Linda Kinstler**
Karar, 9 Şubat’ta Varşova Bölge Mahkemesi’nden görüntü konferans yoluyla verildi lakin alınan kararın vahim tesirleri, çok evvel ortaya çıkmaya başlamıştı. Son birkaç yıldır, Polonya’daki yüksek lisans öğrencileri, akademisyenler ve öğretmenler sessizce tez mevzularını belirliyor, araştırma bulgularını nitelendiriyor ve yazdıkları yazıları gizliyorlardı. Birtakım Polonyalıların kimi yerlerde Shoah’ya[1] katkıda bulunduklarını anlatarak Polonya ulusunun namını karalamakla suçlanmak istemiyorlar. Bunu yapmak; kendilerini, hem uygar hem cezai davalara karşı açık bırakıp yüksek para ve mahpus cezası riskini göze almak demektir. Bu telaşlarının bir temeli var. Onlar, basın ve seçilmiş birkaç siyasetçi tarafından yalancı ve propagandacı olarak isimlendirilerek yargılanan iki ünlü tarihçiye ne olduğunu gördüler. Bu yüzden onların bir sonraki kurbanı olmak istemiyorlar.
Sanıklar, Polonya Holokost Araştırma Merkezi’nin kurucusu tıpkı vakitte müdürü Barbara Engelking ve Ottawa Üniversitesi’nde Tarih profesörü olan meslektaşı Jan Grabowski, vefat etmiş bir adamın ve tüm ailesinin ferdî haklarını ihlal etmekle suçlandı. Sav edilen bu ihlal, işgal Polonya’sında bulunan Musevilerin mukadderatını bahis alan Night Without End [2] isimli 1.640 sayfalık tarihi çalışmadaki dört cümlelik bir pasajda meydana geldi. Reaksiyon çeken pasajlarda Engelking, savaş vakti bir köye sığınan Estera Drogicka isimli bir Holokost kurtulanının tabirlerini özetliyor. Drogicka’nın tabirlerinde bilhassa o periyot belediye başkanlığı yapan Edward Malinowski’nin savaş sırasında, bir düzineden fazla Yahudi’ye ihanet etmesi, onları Almanlara satması üzere hayli vurucu tarihî olayların olması dikkat çekiyor. Bu açıklama için, ismi İftira ve İnkarla Çaba Birliği’ne dayanan, iki örgüt ortasında hiçbir ilişki olmamasına karşın, sağcı bir STK olan Polonya İftirayla Gayret Birliği[3] (RDI), ismi geçen bu tarihçilere dava açtı, 100 bin Polonya zlotisi (yaklaşık 27 bin dolar) ve yazılı bir özür talep etti. Savcı, olayı sırf “basit bir hukuk davası” olarak nitelendirdi. Yalnızca sıradan, alelade, olağan bir hakaret davası. Savunma avukatları ise davayı farklı bir formda kıymetlendirdi: Türel tabirle SLAPP davası[4].
‘ULUSAL GURUR HAKKI’
Dava, Malinowski’nin 81 yaşındaki yeğeni Filomena Leszczynska ismine açılmıştı lakin açılan bu davayı hazırlayan, hukuk firması ile anlaşan, olay ismine kamuoyu çalışmasını yürüten ve Bayan Leszczynska’nın türel masraflarını karşılayan doğal ki RDI [5] olmuştu. Karardan tam dokuz gün sonra çevrimiçi bir basın açıklamasında Leszczynska’nın avukatlarından Monika Brzozowska Pasieka, sanıkların sırf müvekkilinin “iyi adını” ve “kişisel haklarını” değil, birebir vakitte “ulusal kimliğini” de ihlal ettiklerini vurguladı. Bir bireyi karalamak birebir vakitte da bir ulusu karalamaktır, bunun zıddı de davanın merkezinde yer almaktadır. Grabowski ve Engelking’in savunma grubunun yeni üyesi olan Aleksandra Gliszczyńska Grabias ile yakın tarihte yapılan bir röportajda, Polonya’da artık “ulusal gurur hakkı”, “ulusal kimlik hakkı” ve “gerçek tarih hakkı”nın da içinde olduğu yeni bir ferdî haklar kategorisinin ortaya çıktığı vurgulanmıştı. Bu, ne Polonya devletinin ne de Polonya vatandaşlarının işgal altındaki vatanlarında, ülkelerinin topraklarında işlenen Holokost’a karışmadığı bir tarihtir. Bilakis, Polonya’nın eski başbakanı Beata Szydlo’nun sav ettiği üzere saf kurbanlar ya da Yahudi komşularını kurtaran kahramanlardır. Gliszczyńska-Grabias, Jewish Currents’a verdiği demeçte; “Bu tarihî gerçekle ilgili değil. Mağduriyet ve hafıza yarışını kazanmakla ilgili.” biçiminde tabirlerde bulundu.
Ülkenin “itibarı” için verilen bu çaba, Hukuk ve Adalet Partisi’nin (PiS) 2015 yılında iktidara gelmesiyle hızlandı. Milliyetçiliği desteklemek için yargı sistemini güçlendirmeye, geçmişin yine anlatılma halini dava eden çok sayıda maddeyi yürürlüğe geçirmeye ve Polonya’nın kusursuzluğunun bir hikayesini destekleyen STK’lere takviye vermeye başlandı. 2018’de hükümet, Ulusal Anma Enstitüsü [6] yasasında, Polonya’nın veyahut Polonyalıların Holokost’tan sorumlu yahut hata ortağı olduğu tarafındaki argüman teklifini sadece bir hata olarak kabul eden iki değişiklik yaptı. (Yapılan değişikliğin birinci uyarlaması, 3 yıla kadar mahpus cezası istemini içeriyordu. Lakin değişiklik, milletlerarası alanda dikkat çektiği münasebeti ile protestolara sebebiyet verdi ve uygulamadan kaldırıldı.) Bu hareketler, Polonya hükümetinin bakış açısına nazaran, Holokost’tan sadece Almanya’nın sorumlu olduğunu belirleyerek milliyetçi gündemi destekledi. Yahudi gazeteci entelektüel Konstanty Gebert, “Hükümet, Polonyalılara olağanüstü ve daha iyi bir gelecek vaat etmişti, ancak bunları başaramadılar. Bu bakımdan halka “daha iyi” bir geçmiş sunmaya, öncesinden çok daha fazla yoğunlaşıldı” halinde mevcut bahsin neden şu an ortaya çıktığını belirtti. Tarihçilerin davasındaki hatalı kararı, sağ görüşlü hükümetin, kendi ülkeleri hakkında söylenebilecek şeyleri dava etme potansiyeline sahip olan makus niyetli yeni bir evreye işaret ediyor.
Öte yandan Engelking ve Grabowski’nin direkt Polonya devleti yerine bir vatandaş tarafından dava edilip, sivil mahkemede yargılandıkları dikkat cazip bir bilgidir. Kaldı ki esasen bu iki “Yalansız Tarih” savunucusunun davasının önünde emsal bir dava vardı. 2019 yılında RDI [7] lideri Maciej Świrski, Alman gazetesi Frankfurter Rundschau’ya, Polonya hükümetinin tarihe yaklaşımını eleştirdiği gerekçesiyle dava açtı. Gazetenin savlarını ise “Polonya’nın ulusal kimliğine, tarihî mirasına ve en kıymetlisi iyi ismine” şahsî bir taarruz olarak gördü. Bu mahkemeyi yeniden Varşova Bölge Mahkemesi yönetti. Varşova Bölge Mahkemesi, ismi geçen vadeli yayın kuruluşunun bir hafta içerisinde kendi resmi internet adresinde yazılı bir özür mektubu yayınlamasına karar verdi. (Gazete Polonya merkezli değil. Buna karşın, Avrupa Adalet Divanı, Polonya’nın bu cins bir dava açmasında bir sorun teşkil etmediğini belirtti. Kararın sonucu olarak ise Frankfurter Rundschau bir özür metni yayımladı.) Artık ise Polonya devletinin hukuk sisteminde, Engelking’in de dediği üzere, kendini Polonyalı hisseden rastgele biri, Polonya’yı, Polonya ulusunu ve Polonya tarihini eleştiren birine rahatlıkla dava açabilecek yasal bir ortamın oluştuğunu açık ne net görmekteyiz.
Estera Drogicka, çiçek baskılı şeritle süslenmiş mor bir elbise ve inci küpeleriyle 1996 yılının Temmuz ayında, savaştan tam yarım yüzyıl sonra, yaşadığı olayları anlatmaktadır. O, uzun vakit evvel İsveçli bir beyefendi ile evlenerek eski soyadını terk etmiş. Şu an soyadı “Wiltgren”. Holokost vaktinde hayatta kalmayı nasıl başarabildiğini anlatmak için kameraların karşısında ona soruları soracak şahsa hakikat eğiliyor. Dünyanın en geniş Shoah Vakfını [8] devam ettiren Güney Kaliforniya Üniversitesi’nin arması, Drogicka’nın etkileyici yüzünün yanında sabit bir biçimde duruyor. Drogicka, Malinowski’nin ormanda saklanan bir küme Yahudi’ye ihanet ettiğini belirtti.
TARİHÇİLERİN DAVASI
1949 yılında Drogicka’nın Polonya mahkemesine çelişkili tabirler vermesine dayanıyor. Ayrıyeten Malinowski, Almanlarla işbirliği yapmaktan ve on sekiz Yahudi’ye ihanet etmekten yargılanıyordu. Davada ismi geçen birçok şahit mahkeme öncesi hem fizikî hem ruhsal şiddete maruz kaldı. Savcılık şahitlerinin birçok ise mahkemeye katılmadı. Drogicka, Malikowski için, “Almanya’da inançlı bir formda çalışmama yardımcı oldu. Hiç param olmamasına karşın birkaç hafta boyunca Bay Malikowski’nin ahırında kaldım. Bana yiyecek ve barınak imkanları sundu. Geceleri ise kaldığım ahır Musevilerle doluydu. Malikowski’ye hayatımı borçluyum.” diyerek 1949 yılındaki mahkemede çelişkili sözler verdi.
Varşova Bölge Mahkemesi ise bu iki farklı ifadeyi okuyup, hangisinin hakikat olduğunu tespit edilmesi için hâkim Ewa Jończyk’ı evraka atadı. Tarihçilerin masumiyetleri ya da suçluluklarının kıymetlendirilmesi için ağır bir çalışma başladı. Yapılacak olan bu değerlendirmenin sonucu mahkeme kararını şekillendirecekti. Lakin ortada büyük bir sorun vardı. Hem fail Malinowski, hem de şahit Drogicka vefat etmişti. Bu durum göz önüne alındığında avukatlar, evrak ve kasetlerden biraz daha fazlasını, onların torunlarını buldular. Drogicka’nın söz vermeye gelen iki oğlu mahkemeye, annelerinin konut içerisinde anlattığı olaylarla, Güney Kaliforniya Üniversitesi’nin çekmiş olduğu görüntü içeriğinin tıpkı olduğunu belirtti. Ayrıyeten bu iki adam, yalnızca bu kelamları söylemek için Avusturalya ve İsveç’ten geldiler. Yeniden de savcılık bu kelamlara büsbütün inanmadı. Öteki bir tahlil olarak Drogicka’nın konuştuğu kasetlerin vücut lisanı ve konuşma uzmanlarınca incelenmesini talep etti. (Mahkeme bu talebi reddetti.)
SAVAŞ SONRASI PERİYOT POLONYA’DAKİ KURTULABİLEN MUSEVİLER İÇİN HAYLİ UMUTSUZ YILLARDI
Davanın ve özellik de davacının, hükümetin genel milliyetçilik yükseltme siyaseti için kullanıldığı yetmezmiş üzere öte yandan bu mevzuyu çalışan tarihçiler, Drogicka’yı, tabirini, kendi öz çalışmalarını ve bu katliamda ölmüş herkes için Drogicka’nın tabirini savunmak zorunda kaldılar. Gliszczyńska-Grabias ise ikinci sözün, şartları ele alındığında epey sağlıklı ve özgür bir ortamda olduğunu ve 1949 üzere bir devrin tabirinden çok daha doğruluğunun yüksek olduğunu savundu. Ayrıyeten işbu tabirler savaştan yıllar sonra ve en kıymetlisi kendini “güvenli” hissettiği bir periyotta verilmiştir. Ayrıyeten Grabias 1949 periyodunu şu sözlerle açıklamıştır; “Şunu unutmamalıyız ki 1949 devri, savaşın izlerini barındıran, harabe bir dünyaydı hepimiz için. Bu harabe dünyada da mahkeme sistemi ne derece emniyetli olabilir? Savaş sonrası periyot Polonya’daki kurtulabilen Museviler için hayli umutsuz yıllardı. Burada, Yahudi kimliğinde yaşayabilmek, var olabilmek için makul, sonları öbürleri tarafından çoktan çizilmiş biri olarak davranmak zorundaydın.” diyerek 1949 Polonya’sını ve o periyodun kurallarındaki mahkemelerin güvenilirliğini vurguladı. Tarihçilerin durum tespitlerinde kullandıkları el yazmalarının birtakım yerlerinde küçük lakin değerli sıkıntıların tespiti ile mahkemenin seyri değişti. El yazmasında ismi geçen Malinowski ile Drogicka konut eşyalarını takas etmişlerdi. Tarihçiler bu kusurun bir sonraki basımda düzeltileceğini, cinayete karışma suçlamalarıyla alakasız olduğunu beyan ettiler.
Birtakım gözlemcilere nazaran karar verildiğinde, kararın bütünlüğünü korumak için adeta bir Sisifos Savaşı [9] üzere gayret verildi. Davayı yöneten hâkim, hükümete tam manasıyla bir zafer kararı vermedi. Örneğin; davacının ağır para cezası talebini reddetti bunu da akademik çalışmalar yapan şahıslar üzerinde oluşabilecek dehşet gücünü engellemek istemesi olduğunu öne sürerek belirtti. Lakin tarihçilerin özür dilemesini isteyerek, hükümeti de kendisine küstürmedi. Bu açıdan karar ülkenin tüm kanunlarının, yalnızca Ceza Hukuk’unun değil, birebir vakitte Uygar Hukuk’unun da ne derece bir revizyonist gayelere hizmet etmek için kapsamının ve görece de kolaylığını bizlere göstermektedir. Engelking ve Grabowski çok yakında temyizlerini hazırlamaya başlayacaklar lakin temyiz, yargıçların birinci kararını çoktan vermiş olduğu Polonya Adalet Bakanı Zbigniew Ziobro’nun kararıyla kendi misyon yaptığı bir mahkemede dinlenecek. Yeniden de belirtmeliyiz ki hem savunma hem de sav makamları bu davanın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde sonuçlanmasını bekliyor.
Karar, Yad Vahsem[10], Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi[11], Amerikan Tarih Derneği[12], Avrupa Holokost Araştırma Altyapısı[13] ve dünyanın dört bir yanındaki Holokost araştırmalarından gelen kınamalarla büyük bir milletlerarası skandalı ateşledi. Saydığımız bu kurumlardan yayımlanan tüm bildirilerdeki temel maksat; alınan kararın akademik özgürlüğe bir tehdit, bilimsel araştırmalara ise bir caydırıcı öge olmasıydı. Ayrıyeten açıklamaların içerisinde dikkat alımlı bir cümle vardı. Açıklamalarda meyyit adamın suçluluğu ve suçsuzluğunun savunucusunun avukatların vazifesinin olmadığının, bu işe bakması gereken asıl meslek kümesinin tarihçiler olduğu belirtildi. New York’ta bulunan Yahudi Tarihi Merkezi’nden yapılan açıklamada, “Polonya hükümetine, araştırmacıları, arşivsel delillere dayanan bağımsız burs arayışına siyasi nedenli müdahalelere karşı muhafazaya çağırıyoruz” denildi.
‘POLONYA’NIN PRESTİJİNİ TEHLİKEYE ATAN’ TARİHÇİLERİN TUTUKLANMASI
Ancak belirtmeliyiz ki yurtdışından gelen bu kınama bildirileri, Polonya’da kayda bedel bir biçimde takviye gördü. Polonya’da bir haber bülteni yakın bir vakitte bir anket yaptı. Anket sonuçlarında ise ankete katılanların yalnızca yüzde 39’unun, “Polonya’nın prestijini tehlikeye atan” bu tarihçilerin tutuklanmasını istediğini belirtti. Bu ortada olayla ilgili enteresan diğer bir ayrıntı Polonya Adalet Bakanı tarafından yapıldı. Polonya Adalet Bakanı Zbigniew Ziobro, kararın alınmasından çabucak sonra, kendi toplumsal medya hesabından, “Cesur bir Polonyalı kadının” Polonyalılara yapılan iftiraya karşı dimdik büyük bir sabırla karşı durduğunu, yapılan propagandalar karşısında asla yılmadığını yazdı. Milletvekillerinden biri ise olay için, Musevileri Almanlardan kurtaran bu Polonyalı kahramanı savunduğu için hanımefendiyi ayrıyeten tebrik edip alkışladı. Gebert’e nazaran ise alınan bu karar şöyle okunmalı; “Sizin için neyin iyi ve yanlışsız olduğunu bilseniz bile bunu lisana getirmeyin. Biliyor olsanız bile yazmak zorunda değilsiniz.”
Bu ortada sağcı sivil toplum örgütleri bu bahse benzeri öteki davalar için ava çıkmış durumdalar. Koyu bir Katolik STK olarak bilinen Ordo Iuris[14], geçtimiz günlerde bir radyo kuruluşu olan France Culture[15]’a Polonya ulusunu taammüden karaladığı ve makus gösterdiği için dava açacağını duyurdu. Öbür bir hadise gazeteci ve bilim insanı Katarzyna Markusz’un başına gelebilir. Markusz, ekim ayında Polonyalı yetkililerin Alman meslektaşları üzere “Yahudilerden hoşlanmamanın Polonyalılar ortasında yaygın olduğunu ve Polonya’nın Holokost’ta hata iştirakinin kabul edileceği günü” görecek kadar yaşayıp yaşamayacağını “sorduğu bir makale yazdı. Makalesi hakkında yetkilileri kimin bilgilendirdiği net olarak bilinmese bile bunu yapan kişi ve kurumların sağ görüşlü STK’lar ile bir alakaları olduğu iddia edilmekte.
Ayrıyeten Markusz geçtiğimiz şubat ayının başlarında yazmış olduğu makale yüzünden bir saat polis sorgusunda durmak zorunda kaldı. Markusz’a polis, “Polonya ulusunu bilerek kızdırmak ve gücendirmek mi istiyorsun?” biçiminde sorular yönetti. Markusz ise sorulan bu soruya, “Elbette ki hayır. Bunu görebilmek için tarihi kitaplar, makaleler, şahitler var. Bunlar basitçe ulaşılıp okunabilecek şeyler. Gerçekler sizi rahatsız etmemeli.” (Markusz haftalar sonra öbür bir gazeteciden aleyhindeki davanın düştüğünü öğrendi. Lakin daha fazlası olacağından endişeleniyor.)
BU ÇALIŞMA İŞTE TAM DA BU YÜZDEN BU KADAR TEHLİKELİ
Sorun mahkeme sistemi ile hudutlu değil. Gebert, “Başını belaya sokmamak ismine yüksek lisans tez mevzuların değiştiren beşerler tanıyorum” diyerek aslında durumun yalnızca tüzel bir sorun olmadığı, tıpkı vakitte sosyolojik travmalara da yol açtığını belirtti. Princeton Üniversitesi’nde Doğu Avrupa Kültürü ve Tarihi üzerine çalışan Irena Grudzinska, şu anda Museviler ve Polonyalıların üzerine bilimsel bir araştırma yapmaktadır. Ayrıyeten Irena Grudzinska’nın eski kocası olan Jan T. Gross, Holokost üzerine yapmış olduğu çalıimalar nedeniyle 2015 yılında polis tarafından sorgulanmıştır. Grudzinska, Polonya- Yahudi ilgilerinin bahis edildiği savaş devri ve sonraki periyodu anlatan bilimsel koleksiyonun çalışmalarının devam ettiğini belirtti. Ayrıyeten çalışmada bulunan müelliflerden birinin tehditler yüzünden çalışmalardaki el yazmasını değiştirdiğini de kelamlarına ekledi. Bu ise şu formda açıkladı; “Bu, insanları susturmanın bir yolu. Bu çalışma işte tam da bu yüzden bu kadar tehlikeli. Üçüncü nesilin sizi dava edeceğinden korktuğunuz için çalışmaya katılanların gerçek isimlerini veremiyor, gerçek yer isimlerini paylaşamıyorsunuz. Ama bu işimizi baltalamak demek. Bu yüzden olabildiğince şeffaf ilerlemeye çalışıyoruz. Tarihçiler, dava tehdidinden büsbütün kaçınmak için Shoah’ı, belli yerlerde belli organların ziyaret ettiği belli bir felaket olarak değil, dağınık yerlerde isimsiz bireyler tarafından işlenen soyut bir olay olarak tasvir etmelidir.” dedi. Polonya Bilimler Akademisi’nde Polonya antisemitizmi konusunda uzmanlaşmış bir kültür bilimci olan Elzbieta Janicka, “Hükümet, sonunda davayı kaybetse bile esasen kazandı” dedi.
Yaşanan her felaketle birlikte, hukukun yerini tarihe bıraktığı, savcılık sorularının ise bilimsel sorular haline geldiği ve yasal tahlil arayışının yerini kalıcı ahlaki yargılama yetkisinin aldığı bir an vardır. Polonya hükümeti, geçmişteki ve günümüzdeki öteki revanşist hükümetler üzere, bunun bilakis çevrilebilir bir güç transferi olduğunu keşfetti. YIVO Yahudi Araştırmaları Enstitüsü[16] yönetici müdürü Jonathan Brent “Kanun, halkın devletten korunması yerine otoriter devletin elinde bir silah haline geliyor” dedi. Varşova’da ve Doğu Avrupa’nın öteki yerlerinde mahkemeler bir sefer daha tarihi ele geçirdi. Grudzinska Gross, Polonya’daki üzere milliyetçi rejimlerin “Liberal prosedürleri ve bilhassa hukuku liberal olmayan emeller için kullanıyorlar. Silinemeyecek formda hiçbir şey kurulmadı” dedi.
*Bu makalenin yepyenisi Jewish Currents‘ta İngilizce olarak yayınlanmıştır. Türkçesi 22 Mayıs 2021’de Avlaremoz’da yayınlandı.
**Kaliforniya Üniversitesi, Retorik doktorası adayı. Yazıları The Guardian Long Read, The New York Times Magazine, 1843 Magazine ve öteki yerlerde yayınlandı.
[1] Holocaust’un İbranicedeki karşılığı. Kaba çevirisi her şeyi yıkan kuvvetli fırtınadır. Bu olumsuz manası yüzünden Museviler ortasında soykırımı söz eden söz olarak kullanılır.(ç.n)
[2] Lehçe isimli “Dalej Jest Noc: losy Żydów wybranych powiatach okupowanej Polski ” olan Night Without End: The Fate of Jews in Selected Counties of Occupied Poland” isimli üstte isimleri geçen Jan Grabowski ve Barbara Engelking’in ortak editörlüğü ile yazılan iki ciltlik bir çalışmadır.(ç.n)
[3] 2013 yılında Maciej Świrski tarafından kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi(PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)
[4] Tam Türkçe karşılığı “Demokratik İştirake Karşı Stratejik Dava”. Caydırıcı bir dava çeşididir.(ç.n)
[5] 2013 yılında Maciej Świrski tarafından kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi(PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)
[6] Polonya Parlamentosu tarafından 18 Aralık 1998’de Varşova’da kurulmuştur.(ç.n)
[7] 2013 yılında Maciej Świrski tarafından kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi (PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)
[8] Shoah Vakfı, Holokost ve başka soykırımlardan sağ kalanlar ve şahitlerle görsel-işitsel röportajlar yapmaya adanmış kar maksadı gütmeyen bir kuruluştur. Merkezi Güney Kaliforniya Üniversitesinde bulunur.
[9] Yunan Mitolojisinde, Yeraltı Dünyasında sonsuza kadar büyük bir kayayı bir doruğun en yüksek noktasına dek yuvarlamaya mahkûm edilmiş bir hükümdardır. Sisifos ismi klâsik olarak sophos (bilge) sözcüğüyle ilişkilendirilir; ancak bu ilişkilendirme kimi etimolojik sorunlar içermektedir. Aiolos’un oğlu, Korint hükümdarı Sisyphos tanrı-ırmak Asopos’a, kızı Aigina’nın Zeus tarafından kaçırılmış olduğunu söyleyerek Zeus’u ele vermesine karşılık kalesi içinde bir pınarın akıtılmasını sağlar. Bu hainlik Zeus’un öfkesine neden olur. Zeus ona vefat meleği Thanatos’u gönderir. Sisyphos, Thanatos’u zincire vurur; onu özgürlüğüne kavuşturmak için Zeus müdahale etmek zorunda kalır. Ölüler Ülkesine götürülen Sisyphos mukadderatına katlanmak istemez. Kendisine cenaze merasimi yapmamasını karısından ölmeden evvel istemiştir. Törensizliği beğenilen karşılamayan Hades, dinsiz karısını cezalandırması için Sisyphos’un yeryüzüne dönme teklifini kabul eder… Sisyphos daha yıllarca yeryüzünde yaşayacaktır. Nihayet, gerçek mevtinde cezalandırılır. Ölüler Ülkesi ilahları onu sonsuza dek taş yuvarlamaya mahkûm ederler; amaca her yaklaşmada taş tekrar aşağıya düşer.(ç.n)
[10] Kudüs’te bir anıt sitesi.(ç.n)
[11] Eng. United States Holocaust Memorial Museum. Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi, Amerika Birleşik Devletleri’nin Holokost için resmi anıtıdır. Washington, D.C.’deki Ulusal Alışveriş Merkezi’nin bitişiğinde bulunan USHMM, Holokost tarihinin belgelenmesini, incelenmesini ve yorumlanmasını sağlar.(ç.n)
[12] Eng. American Historical Association. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en eski profesyonel tarihçiler birliğidir ve dünyadaki en büyük bu çeşit tertiptir. Eng. European Holocaust Research Infrastructure. Avrupa Holokost Araştırma Altyapısı, Holokost konusundaki araştırmaları ilerletmek için arşivleri dijitalleştirmeyi amaçlayan bir Avrupa Birliği projesidir. Yedinci Çerçeve Programı ve Ufuk 2020 teşebbüsleri aracılığıyla Avrupa Komitesi tarafından finanse edilmektedir. (ç.n)
[14] Ordo Iuris Hukuk Kültürü Vakfı Enstitüsü. “Polonya kültürünün kökleştiği yasal kültürü ve manevi mirası araştırmayı ve bunları kamusal hayatta ve hukuk sisteminde tanıtmayı” amaçlamaktadır.(ç.n)
[15] France Culture, bir Fransız kamu radyo kanalı ve Radyo Fransa’nın bir modülüdür. Programlaması tarihi, felsefi, sosyopolitik ve bilimsel temaların yanı sıra edebi okumalar, radyo oyunları ve deneysel yapımlar üzerinde çok çeşitli özelliklere sahiptir.(ç.n)
[16] Yidiş Bilimler Enstitüsü. New York merkezlidir.
Gazete Duvar
