Mahmut Çınar
Mart ayından itibaren yaşananlar, tüm dünya için, tahminen insanlık tarihi için tam manasıyla “olağanüstü” olarak tanımlanabilecek cinsten. Artık tarih kitaplarında kaldığını sandığımız karantinanın hayatımıza girmesi, dünyayı saran bir virüsten korunmak için gösterdiğimiz eforun her şeyi değiştirmesi, gündelik hayatın olağan gidişatının her manada kesintiye uğraması, bu yılı yaşayan bizler açısından asla unutmayacağımız ve muhtemelen gelecek jenerasyonlara de anlatı olarak aktaracağımız ortak bir tecrübe oldu. Gelen hastalık ve vefat haberleriyle hayatın geçiciliğini ve insanlık olarak kurduğumuz sistemin aslında çok da sağlam temellere oturmadığını idrak ettik tahminen.
Bu ortak travmadan kurtulmak için ise en iyi bildiğimiz yollardan birine başvurduk çoğumuz; sanata, bilhassa müziğe. Yalnızlık ve kapanmışlık hislerimizi ve özlediğimiz ortak coşkularımızı da, zorluklarla gayret ettiğimiz anıları ve tahminen kimi vakit yılgınlığı da müzikle anlamlandırdık. Halbuki öbür taraftan müzisyenler, bu süreci en ağır biçimde yaşayan beşerler. Müzisyenlerin “ekmek kapısı” olan konserler iptal edildi. Toplu aktifliklerin birçoklarında gösterilmeyen duyarlık, değişik bir halde müzik ve cümbüş bölümü için gösterildi. Neredeyse tüm iş kollarında insanların çalışmaya devam etmesi için yapılan tartışmalı düzenlemeler, müzik dalı kelam konusu olduğunda sıhhat ve pandemi uzmanlarının bile eleştirdiği bir halde yasaklama ve harikulâde bir formda sınırlama olarak uygulandı. Yaz aylarının sonuna hakikat belediyelerin hayata geçirdiği uzaklıklı açık hava konserleri, kapalı alanlarda şimdi yasaklar kelam konusu değilken yasaklandı. Gündüz vakitlerinde neredeyse hiçbir sınırlama gelmemişken, cümbüş dalının ağır çalışma saatleri olan akşam saatleri “karantina saatleri” olarak belirlendi.
Tüm bu yaşananlar, çoklukla gündelik kazanan ve gelişmiş bir toplumsal teminat sisteminin dışında olan müzisyenler açısından dramatik sonuçlar yarattı. Yüz binlerce müzisyen, müzik kesimiyle bağlantılı işlerde çalışanlar ve bu insanların hayat etrafında yer alan tahminen milyonlarca yurttaş, bir anda temel hayat gelirinden oldu. Üstelik üretim, hizmet ve turizm üzere kimi dallara dayanaklar ve yasal tolerans gösteren devlet kurumları, müzisyenler için hiçbir teşebbüste bulunmadı.
Pandemi şartları müzisyenlerin hayatının ortasına düşmüşken, geçtiğimiz hafta bir belgesel serisinin birinci kısmı, Youtube’da yayınlanır yayınlanmaz büyük ses getirdi. Türkiye’de Müzisyen Olmak: “Ben İnsan Değil miyim?” isimli belgesel projesinin birinci kısmında müzik dalından birçok isim, yaşanan zorlukları anlatıyor, birden fazla vakit sahne ışıklarının yarattığı parıltının ardında olup bitenleri en gerçek ve açık haliyle ortaya koyuyor.
Alper Erdinç ve Mert Gider’in yönettiği, Gizem Ertürk’ün ise editörlüğünü ve basın danışmanlığını yaptığı belgeselin başka beş kısmı, önümüzdeki haftalarda sırayla yayınlanacak. Belgeseli ve müzisyenlerin yüzleşmek zorunda kaldıkları zorlukları, Gizem Ertürk ve Mert Gider’le konuştuk.
‘HİÇBİR SORUN PANDEMİYLE BAŞLAMADI, YALNIZCA GÜN YÜZÜNE ÇIKTI’
Bu belgesel fikri nereden çıktı, anlatabilir misin?
Gizem Ertürk: Aslında bunlar pandeminin başından beri daima konuştuğumuz hususlardı. Belgeseli yapan öteki iki arkadaşım da müzik dalında olduğu için, aslında hem onlar hem bizim kendi müzisyen arkadaşlarımızla kendi ortamızda konuşuyorduk. Nihayet yazın tesadüfen Alper ve Mert, belgeselin direktörleri, bir tatile çıkmışlardı, Fethiye-Kaş civarlarına. Sonra Antalya’ya geldiler ve buluştuk. Biz Alper’le tanışmıyorduk aslında lakin Alper, “Ben seni bir yerden tanıyor gibiyim” dedi. Nereden diye düşünürken, birbirimizi tanıdığımızı hatırladık. Alper, Karsu’yu Türkiye’ye birinci getiren gruptanmış, ben de Karsu’yla röportaja gitmiştim. Bölümün aslında ne kadar küçük olduğunu anlatmaya çalışıyorum. Hepimiz birebir kaygılardan mustariptik ve bunu neden anlatmayalım, neden paylaşmayalım dedik. Bu halde doğdu. Öncelikle etrafımızdaki arkadaşlarımıza gittik. Arkadaşlarımızla dertleşiyor üzere, sohbet ediyor üzere konuştuk ve ortaya bu belgesel çıktı.
Mert Sarfiyat: Yıllardır içinde müzisyen ve klip direktörü olarak bulunduğum kesimin bin bir türlü sorununu esasen görüyorduk da bunlarla alakalı ne yapabiliriz diye düşünmeden yıllar geçiyordu. Derinden bakarsanız hiçbir sorun pandemiyle başlamadı, yalnızca gün yüzüne çıktı diyebilirim. Büyük bir farkındalık yarattı. Yarın düşünülüp birikim yapılmamış, sigorta, sıhhat durumları es geçilmiş ve görüyoruz ki, biz de dâhil, esasen hiçbir garantisi olmayan bölümümüz fevkalâde bir hal olduğunda paramparça, berbat durumda.
Liseden ve kesimden arkadaşım Alper’in aklında birtakım fikirler vardı, 30-40 saniyelik bir görüntü hazırlamıştı ve bu yaz çıktığımız tatilde bunu bana izletip fikirlerini paylaştığında fikirlerimiz birleşti, doğdu proje. Sonrasında kendisi de bir belgeselci-sinema muharriri ve basın danışmanımız olan Gizem de heyecan duyunca çekimlere başladık. Yapmamız gerektiğine çok inanarak başladık ve reaksiyonlardan görüyoruz ki yanlışsız yoldayız.
Çekim için yaptığımız birinci toplantıda kimlerle görüşülmesi gerektiğine dair bir liste hazırladık ve o yolda süratle ilerledik. Aradığımız beşerler çok hoş karşıladı fikrimizi ve içtenlikle kalpten yapılan bir iş oldu.
Pekala, çekimlere ne vakit başladınız?
Gizem Ertürk: Aslında döner dönmez, Eylül’de çalışmalara başladık. Ekim’de başladık çekimlere. Montajı biraz uzun sürdü. Biz daha kısa müddette olur üzere düşündük lakin bahisler arttıkça, daha çok beşerle konuşmaya başladıkça Aralık’a kadar, birkaç gün öncesine kadar durum sarktı. İşin montajındaydık. Yani yaklaşık üç aylık ağır bir çalışmanın eseri diyebilirim bu kısım.
Gizem Ertürk, Cahit Berkay Pandemi süreci çalışmanızda nasıl zorluklar yarattı?
Gizem Ertürk: Mümkün olduğunca bütün çekimleri maskeli ve açık alanlarda yapmaya çalıştık. Ancak mesela yaş kümesi daha yüksek olan, daha usta müzisyenlerle buluşmalarımızda daha da hassastık bu hususta, kesinlikle dış çekim yaptık. Aramızdaki toplumsal araya çok dikkat ettik. Mümkün olduğunca birden fazla şahısla bir ortaya gelmemeye çalıştık. Bir tek Madrigal’le backstage’lerinde görüştük. Onun dışında tek tek görüşmeye çalıştık çekimlerde.
Kaç şahısla görüştünüz toplamda?
Şu anda birinci kısımda 19 kişi var. Ancak ikinci kısmın kurgusu devam ediyor. Birinci kısım biraz belgeselin bir jeneriği tadında aslında, herkes bir bahis başlığı veriyor sizin de fark ettiğiniz üzere. İkinci kısımda biraz daha detaylanacak. Birinci kısımdan sonra bizimle irtibata geçen, takviye vermek isteyen isimler oldu, “Biz de bir şeyler söylemek istiyoruz, biz de katkı sunmak istiyoruz” dediler. O yüzden önümüzdeki hafta ağır bir çekim trafiğiyle geçecek üzere görünüyor ve bir sonraki kısımda yeni isimler de olacak.
Toplam altı kısım herhalde?
Gizem Ertürk: Evet, evet altı kısım olarak planlıyoruz. İkinci kısım, “Ben İnsan Değil miyim?”in devamı niteliğinde. Üçüncü kısımda mevzu başlığımız “Hobi Olarak Yeniden Yap”. Sonrasında biraz da Unkapanı’ndan Spotify’a geçişi konuşacağız, geçmişten günümüze neler değişti, bunu sorgulamak istiyoruz. Doğal ki Roman müzisyenler, sokak müzisyenleri ve şayet ki vaktimiz yeterse orkestra müzisyenleri de yeniden bahse dâhil etmek istediğimiz kümeler ortasında.
Mert Masraf: Başından beri daima altı kısım diye konuştuk. Dileriz altı kısım bittiğinde tüm bu badireler da son bulmuş olur.
Pekala, bu bağımsız bir proje mi? Bununla ilgili rastgele bir kurumdan fon alabildiniz mi, müracaatta bulundunuz mu, yoksa büsbütün sizin inisiyatifinizde mi?
Mert Masraf: Yola bağımsız çıktık. Maksadımız zati belgeseli Youtube üzerinden fiyatsız paylaşmaktı. Yola çıkarken de aklımızda bir kurumla anlaşır mıyız sanki diye bir niyet hiç olmadı. Birinci kısımdan sonra ulusal medyada haber olarak ve köşe yazılarında yer aldık, bu bizi çok memnun etti.
Gizem Ertürk: Hiçbir müracaatta bulunmadık, büsbütün bağımsız bir proje. Dediğim üzere, üç arkadaş, kamerayı elimize alıp, bir iş kısmı yapıp heyecanla ve hiçbir beklenti olmadan… Hatta bu kadar ses getirmesini bile nitekim beklemiyorduk. Cuma akşamı belgesel yayınlandı, biz daha arkadaşlarımıza göndermeden insanların paylaştığına ve bize de gönderdiğine şahit olduk, çok şaşırdık. Çok muhtaçlık varmış demek ki. Bence biz bu projeyi x şenliği için, x kanalı için ya da öteki bir şey için yapıyor olsak bu kadar samimi bir iş çıkacağını düşünmüyorum. Zira hiçbir tasa gözetmeden, arkadaşlarımızla sohbet ediyoruz. “Ne olacak bu işler, bu türlü gelmiş bu türlü gitmesin” diyerek yola çıktık aslında. Bundan sonra neler olacak? Umarım hoş dönüşler de olur, umarım bir şeyler değişir.
‘BİRÇOK MÜZİSYENİN TC KİMLİK NUMARALARINDAN ÖBÜR GELİR KAYNAĞI YOK’
Sahiden çok ses getirdi. Bir müzisyen olarak söylüyorum, çok kıymetli bir iş yaptınız. Bu görüşmelerde senin fark ettiğin, müzisyenlerin en çok üstünde durduğu, ortak sorunlar neler?
Mert Masraf: Röportajları yaparken de çok üzücü şeyler duyduk. O anda konuk kişi içinden geleni anlatsa da takım olarak ortamızda tartışıp kimi şeyleri koymamaya karar verdik. Bunlar genelde olumsuz olarak bizi etkileyen şeyler zati aşağı üst varsayım edebilirsiniz. Aklımda kalan olumlu cümlelerden birini Burhan Şeşen tabir etmişti. 80 darbesi sonrası ortaya çıkan kümelerin isimleri Bulutsuzluk Hasreti, Gündoğarken, Yeni Türkü, Ezginin Günlüğü üzere. Bir öbür örnek ise Serkan Fidan’ın anlattığı Mor ve Ötesi ve Erol Evgin örneği. Sonunu da şöyle bağlamıştı: “Türkiye de Müzisyen Olmak, her yere düştüğünde bir avuç kumla geri kalkabilmektir.”
Gizem Ertürk: Pandemi sonrasında olanları herkes biliyor, zira bir biçimde kamuoyu gündemine de geldi bunlar. Bir halde meskende kalmamız lazım lakin bu beşerler müzik yaparak hayatlarını geçindiriyorlar, ne yapacaklar, para kazanamıyorlar, vs. üzere problemler var fakat geçmişten gelen çok daha büyük sıkıntılar var. En büyük sorun da herkesin lisana getirdiği, müzisyenin kimliksizliği Türkiye’de. Yani sanatını kanıtlayabileceği hiçbir şey yok, devlete takviye almak için başvurduğu vakit işten çıkış tarihi soruluyor ancak işe giriş tarihleri yok. Birçok müzisyenin TC kimlik numarasından öbür gelir kaynağı yok. Genelde şöyle; günlük, karın doyurmak için üzere bir bakış açısı var, yani garanti altına alınmamak üzere problemleri var. Aslında konuşulacak, düzeltilmesi gereken çok sorun var. Biz en büyük orkestrayla çalışan müzisyende de bu sorunu gördük, barda vs. çalışan müzisyende de bu sorunu gördük. Kayıt altına alınmamak ve kimliksizlik en çok konuşulan bahis. Şöyle şeyler de var alışılmış; çok küçük paraları kabul etmeyince, “sen olmazsan kapıda bekleyen 100 kişi var” algısı. Yani sanatın değersizleştirilmesi. Bir de geçmişten günümüze gelen, müzisyene çalgıcı, boş adam gözüyle bakılması. Bayanlar için söylenen “Kızını bırakırsan ya davulcuya ya zurnacıya” üzere geçmişten gelen, vahim algılar var. Bir anda değişmesi mümkün değil fakat bunların konuşulması gerekiyor. Pandemi sonrası yaşananlar bir tarafa, o artık tamamıyla fecî. Kısmın ismi da “Ben İnsan Değil miyim?”. Çok ironik bir başlık fakat aslında çok oturuyor bu duruma, zira pandemi sonrasında yaşananlar hakikaten çok acı. Lakin biz bu belgeselle gördük ki geçmişten günümüze gelen çok önemli problemler var, onları da konuşmuş olduk böylelikle.
Burhan Şeşen, Gizem Ertürk, Alper Erdinç, Mert Sarfiyat. Konuştuğunuz bu sıkıntılarla ilgili müzisyenlerin bir tahlil önerisi var mı? Buna denk geldiniz mi belgesel sürecinde?
Gizem Ertürk: Aslında şöyle karşılık vereyim; bu belgesel yalnızca sıkıntıları anlatmak için değil, bir taraftan da müzisyenlerin kendileriyle yüzleştikleri bir alan oldu. Zira şöyle bir şeyi kabul ediyorlar: Müzik, sanat çok ferdî bir şey, çok da egoların konuştuğu bir şey aslında. Mesela bu belgesel üzerine şöyle bir soru gelmişti: Bu sanatkarların müzikleri yüz binlere, milyonlara ulaşıyor fakat bu problemleri neden kimseye ulaşmıyor? Zira orada çok şahsî bir şey var, orada sanatını sunuyor. Lakin bir sorunu anlatırken herkesin birebir fikirde olması lazım, bu çok güç bir şey. Bilhassa müzikte, sanatta en ufak bir şeyde bile birçok tartışma çıkıyor, orta yol bulunamıyor bir türlü, bu türlü külfetlerin da olduğunu görmüş olduk. Müyorbir lideri Burhan Şeşen’in bu bahiste çok önemli çalışmaları var, o anlattı; yalnızca süreksiz yardımlar değil, kayıt altına alınmakla ilgili. Tekrar Ahmet Güvenç’in söylediği şöyle bir teklif vardı: Müzisyene kolay ödeyebileceği bir vergi sistemi getirilirse ne sigorta sorunu kalır ne diğer sorunları kalır formunda. Öteki bir teklif de sanatçı kartıydı, bana en mantıklı gelen tekliflerden biriydi. Bu müzisyenlerin, “Türkiye Cumhuriyeti’nin bir sanatçısıdır” diye bir kartı olursa hastaneye gittiklerinde, yurt dışına çıktıklarında hayatlarını birçok alanda kolaylaştırıcı bir şey olurdu bu. Lakin bunlar hâlâ fikir olarak konuşuluyor. Bence konuşulması da çok bedelli ve hoş.
Bu süreç bilhassa ortaya çıkardı ki, sanatkarların, bilhassa müzisyenlerin önemli bir örgütlenme eksikliği var. Birçok müzisyen açısından pandemi süreci, bu eksikliğin farkına varıldığı bir süreç oldu. Örneğin faal ve yaygın bir sendikanın eksikliği… Geçmişte tahminen bu kadar kıymetli görünmüyordu lakin bu çeşit bir örgütlenmenin ne kadar mecburî, değerli olduğu anlaşıldı. Buna yönelik bir tahlil önerisi, bunun çok önemli bir gereksinim olduğuna dair bir kanı var mı müzisyenler ortasında?
Gizem Ertürk: Bunun ne kadar kıymetli olduğu her fırsatta konuşuluyor. Lakin şu anda öncelikli olan ekonomik külfetler ve konser verememek. Daima konuşulan, AVM’lerin açık olması, toplu taşımanın çalışıyor olması ancak çok daha inançlı olabilecek açık hava konserlerinin, kurallara uygun konserlerin neden yapılmadığı. 12’den 10’a çekildiğinde, konserlerin saati de öne çekilmişti, 8-10 ortası üzere olmuştu. 8’den sonra yasak geldiğinde birçok müzisyen arkadaşım, “Olsun, bir de gündüz konserleri yaparız” demişlerdi, yani idrak edememişlerdi durumu.
Konuşuluyor sanırım şu anda, müzisyenlere ekonomik olarak dayanak verilmesi konusu. Örgütler de var bu ortada, yok değil, müzisyenlerin bir ortada olduğu ancak tahminen kâfi gelmeyen şeyler vardır. Onlar da bir defa daha konuşulacak bu süreçten sonra. Fakat her şeyden değerlisi, tüm bunların yanında ferdî olarak herkesin şapkasını önüne koyup düşünmesi. Zira, dediğim üzere, büyük bir kümede bile, büyük bir sanatkarın ardında çalışan müzisyene bile bazen haksızlık, adaletsizlik yapılabiliyor. En küçücük kesimde böyleyse genele baktığınızda alışılmış ki meseleler daha büyük. O yüzden herkesin bir formda bundan sonrası için sorumlu ve vicdanlı davranması gerekiyor.
Umarım. Bizim de müzisyenler olarak artık bunun üzere fevkalâde şartlara hazırlıklı olmamız gerekiyor, bunu da öğrenmiş olduk. Zira gerçekten gündelikçiyiz aslında. Günlük kazanıyor ve günlük harcıyoruz… Pekala, projenin takvimi nedir? Kısımları nizamlı yayınlayacak mısınız? O denli ise ne kadarlık dönemlerde izleyebileceğiz?
Gizem Ertürk: Biz aslında yola çıktığımızda birer hafta ortayla kısımları yayınlarız diye düşünmüştük fakat ağır ilgi ve talep, bizim kısım ortalarında durup öteki insanlara da kelam hakkı vermemizi gerektirdi. Hasebiyle bu bizim takvimimizi biraz geciktirecek üzere görünüyor. Ancak hani iki hafta ortayla en fazla, yani ortayı çok açmadan, Aralık boyunca iki kısım daha yayınlamayı planlıyoruz fakat Ocak’a da sarkacak üzere görünüyor bu durum. Biz yüklü olarak rock müzisyenlerine, bağımsız dünyaya yöneldik lakin klasik müzik sanatkarları, caz müzisyenleri ulaştı bize, “Bizim de sıkıntılarımız var, biz de konuşmak istiyoruz” diye. O yüzden giderek açılıyor galiba. Tiyatrocuların, başka sanat kısımlarının problemleri var. O yüzden yalnızca müzik gözüyle de bakmamaya başladık aslında. Giderek çerçeve genişliyor üzere. Ancak umarım daha hoş gelişmeler olur ve biz bu seriye devam etmek zorunda kalmayız.
Burada bir şeyi lisana getirmek istiyorum. Takım olarak bize dayanak olan herkese çok teşekkür ediyoruz. Hakikaten her bölümden insanın bize kucak açmasına, paylaşır paylaşmaz Athena’nın solisti Gökhan Özoğuz, Gaye Su Akyol, Can Bonomo, Nejat İşler üzere isimler paylaştı, takviye verdi. Hiç ummadığımız yerlerden, çok süratli bir halde dönüşler geldi. Herkesin demek ki çok muhtaçlığı varmış bu türlü bir şeye, zira müzik hepimizin hayatında çok kıymetli. Daima konuştuğumuz şey, kesinlikle gün içinde bir biçimde müzikle bağ kuruyoruz, müzik dinliyoruz. Geçen bir arkadaşım dedi ki, “Konsere gitmeyi unuttum. O psikolojiden o kadar uzaklaştık ve yalnızlaştık ki, onun ne kadar hoş bir şey olduğunu unuttuk.” Biraz bunları da hatırlamak ismine, müziğin ne kadar değerli bir şey olduğunu, bizi hayatta tutan şey olduğunu hatırlamak ismine ve alışılmış ki müzisyenlerimize hürmet duruşu niteliğinde, hak ettikleri pahası görmeleri ismine bu çalışmayı yaptık. Takviye veren herkese çok teşekkür ederiz.
Mert Sarfiyat: Bu çalışma için bizi tebrik eden herkese şunu söylüyorum: Bu belgeseli bize kucak açıp katılan herkesle birlikte yaptık ve yeni dostlarımızla yapmaya devam edeceğiz. Tahminen tıpkı fikirde olan ancak çeşitli sebeplerden bir ortaya gelememiş şahısları buluşturabiliyorsak ne keyifli. Hepsine bin teşekkür.
Gazete Duvar
