Jînda Zekioğlu
Üniversitede bir fan kulübüne üye olduğunuzu, o kulüp ile başta kendi kampüsünüz akabinde dışarıda konserler verdiğinizi düşünün. O kulüp o denli büyük kitlelere ulaştı ki, bugün Kardeş Türküler ismiyle onları sevmeyen yok. Duruşları, hayata bakış açıları, özgürlük anlayışları, kültür ve lisan üretimlerine verdikleri kıymet, duydukları hürmet, toplumsal cinsiyet farkındalıkları derhal herkesin duyduğu sevgiyi çoğalttı.
Vedat Yıldırım Kardeş Türküler denince akla birinci gelen isimlerden biri. Onun sesinden Kürtçeyi dinlemenin, hele de sahnede dinlemenin tadını Kardeş Türküler ve Bajar konserlerinden bilirler.
Vedat Yıldırım ferdî olarak da politik halini sakınmayan, hissini da, desteğini de belirli eden bir sanatçı.
Bajar’la kentli ötekinin, Kardeş Türküler ile birlikte yaşamanın, sanatın, kültürün, performansın hissini konuştuk Yıldırım’la…
Covid pandemisi ne kadar etkiledi müzik dünyasını, sizin çalışmalarınızı?
Yüzde 95 etkiledi. Aslında konserler iptal edildi. Önümüzdeki periyot planları 2. dalga ihtimali ile şimdilik iptal. Açıkçası ben olsam, ben de örtülü mekanda konsere gitmek istemem. O nedenle kültür sanat camiası sahiden güçlükle durumda. O nedenle daha çok üretime yöneldik galiba.
‘TÜRKİYE BİR TOPLUMSAL DEVLET DEĞİL Kİ!’
Tahminen de bu öngörülemezlik nedeniyle kültür sanat dünyası boyut değiştirecek?
Müzik gayrı sanat ortamlarına nazaran daha örgütsüz bir yapı. Tiyatrocuların sendikası var, filmciler keza o denli lakin müzik dünyası çok dağınık. Müzisyenler daha sahihi çok dağınık. Bizde birey dünyası daha güçlü. Sorunlar elbette yaşanıyor. Ve muayyen ki devam edecek. Bir destek desen yok. Daha toplumsal devletlerde, Avrupa’da, sanatkarlar iptal edilen tertipler için devlet tarafından destek alıyor. Lakin Türkiye’de bu türlü bir şey yok zira Türkiye bir toplumsal devlet değil! Birikimini kişisine harcayan bir devlet değil. Birikimi nereye harcanıyor bilmiyoruz.
Bu konutta kalma sürecinin üretime dönük yararı da oldu muhakkak.
Uzun yıllardır daima meskende kalıp kitap okumak istiyordum. Bir güruh birikmiş kitabım, izlemek istediğim sinema vardı. Ona biraz fırsat buldum. Bir müddettir anadilimde, Kürtçe’de daha çok okuma yapmak istiyordum. Bu süreçte tertipli Kürtçe çalıştım.
İç Anadolu Kürtlerindensin. ‘Ankara Kürdü’ olmak nasıl bir his? Sürgünlük var gelgelelim üzerinden o denli çok vakit geçti ki artık literatürde bu kimliğin mekanı var. Türkiye’nin başşehrinde lakin gerçek bir Kürt köyünde doğup büyümek nasıl bir his?
Kızılırmak’ın kıyısında Kesikköprü’de büyük, kalabalık, güçlü çok hoş bir köyümüz vardı. Topraklarımız vardı, ekip biçiyorduk, ekonomik durumumuz iyiydi. Önümüzde abdal köyleri vardı, Neşet Ertaş’ların köyü, Tatar köyleri, Türkmen köyleri, Alevi köyleri vardı. Şimdi 12 Eylül darbe öncesiydi. Lisanımızı konuşuyorduk, bir tık daha rahattı. Komşu köylerle bağlantılarımız çok iyiydi. Ancak doğal 12 Eylül’le birlikte birçok şey değişti. Bizim şöyle bir farkımız vardı. Köyü boşaltılmış, mecburî göçe maruz bırakılmış, büyük kente göçe itilmiş Kürt aileler hayata 2-0 yenik başladılar. Bizim tahminen bu mealde şanslı bir yanımız vardı. Hem sınıfsal hem kültürel hem lisan hem etnik olarak ayrımcılığa uğradı kişiler. Ortaokula Ankara’da yatılıya başladım. Birinci kere o devir Kürtçe konuşamamanın, konuşmanın yasaklanmasının, bu yasaklı halin farklılığının farkına vardım. Gitar çalardım lisede. Kürtçe söylemek imkansız. O periyot ‘beyazlaşma’ya başladım kendimi Türkçe ile söz ederek.
Konutta ya da Kürt akranlarınla olan ortamlarda kimleri dinliyordunuz?
Sabahlara kadar küçük bir radyoda Erivan Radyosu’nu aradığımı hatırlıyorum. Çocuğuz yani, Dallas devirleri. Şivan Perwer kasetleri gelmeye başladı sonra. En büyük heyecanımızdı. Kapalı saklı dinlerdik. Dinlediğimizi daha çok anlıyorduk, hissediyorduk tahminen oydu bizi lisana bağlayan. Zülfü Livaneli, Ahmet Kaya, Cem Karaca da dinlerdik çok.
Boğaziçi Üniversitesi’ni kazandın. İstanbul’a geldin. İşletme okudun.
Ve daima Ankara’yı özledim aslında, başta pek sevmedim. Lakin sonra deniz aklımızı başımızdan aldı. Boğaziçi yalnızca bir üniversite değildi aslında. Toplumsal hayatıyla, aktiviteleri ve kulüpleri ile mekteplileri bir arada tutan canlı bir ortamdı. Kültür kulüpleri çok fazlaydı. Ben de folklor kulübüne katıldım. Orada Kardeş Türküler’in birinci adımları atılmaya başlandı. Aslında davul çalıyordum. Besteler yapıyordum çoğunlukla Kürtçe.
‘KARDEŞ TÜRKÜLER 90’LARIN KİMLİK SIKINTILARIYLA DOĞDU’
Ve bir gün Kürtçe bir müzik söylenmesi gerekmiş…
Tahminen Kardeş Türküler girişimi olmasaydı, ben müzik söylemeyen davul çalan bir müzisyen olacaktım. Çok lisanlı bir küme olduğumuz için Kürtçe bir bestemi söyledim. Burada şöyle bir farkındalık oluştu tabi, köyümüzde Kürtçe dinliyorduk lakin Ankara’da lisede Kürtçe okuyamıyor, müzik söyleyemiyorduk. Lakin Boğaziçi’ndeki o çok kültürlü yapı sayesinde Kürtçeyle kendimizi daha özgür tabir edebildik. Daha çok kültürlü bir bakışa muhtaçlık vardı. Türkiye’de kimlik sıkıntılarına, farklı lisanlara parmak basmak gerekiyordu. Türkiye’deki sol kültür uzun yıllar bu kimlik problemlerini dışladı. Bayan hakları, feminist bakış üzere problemleri 2. plana attılar daha sahihi. Lakin 90’larla birlikte Kürt kimlik siyasetinin yükselmesi, Alevilerin-Aleviliğin dinsel, kültürel haklarının konuşulmaya başlanmasını gördük. Gazi Olayları’nı yaşadık. Boğaziçi Şov Sanatları Topluluğu (BGST)’nun anlayışı, farkındalığı tam da o 90’ların kimlik meselelerinin renklerini barındıran bir yapıyla doğdu.
Herkes üniversite kulüplerinde dans eder, fotoğraf çeker, sahneye çıkar. Siz bu ‘hobi’nin bu seviyeye geleceğini varsayım etmiş miydiniz?
Hayalini bile kuramamıştık aslında. Üniversite hayatını daha renkli kılacak bir ortak paylaşım, toplumsallaşma, üretim yeriydi. Kardeş Türküler üzere bir seviyeye geleceğine dair bir varsayımımız hiç yoktu.
Bajar’da ise rock müzik yapma hayallerinizi kente akan yolda “Fırat suyu Marmara’ya karıştı” lafıyla lisana getirerek gerçekleştirmeye çabalıyorsunuz. Bajar’ın etnik, cinsel/cinsiyet, diyanet, sınıf ekseninde kente göçen karakteri artık bir özne. İsmi de bu yüzden Bajar aslında. Bu sizin müziğinizi nasıl besliyor?
Kardeş Türküler de nihayetinde kentli bir müzikti. Bir türküyü ya da kılamı olduğu üzere yorumlamaz kendimizden katarız, yorumlarız.
Bajar’da soundlar büsbütün farklı, enstrümanlar farklı ve daha çok kendi bestelerimiz üzerinden yol alıyoruz. Kardeş Türküler bu manada daha klasik ama Bajar’da kendi isminden da yola çıkarak işportacıları, ameleleri, beyaz yakalıları görüyoruz. Cinsiyetçiliği döven müziklerimiz var. Velev LGBT Onur Haftası sebebiyle de bir çalışma yaptık. Lakin bugünlerin problemi ne biliyor musun? Gerçek olan performans. Gerçek olan sahne. Sorun hemhal olmak, gördüğün yüzlere sesini ulaştırmak. Bu süreç müzisyeni kanser eder.
‘SAHNE Mİ GERÇEK HAYAT MI? SANATÇI İÇİN SAHNE!’
Vedat Yıldırım’ın sahnede kimi özellikleri var. O konser atmosferinin de gücü ile emprovize bestelerin, birtakım kelamları değiştirerek yorumlaman, tahminen yazdığın şiirin bizim bilmediğimiz kıtalarından devam etmen… Kürtçe bilmeyen lakin anlamasa da seni dinleyen geniş bir kitlen var. Sen bu karşılıklı etkileşimi, enerjiyi neye yoruyorsun?
Şimdi köydeyken bir gün amcam bana Pink Floyd’un meşhur The Wall müziğini dinletti. Ne müzik biliyordum ne de kelamlarını anlıyordum. Lakin çok hoştu. Çok etkileyiciydi. Lafları anlamasan da o isyanını alır yorumlarsın. Çocuk da olsan, bilmediğin bir lisan de olsa o isyanı ya da o aşkı hissedersin, alırsın. Müziğin soyut dünyasının avantajı tahminen de. Doğaçlama performansa gelince… Biz bunu çok seviyoruz. Sahne bambaşka bir atmosfer. Ve bir müziğin her performansı bir yenilenme aslında. Öteki türlüsü bana memuriyet üzere geliyor. Günün sıkıntılarına, dertlerine dair bir duyguyu o müziğe katmak kaçınılmaz ve bence çok değerli. Bunu çok iyi yapan müzisyenler de var aslında.
Bir yanıyla da dengbejlik kültürünün temeli.
Bir makam vardır, bir de kelam vardır. O makam, o kelamın yatağıdır lakin kelam sudur, akar. Bu Kürt müziğindeki dengbejlik geleneğinin de aslıdır. Anlatıcı, hikayeyi her anlatışında onu yeniler. Bunların tümü bizi de etkilemiştir tabi. Ben de biraz hiperaktifim, bu sahneye de yansıyor. Sahne mi gerçek, hayat mı gerçek? Sanatkarlar için sahnedir gerçek.
Kardeş Türküler’de başardığınız bu biraradalığın Türkiye’de siyaseten oturtulamamasını neye bağlıyorsun?
Biraz güç bir soru natürel. Biz ne kadar becerdik? Sıradanda Kardeş Türküler üzere onlarca ‘buluşma’ girişiminin olması gerekiyor. Fakat enseyi de karartmamak lazım. Konserlerde çok farklı kısımlardan beşerler bir araya gelebiliyor, eğlenebiliyor. Lakin siyasette bunun olmamasının nedeni yalın. Hiçbir şeye müsaade verilmiyor ki! Daima bir zapturaptlık yani nasıl olacak, nasıl mümkün olacak ki?
Buna en yakın HDP örneği var. Sence Kardeş Türküler’deki biraradalık üzere mi HDP’de?
Söylem olarak HDP biaradalık vurgusu yapıyor. “Türkiye partisiyiz” diyor. Ancak yaşantı gayrı bir şeydir. HDP bunu lisana getiriyor, siyaseten üretimini bu ortamda büyütmeye çabalıyor. HDP’nin de bu mealde siyasetine mütemadi çomak sokuluyor. Konuşulmasına müsaade verilmiyor, üretimine müsaade verilmiyor. İşte İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kürtçe kurs açıyormuş. Yani o kadar aciz bir bölgedeyiz ki aslında. Kürtçe kursu nedir yani? Bugünün problemi midir? Ya da vergisini veren Alevi’nin Cemevi’nden kime ne? Bu kadar sıkışmışlık haline karşın de enseyi karartmamak gerektiğini düşünüyorum. Yalnızca bu değil Türkiye’nin çok önemli bir sistem sorunu var ‘Nasıl yaşayacağız’a dair. Koca bir işsizler ordusu var. Covid onları etkilemiyor bile.
Siyasetçiler bunları lisana getirdiği için susturulmaya çabalanıyor. Pekala siz?
Biz de bu tarafta üretim yapan, görüş bildiren sanatkarlar olarak, Türkiye’de demokrasi kültürünü yaşatmaya çalışanlar olarak bir defa TV ve anaakımda asla konum alamayız. Yazılı olmayan ancak herkesçe bilinen bir yasak bu. Biz de zati bu tıp yayın kuruluşlarına bayılmıyoruz. Bizim de mahal aldığımız yayınlar var. Kalp kalbe ondur. Biz de sesimizi duyuran, bize alan açan mecraları buluruz, buluyoruz.
Türkçe söyleseydin, birçok meslektaşın üzere tanınan kanallarda bölge alabilirdin. Bu cihette üretim yapsaydın çok daha fazla alan açılırdı. Bunu neden denemedin? Seni engelleyen neydi?
Bilemiyorum olur muyduk, olmaz mıydık? Fakat Türkçe üretim yapsak daha şanslı olabilirdik. Ya da bu istikamette bir politik duruşumuz olmasaydı daha çok kapılar açılacaktı. Bence Kürtlerin de bu manada çuvaldızı biraz kendine batırmaları gerekiyor. Pandemi devrinde daha çok Kürtçeye eğildim. Biraz kitapçılardan da yeni Kürtçe kitaplar aldım. Kürtçe kitap satan kitapçılarla sohbet ettim. Kürtler Kürtçe okumuyor. Az okuyor ya da okumuyor. Binaenaleyh bu sıkıntının de bir tarafı da biziz, kendimiziz. Kendimi de katarak söylüyorum. Daha çok Kürtçe okumaya muhtaçlığımız var. Daha çok Kürtçe’ye dönmek, yönelmek zorundayız.
Münhasıran Kürt müziğinin, sanatının problemleri nedir sence? Nelere muhtaçlık var?
Kürtler bir cihetten şanslı. Şansızlığın talihi. Devlet kuramamanın vermiş olduğu tektipleşmeme duygusu folklorunu çok güçlü kılıyor. Kelamlı edebiyatı, yazılı edebiyatı çok güçlü. Bir ikincisi de diaspora talihi. Kürt edebiyatı Avrupa’da daha çok gelişti zira orada tıpkı devranda gayrı kültürlerle de birlikte daha rahat alan bulabildi, daha çok çalışmalarda bulunabildi, daha özgür hareket edebildi. Film, müzik için de bu bu türlü gelişti. Mesela Ciwan Haco. Direk yüksek bir seviyeden başladı. Türkiye’de olsaydı bu sahası bulamayabilirdi. Bu diasporanın talihi aslında. Mehmet Uzun’un romanındaki muvaffakiyet, özgünlük de tıpkı özgürlükten kaynaklı bana kalırsa. Nizamettin Ariç müziği buna yeniden iyi bir örnek. Kürt rap müziği de diasporada daha kolay gelişti, öteki kültürlerle etkilenerek büyüdü. Çok da pesimist konuşmak istemiyorum. Şu anda Kürt müziğindeki badire bütünüyle Türkiye’deki siyasi ortamdan kaynaklanıyor. 2. dert lisan problemi. Zira bizim için anadilde üretim çok kıymetli, çok elzem. Bir Kürt kültür siyaseti olmalı deniyor gelgelelim 40 milyonluk bir halkın kültür siyaseti olamaz. Tahminen bir kültür merkezinin siyaseti olabilir fakat 40 milyonun tek bir siyaseti olması mümkün değil. Kürtler pop da yapar, rock da yapar, fantezi de yapar. Güney’deki kanallarda pop fantezi sahaları daha çok tercih ediliyor örneğin. Benim sevdiğim bir üslup değil lakin olacaktır, olur bunun önüne geçilemez. İran’da Rastak diye bir küme var. Çok hoş müzik yapıyorlar. Kıymetli olan anadilinde, kültüründen beslenerek, özgürce müzik yapmak. Bunu yapmadığınızda taklitçi olunuyor bence taklitçi müzik yapmamak gerekiyor. Asıl sorun edebiyat yerinde. Zira bir biçimde Kürtçe müzik dinliyor beşerler. Lakin edebiyatın gelişmesi için lisan çalışmalarının artması gerekiyor.
‘APOLİTİKLERİN SIYASETE TESIRLERI DAHA ÇOK’
Sanatkarın politik olmaması mümkün mü?
Siyaset dediğin nedir? Alışverişe gidiyorsun, hayat pahalılığı ile karşılaşıyorsun. Bu politik değil midir? Bu herkesi kapsar. Bunun üretime yansımaması mümkün mü? Bence apolitiklerin siyasete tesirleri daha çok. Ne dedik, Güney’de daha çok pop-fantezi müzik ön planda. Bu da bir siyaset değil mi? Sanat hayatı yansıtan bir olguysa, hayattan ne beklediğimizi de bu sayede görüyoruz esasında.
Pekala sanatçı aktivist olabilir mi?
Aktivizmi de iki halde görüyorum. Üretimlerinizde aşk müzikleri da yapıyorsunuzdur ancak personelleri de anlatıyorsunuzdur. Bu nedir sanatınız içinde bir aktivizmdir. İkincisi, şimdiki politik problemlere dair icmal yapmak. Onur Haftası’na dair oturup bir müzik yaptık örneğin. Bu da aktivizmdir. Toplumsal medyada günümüz sorunlarına dair haberleri, haberleri paylaşmak. Destek olmak. Bunlar kişisidir. Sanatçı da kişidir ve destek olmak istediğine ses olabilir. Aşk müziklerinden gına geldi. Ahmet Kaya aşk müzikleri yapardı fakat ne yapardı? Yalnızca laf oyunları yoktu Ahmet abide. Bir hikayesi, sorunu vardı. Yalan Da Olsa’yı mesela coverladık, Kum Üzere mesela, yalnızca aşk müziği deyip geçemeyiz bunlara. İç içe geçmiş bir hikaye vardır burada. Odur aslında beşere, hayata dokunan.
Önümüzdeki girişimleriniz, hayalleriniz neler?
Bir an evvel bir araya gelerek müzik yapmak istiyoruz. Çok özledik seyircimizi, dostlarımızı. Kardeş Türküler’de tematik bir albüm hazırlığındaydık ve onu uzaktan yapmak çok güçlükle. O nedenle bekliyoruz.
Bajar’da neredeyse iki haftada bir single çıkarıyoruz. Everybody Knows/Herkes Biliyor’u yaptık. Çocuk Müzikleri albümü yapacağız Kürtçe. Onun müjdesini vereyim buradan.
Gazete Duvar