların mahkemeye çıkarılması mümkün olmadı. Hatta kimi şahitler bile, örneğin Hrant Dink’i İstanbul Valiliği’ne çağırıp tehdit eden MİT vazifelilerinin dinlenilmesi dahi mümkün olmadı. Mahkeme bu hususta kararlar almasına karşın MİT’ten bir karşılık gelmedi ve mahkeme de kararını geri aldı.
‘CİNAYET HAZIRLIĞINDAN BİRİNCİ HABERİ OLAN BİREYLER TUTUKLANDI’
Dava süreci şu an ne durumda? Eski istihbarat görevlilerinden Veysel Şahin, Volkan Şahin’den sonra son olarak Okan Şimşek’in de tutuklandığını gördük. Sizce bu tutuklamalar davanın seyrini nasıl tesirler?
Çoğunluğu kamu vazifelisi, jandarma ve emniyet istihbarat elemanlarından oluşan 7’si tutuklu, 13 firari, 76 sanıklı Hrant Dink cinayeti davasının 122. duruşması 15 Ocak Cuma günü yapıldı. Hrant Dink’in katledilişinin 14. yıldönümünden çabucak sonra, 20 ve 22 Ocak’ta mahkemenin planladığı duruşmalarla sanıkların savcılık mütalaasına karşı beyan ve son savunmaları tamamlanmış olacak. Müdahil tarafın yani Dink ailesi avukatlarının mütalaaya karşı beyanları en son alınacak. Sonra dava karara kalmış olacak. Mütalaa verildikten sonra Trabzon Jandarma istihbarat vazifelileri Veysel Şahin, Volkan Şahin ve Okan Şimşek tutuklandı. Bunlar cinayet hazırlığından birinci haberi olan şahıslar. Yöneltilen suçlama ve sanıkların daha evvelki tutukluluk mühleti değerlendirilip, isimli denetim önlemlerinin kâfi olmayacağına karar verdi mahkeme. Davanın seyrini etkileyecek bir durum değil lakin bu şahıslar şimdi mahkemede son kelamlarını söylemediler.
YETVART DANZİKYAN: TÜRKİYE, BU CİNAYETTEN DERS ÇIKARAMADI
Agos Gazetesi Genel Yayın Direktörü Yetvart Danzikyan ile de Hrant Dink cinayetini, Ermeni sorununu ve bu sorunun tahlili noktasında toplumsal yüzleşmenin değerini konuşuyoruz.
Hrant Dink’in katledilmesini, ‘yaygın nefret telaffuzunun bir nefret kabahatine dönüşmesi’ olarak tabir edebilir miyiz? Sizce toplum, bu noktada gerekli dersleri çıkarabildi mi? Bugün için, en azından ‘asla yaşanmaz’ diyebileceğimiz kadar bir kademe kaydedilebildi mi?
Hrant Dink’in öldürülmesini, yalnızca bir nefret hatasıyla değerlendiremeyiz. Zira devletin de içinde olduğu bir tertipten bahsediyoruz. 76 sanıklı, kamu vazifelilerinin yargılandığı bir dava var. Hiçbir siyasi cinayette bu kadar kamu vazifelisi yargılanmadı bugüne kadar. Hatırlanacaktır, Hrant Dink, Sabiha Gökçen’in bir ‘Ermeni yetimi’ olabileceğiyle ilgili bir yazı yazmıştı. Bu yazının yayımlanması üzerine Genelkurmay Başkanlığı’ndan çok sert bir bildiri yayımlandı. Bu bildiriden bir gün sonra ülkücü kümeler Agos’un önünde şov yapmaya başladılar. Geriye dönüldü ve Hrant Dink’in daha evvelce yazdığı bir yazıda, -malum yazıdan bahsediyorum- hata ögesi araştırıldı, bununla ilgili davalar başladı ve bu davalarda Hrant Dink yargılanırken milliyetçi ülkücü kümeler duruşma kapılarında Hrant Dink’i maksat haline getiren şovlar yaptılar. Bu türlü bir iklim şuurlu olarak yaratıldı. Hasebiyle evet bir nefret söylemi cürmü da vardı lakin sıkıntıyı yalnızca bununla açıklamak biraz eksik kalır. Sorunun ikinci kısmına gelecek olursak, “bu bir daha asla yaşanmaz” demek çok güç, biz her gün Türkiye’de amaç gösteriliyoruz, çoğunlukla devlet tarafından. Daha yeni Canan Kaftancıoğlu için terörist dendi. Yani Türkiye’de herkes her biçimde gaye gösterilirken ‘böyle bir şey bir daha yaşanmaz’ demek çok sıkıntı, Türkiye bundan ders çıkaramadı zira.
Yetvart Danzikyan
‘SAVAŞ BÜYÜK BİR MİLLİYETÇİ DALGA YARATSA DA ‘HALKLAR ORTASI DİYALOG YOK’ DİYEMEYİZ’
Hrant Dink, tahlil için diyaloğun elzem olduğunu vurguluyordu. Lakin iki devlet ortasında, bu diyaloğun hiçbir vakit tam manasıyla oluşabildiğini söylemek mümkün değil. Sizce halklar açısından da tıpkı durum geçerli mi?
Devletler ortasında bir diyalog olmayabilir fakat halklar ortasında bir diyaloğun olduğunu düşünüyorum. Yani bütün Ermeni ve Türk halkı birbirine kucak açıp koşuyor değil lakin “halklar ortası bir diyalog yok” diyemeyiz. Türkiye’de 20-30 bin Ermenistanlı yaşıyor. Savaş başlayana kadar birçok insan Ermenistan’a gidip geliyordu. Hrant Dink Vakfı’nın ya da öteki STK’ların ortak projeleri vardı ve münasebetiyle bir diyalog sürüyordu. Ben bu diyaloğun devam edeceğini düşünüyorum.
Son savaş, büyük bir milliyetçi dalga yarattı. Bu dalga da büyük oranda iktidar tarafından körüklendi. Ermenilere düşmanlıkla bakan beşerler yok mu, var. Savaştan sonra, her ne kadar çok fazla insan kaybı yaşandıysa da, özellikle Türkiye tarafından Ermeni düşmanlığı çok büyütüldüyse ve Ermenistan tarafında da “Türkiye Azerbaycan’la birlikte Ermenistan’a savaş açıyor” duygusu hâlâ kuvvetli olsa da, mevcut ateşkesin yeni imkanlar sunduğunu da görmek lazım. Hatta Erdoğan’ın geçen ay yaptığı “belli kaideler sağlanırsa hudutlar açılabilir, neden olmasın” açıklamasının bir kenara not edilmesi gerektiğini düşünüyorum.
‘TÜRKİYE AZERBAYCAN’LA BU KADAR BAĞLANMASAYDI, GÖRÜŞMELER İSTANBUL’DA OLABİLİRDİ’
Ermenistan ve Azerbaycan ortasındaki Karabağ tansiyonunda 44 gün süren savaşın akabinde kasım ayında ateşkes imzalandı. Bu tansiyonun, bilhassa 90’larda birçok kere yaşandığını ve daha evvel de ateşkeslerin imzalandığını göz önünde bulundurursak imzalanan ateşkes, sizce sorunun tahlili açısından kâfi mi? Bu sorunun tahlili ismine, Türkiye sürecin neresinde yer almalı?
Şu an yalnızca silahlar sustu. Birinci savaştan sonra Azerbaycan kendini mağlup hissediyordu, artık Ermenistan kendini mağlup hissediyor. Lakin maalesef, ne Türkiye’de, ne Rusya’da, ne Azerbaycan’da, ne de Ermenistan’da artık son savaştan sonra birlikte yaşamayı hedefleyen, bunun altını çizen bir lisan geliştirilemedi. Bu lisan geliştirilemediği sürece bu mevzunun çözülmesini beklemek çok sıkıntı. Artık artık geri kalan süreçte Ermenistan ile Karabağ, Karabağ’ın statüsü problemine odaklanacaktır. Azerbaycan da Karabağ’ın, kendisine bağlı olduğunu ısrarla söyleyecektir.
Rusya’da Putin, Aliyev ve Paşinyan’ı bir ortaya getirdi, büyük bir görüşme yapıldı. Şayet Türkiye kendini bu kadar Azerbaycan ile bağlamasaydı, 1915 ile yüzleşseydi, Ermenistan ile daha yapan bir ilgi kursaydı bu görüşme İstanbul’da da olabilirdi. Türkiye’nin kaybettiği şeyler var burada. Herkes kaybetti aslında. Binlerce hayat kaybı oldu, binlerce genç, çok sayıda sivil hayatını kaybetti; birlikte yaşama fikri çok büyük darbe aldı. Lakin ülkelerin birbirleriyle kuracakları irtibat ve bağlantı konusunda da büyük bir düşünce yaşandı, özellikle Türkiye ile Ermenistan ortasında. Biz, Hrant’ın ülküsüne bağlı kalarak her vakit Türkiye ile Ermenistan’ın diyalog içinde olmasını savunuyoruz. Lakin Türkiye’nin özellikle bu son savaşta kurduğu lisan, Ermenistan ile diyalog kurmasına imkân vermedi. Lakin bugünkü fırsatları da Türkiye’nin biraz daha serinkanlı değerlendirmesini umuyorum.
‘BU KADAR DÜŞMANLIK AŞILANAN BİR ORTAMDA TOPLUMUN SAKİN KALMASI ÖNEMLİ’
Ermenistan’ın bağımsızlığını kazanmasının akabinde 90’larda yaşanan iktidarın ve basının ötekileştirici lisanının sonucunda ortaya çıkan provokatif şovların benzerini geçen aylarda yeniden bir Ermenistan-Azerbaycan tansiyonu üzerinden gördük. Toplumun, Ermenilere yönelik yaklaşımında ‘provokasyona açık’ bir yapısı olduğunu söyleyebilir miyiz?
Devlet, medya ve siyasi partiler tarafından bu kadar düşmanlık aşılanmışken ben toplumun sakin kaldığını bile düşünüyorum. Her iki taraftan sivil kayıplar olmasına karşın devlet ve medya bunu görmezden geldi ve daima “Ermenistan sivilleri vuruyor” açıklaması yaptı. Devlet, aslında toplumu kışkırttı ancak toplum o kadar kışkırmadı bence. Fakat bunlar, illa o gün ya da bugün olacak şeyler değil, tahminen bunların sonuçlarını çok sonra göreceğiz. Hatırlatmak isterim, daha bu savaş başlamadan evvel, mayıs ayında, Hrant Dink Vakfı’na iki tane tehdit mektubu gelmişti ve bu mektuplardan bir tanesi 90’ların Karabağ savaşını münasebet göstererek Hrant Dink Vakfı’nı bundan sorumlu tutuyordu. Düşünebiliyor musunuz, 2020’nin mayıs ayında Karabağ’la ilgili hiçbir şey yoktu gündemde. Münasebetiyle bu tip kışkırtmaların ne vakit ne biçimde neye yol açacağını bilemiyoruz lakin en sıcak günlerde bayraklı şovlar (Patrikhane’nin orada, Agos’un eski binasının önünde) dışında, somut bir hücum olmadı.
‘DİYALOG İSMİNE TUĞLA TUĞLA ÖRÜLMÜŞ NE VARSA YIKILDIĞINI DÜŞÜNDÜM’
Bu savaşın, sizde, Türkiye Ermenilerinde duygusal tesirleri nasıl oldu?
Bu 44 gün kâbus üzere geçti işin doğrusu. Zira her gün ve her saat Ermenistan’ın ve Ermenilerin amaca konduğu yayınlarla, toplumsal medya iletileriyle, imgelerle ve haberlerle karşı karşıya kaldık. Türklerle Ermeniler ortasında bin yıllık bir hukuktan bahsediyoruz. Bu hukukun, rejim ve milliyetçi çevreler tarafından çöpe atılarak daima Ermenistan düşmanlığı yapılması da elbette Türkiye’deki Ermenilerin “demek ki biz aslında düşmanız, bizi düşman olarak görüyorlar” hissine yol açtı, açıyor. Hükümet yetkileri sık sık “buradaki vatandaşlar bizim vatandaşımızdır, onlarla ilgili bir sorun yok” demelerine karşın, bu açıklamaların çok fazla bir karşılığı olmadı. Bu atmosfer sonucunda, bazılarımız sokağa çıkmaktan çekinir hale geldik, bazılarımız taksiye bindiğimiz vakit, bir sohbet açıldığı vakit ismimizi söylemekten tekrar çekinir hale geldik. Bütün bunların üstüne, ben şahsî olarak 1915’le yüzleşme ve Ermeni sorununda diyalog ismine tuğla tuğla örülmüş ne varsa yıkıldığını düşündüm.
Türkiye, Azerbaycan ile ittifakını bu kadar sert ve kuvvetli biçimde yaptığı sürece Ermenistan, Türkiye ve Azerbaycan tarafından yutulmak istendiğini düşünüyor. Türkiye’nin sayısız silah vermesi ve kendi subaylarını oraya göndermesi, Türkiye ile Azerbaycan’ın birleşip Ermenistan’a savaş açması üzere bir manzara oluşturdu. Hasebiyle bu duygusal çöküntü, şu an Ermenistan’da, Ermenistan’ın Türkiye bakışında, Türkiyeli Ermenilerden daha fazla var. Bunların hiçbiri kolay değil fakat düşülen her yerden kalkılır. Dünyanın her gün yine kurulduğunu, bu yüzden de her şeye tekrar başlanabileceğini de düşünüyorum. Bununla ilgili de gayret göstermekten vazgeçmemek gerekiyor.
‘AK PARTİ’NİN MHP VE ULUSALCI ÇEVRELERLE İTTİFAK KURMASI YÜZLEŞMEYİ ENGELLEDİ’
Ermeni problemi konusunda, tahlile hiç yaklaşabildik mi sizce? Geçmişten bugüne baktığımızda, bu noktada en olumlu siyasetler hangi periyotta gerçekleşti, ya da olumlu siyaset gördük mü?
2010 ile 2016 ortasındaki devir, 24 Nisan anmalarının Taksim Meydanı’nda olabildiği, Erdoğan’ın her ne kadar eleştirilecek tarafları olsa da 24 Nisanlarda bir taziye iletisi gönderdiği yumuşak bir devir olmuştu. Lakin 2016’da AKP’nin, MHP ile, ulusalcı çevrelerle ve klasik devletle ittifak kurmasından sonra o devir sona erdi. Münasebetiyle 1915 konusunda tekrar bir yakınlaşma, daha doğrusu Türkiye açısından bir yüzleşmeden bahsetmek, şu an için kelam konusu değil. Lakin o devir biliyorsunuz ki, problemli bir tahlil sürecinin de olduğu bir periyottu. Yani o süreç, paket olarak geldi, paket olarak gitti. Şu an Kürtler ve Kürt siyaseti de çok külfetli bir devir yaşıyor. Genel demokratik hayat da külfetli bir periyot yaşıyor. Şu an için yüzleşmeden kelam etmek, çok güç.
‘TÜRKEŞ BİLE ARACILIK YAPMIŞTI; TAHLİL HER İKTİDAR AÇISINDAN MÜMKÜN’
Siz Ermeni sıkıntısının tahlili konusunda Türkiye’nin şu anki durumunu nasıl yorumluyorsunuz? Bugün AK Parti iktidarında bu bahiste yeni bir tahlil süreci geliştirilebilir mi?
Şu an ben o denli bir niyet görmüyorum. Yani “belli adımlar atılırsa hudutlar açılabilir” demişti Erdoğan. Ancak burada, ‘belli adımlar atılırsa’dan kasıt nedir, Ermenistan’dan hangi adımlar bekleniyor, bunları hükümete sormak lazım. Bu türlü bir tahlili, yalnız AK Parti değil, her iktidar açısından mümkün görüyorum. Türkiye’de, Ermenistan ile yakınlaşma, Türkeş tarafından da gerçekleştirilmişti. 90’ların sonlarında Türkeş ve devrin Ermenistan Lideri Ter Petrosyan ortasında görüşmelerin yapıldığı periyotta, Türkiye ile Ermenistan ortasında birtakım temaslar sağlanmıştı. Hasebiyle Türkeş’in bile vaktinde aracılık yaptığı bir süreçten bahsediyoruz. Yani tahlil, her iktidar açısından mümkündür; ister AKP olsun ister diğer bir parti olsun, kâfi ki niyet olsun.
Gazete Duvar
