İZMİR – Dünya genelinde 83 milyondan fazla kişiyi etkileyen, 1 milyon 800 binden fazla insanın vefatına neden olan COVID-19 sürecinde Dünya, 1 yılı geride bıraktı. Pekala, hepimiz için kabus üzere geçen 2020 yılında, siyasi tarih açısından neler yaşandı? Dünya’da ve Türkiye’de 2020 yılında yaşanan sıkıntılar, 2021’de de karşımıza çıkacak mı? 2021 yılı nasıl bir yıl olacak? Tüm bu soruların karşılığını siyaset bilimci Zafer Yörük’e sorduk.
Barış İçin Akademisyenler ortasında bulunan Dr Zafer Yörük, dokuz yıl çalıştığı İzmir İktisat Üniversitesi’ndeki işinden uzaklaştırılmıştı. Psikanaliz ve kültür çalışmaları alanlarına olan ilgisiyle de bilinen Yörük, Duvar English ve Yeni Ömür gazetelerinde haftalık köşe yazıları yazmakta.
Zafer Yörük: Dünya yeni bir on yıllık süreç içine giriyor ve stratejik maksatlar kadar beklentiler de artık global bir 2030 vizyonu etrafında belirlenmek durumunda. Dünya’nın yeni bir on yıllık süreç içine girdiğini ve stratejik amaçlar kadar beklentilerin de artık global bir 2030 vizyonu etrafında belirlenmek durumunda olduğunu lisana getiren Yörük, bitenin sırf bir yıl değil, 2010’lu yıllar olduğuna dikkat çekerek başladığı söyleşide, salgının akabinde Dünya’da ve Türkiye’de yaşanan kıymetli yapısal değişiklikleri anlattı.
‘DÜNYA YENİ BİR ON YILLIK SÜREÇ İÇİNE GİRİYOR’
2020 yılını geride bırakıyoruz. Siyaset, toplumsal bir fenomen olduğundan pandeminin yarattığı insan hareketlerini kısıtlayan şartlar siyasi hayatı da global ölçekte kısıtladı. Bu nedenle, Dünya’da da, Türkiye’de de görece az siyasal gelişme yaşandı. Bu yaşanan olaylar içinden sizin kıymetli bulduklarınız hangileri oldu?
Türkiye için Deva ve Gelecek partilerinin kuruluşu, yılın sonlarına yanlışsız da yeni bir Kürt partisi teşebbüslerinin hızlanması, siyasal atmosferi etkileme potansiyeli taşıyan değerli gelişmelerdi. Ayasofya’nın açılması, Erdoğan’a prestij kazandırmanın ötesinde gerek ülke siyasetini gerekse de bölgesel ve global reaksiyonlarla birlikte gelecekte yaşanması beklenen siyasal gelişmeleri etkileyecek kıymetli bir olaydı. Yeniden yılın sonu yaklaşırken sivil toplum örgütlerini yok etmeyi amaçlayan bir yasanın meclisten geçmesinin kıymetli sonuçları olacaktır.
Dünyaya baktığımızda, en kıymetli gelişmenin pandeminin yarattığı şartlarda hak ve özgürlüklerden siyasal otorite lehine feragat etme yolunda Batı toplumlarında oluşan konsensüs olduğunu düşünüyorum. Bunun, kozmik demokratik normlar açısından değerli bir geri adım olma riski taşıdığı ikazını vurgulamak gerekiyor. Öte yandan Donald Trump’ın seçim hezimetiyle ABD’de adeta bir yönetimsel ihtilal beklentisi içine girilmiş olması kuşkusuz en kıymetli gelişme. Biden idaresi üzerine dünya genelinde çok fazla siyasal/duygusal yatırım yapılmış bulunuyor. Bu nedenle kısa vadede bir hayal kırıklığı kaçınılmaz görünüyor fakat unutmayalım ki biten sadece bir yıl değil 2010’lu yıllardır.
Dünya yeni bir on yıllık süreç içine giriyor ve stratejik amaçlar kadar beklentiler de artık global bir 2030 vizyonu etrafında belirlenmek durumunda. Biden idaresi de kısa vadeli vaatlerden çok “Yeni Yeşil Mutabakat” üzere değerli ögeleri olan bu türlü bir vizyon ile post-pandemik dünyayı tekrar yapılandıracak orta ve uzun vadeli bir dönüşümün mimarı olma argümanını taşıyor. Bunlar, dünya kamuoyu gündemini giderek daha fazla meşgul etmeye aday sorunlar. Demokrasi ve sosyalizm perspektifiyle baktığımızda ise 2020’de yaşanan en kıymetli gelişmeler, Şili’den başlayarak dünya ölçeğinde yine yükselmekte olan bayan hareketi ile Bolivya seçimleri ve sonrasında yaşananlardır. Devrimci iyimserliğin ve umudun somut toplumsal dinamiklerini göstermesi bakımından önümüzdeki on yılda Latin Amerika’dan başlayarak bütün periferi ülkelerde siyasal süreçlerin rotasını belirleyecek farklı bir sol dalganın başlangıcında olduğumuz söylenebilir.
‘ERDOĞAN’IN DA BİR PROJESİ VAR’
Bu genel değerlendirmenizi akılda tutarak somut siyasal sıkıntılarımıza değinelim isterseniz. Sol entelijansiya, Erdoğan’ın gitmesi konusunda kısa ömür biçiyordu. Lakin 3 Kasım 2002 seçimlerinden bugüne 18 yıl boyunca Erdoğan iktidarda kalmayı bir halde başardı ve ekseriyet artık bu durumu kanıksadı. Sizce muhalif sol çoklukla temenni ve ideolojik kanaat ortasında mı gelip gidiyor?
Sol entelijansiya problemli bir kategori. Marjinal bir nüfusu tanımlamasına karşın çok geniş bir politik/ideolojik yelpazeden bahsetmiş oluyoruz. Ayrıyeten, muhafazakar/dinci entelijansiyanın malum limitleri nedeniyle hala niceliğiyle orantısız bir etkiyi sürdürmekte olduğu da bir gerçek. Politik miyopluk, yani gözünün önünde ve kendi katkısıyla ilerlemekte olan bir gerici otoriter rejimin inşa sürecini okuma aczi bir zaafsa; ideolojik körlük, yani laikçi/Kemalist/ilerlemeci bir takıntı nedeniyle bütün politik yatırımı AKP’nin düşüşü üzerine yaptıktan sonra adım adım yenilmek de eşit derecede katastrofik bir öbür zaaftır. Bu nedenlerle, ülkenin sıkıntılarına sol entelijansiyanın meseleleri penceresinden bakmak, yapay ikilemler içinde kaybolmak manasında aldatıcı olacaktır. Özetle, bu soruya cevaben, analitik ekseni belirleyelim, sol entelijansiya da buna nazaran tercihlerini tekrar belirlesin demek daha yanlışsız görünüyor.
Pekala, o vakit soruyu tekrar formüle edelim: Erdoğan iktidarının bu kadar uzun sürmesinin nedenleri neler ve daha ne kadar devam eder?
Toplum olarak tek adam ya da tek parti iktidarına pek alışkın değiliz. Değişim görmek istiyoruz. O nedenle 2002’de AKP iktidara geldiğinden beri daima bu iktidarı süreksiz olarak düşündük. Öte yandan bu geçiciliği daima Erdoğan’ın bir proje şahıs olduğu biçimindeki bir büyük komplo bağlamında algılamayı tercih ettik: ABD’nin pişirdiği Büyük Ortadoğu Projesi, 28 Şubat’tan hatta bütün bir Kemalist ‘parantez’den intikam alma projesi ve benzerleri. Bu üst proje gerçekleştiği ya da o yolda çuvalladığı noktada Erdoğan’ın sonu da gelecekti. Bu türlü bakıldığında Erdoğan’ın yaptığı her siyasi ya da ekonomik hareket, iktidarda kalmak yani günü kurtarmak ismine yapılan ataklar olarak okundu/okunuyor. Tahminen de, yaşanan çabucak her gelişmenin “cambaza bak” metaforuyla cevaplanmasının kendisi bir cambazlık. Gözden kaçan şu oluyor: Erdoğan pekala birtakım ulusal ya da beynelmilel komplo etraflarının desteklediği bir proje şahıs olabilir ancak Erdoğan’ın da bir projesi var; tahminen de bu nedenle başından itibaren o çevrelerin ilgisini, kimilerinin da takviyesini kazanmıştır. Ve yeniden bu nedenle yani bir proje sahibi olması nedeniyle bu kadar uzun müddet iktidarda kalmıştır, kalmaktadır. Öncelikle bu projeyi kavramak için baş yormak gerekiyor.
‘GÜÇLÜ DEVLET, ÖRGÜTSÜZ TOPLUM TAHAYYÜLÜ DEVREYE GİRİYOR’
O halde, Erdoğan’ın kendisini bu türlü başarılı kılan projesi nedir?
Özetle, siyasal İslamcı bir onarım projesidir. Bu türlü bir projenin tezahürleri olarak okuduğumuzda, Ayasofya açılımı; Suriye, Doğu Akdeniz, Libya ve en son dağlık Karabağ’da yaşanan çatışmalara angajman; içeride sivil toplum yapıları ile ilgili düzenlemeler ve iktisat alanında yaşananlar manalı bir bütün oluşturuyor.
Ayasofya ile Türkiye’de siyasal İslam’ın kurucu düşü gerçekleşmiş oldu. Bunun sembolik/ideolojik tesiri sanıldığından çok daha büyüktür. Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyım rektör atanması da bu atılımın bir diğer tezahürü olarak okunmalıdır. Siyasal İslam, dünyanın her yanında bir ‘dışlananlar’ sosyolojisine yaslanma manasında kimlik siyasetinin öncüsü oldu. Erdoğan bu ideolojik hatta derinden bağlı ve hiç terk etmedi. Cumhuriyetçi laisizmin dışladığı kitlelerin, büyük burjuvazi tarafından dışlanan taşra sermayesinin, oradan Ortadoğu, Asya ve Afrika’da siyasal süreçler dışında kurgulanan Müslüman kitlelerin ve bir yandan Avrupa endüstrisini ayakta tutarken bir yandan da inanç ve kültür temelinde beşeri yapılardan dışlanan göçmen emekçi topluluklarının toptan sözcüsü ve başkanı olma argümanıyla iktidarını kurdu. Ve bu iddiayı taşımayı ısrarla sürdürüyor. Kimlik siyaseti, sınıfsal, ulusal vb. ayrımları ortadan bölerek yeni bir mevzileşme oluşturuyor. Ayasofya, astronomik bütçeli Diyanet’in toplumsal yaşama artan müdahalelerini, tekrar tıpkı Diyanet eliyle Batı ülkelerindeki göçmen toplulukları ortasında yaratılan muazzam örgütlenme ağını ve global ölçekte İhvan hareketi ile kurulmuş finansal ve siyasal bağları külliyen sembolize ediyor.
Siyasal İslamcı programın hayata geçmesi, Türk milliyetçiliği ve genel olarak Türk sağı üzerinde kurulan hegemonya ile mümkün olabiliyor. Bilhassa Haziran 2015 seçimlerinden beri gerek iç asayiş terörü gerekse hudut ötesi yayılmacılık manasında tam bir Türk-İslam örtüşmesi kelam konusu. Türk sağının genel programatik duruşu olarak güçlü devlet + örgütsüz toplum tahayyülü de bu çerçevede devreye giriyor. Sivil toplum seviyesinde de sendikasızlaştırma, grev ve toplu kontrat haklarını yasaklama üzere sistematik hücumların 12 Eylül rejimi ile tepe yapmış uzun bir tarihi var. Fakat son yıl zarfında, pandemi de mazeret edilerek dernek ve odaların genel şuralarını engelleme, çoklu baro dayatması üzere atılımlar, gelmekte olan topyekûn bir hücumun da işaret fişeği olmuştu. Sivil toplum örgütlerinin bütününü devlet idaresi altına alan son yasa, bu kapsamlı anti-demokratik operasyonun değerli bir kilometre taşıdır.
Zafer Yörük: Büyük burjuvazinin Erdoğan idaresi altındaki grafiği hiç de negatif değildir. Tersine, daima kâr artışı sağladıkları görülecektir. ‘UCUZ EMEK HER ÇEŞİTTEN SERMAYENİN CENNETİDİR’
Güçlü devlet ve örgütsüz toplum projesi hür teşebbüs açısından sakıncalı değil mi? TÜSİAD’da kümelenmiş ekonomik seçkinlerle vakit zaman yaşanan sürtüşmeler bu bağlamda açıklanabilir herhalde?
Erdoğan’ın post-Kemalist projesinin iktisat politiğini kavramak için Putin’in post-komünist Rusya’daki pratiğine bakmak gerekiyor. Sermayenin emsal bir tekrar yapılandırılmasıyla siyasal iktidarla uyumlu bir ekonomik ‘oligarklar’ koalisyonu ortaya çıkmış bulunuyor. Bu klientalist yapı, liberallerin ‘laissez faire’ prensibinden pre-kapitalist vakitlere gerçek bir geriye savruluş üzere görünebilir ancak aslında global iktisadın periferideki muhtaçlıkları bakımından güncellenmiş bir modeldir. Erdoğan, Erbakancı ulusal iktisat ve kalkınma projeleriyle yollarını ayırarak sermaye etraflarının ‘dışa açılma’ talebi ile örtüştüğü için iktidarda. Özal’dan beri ithal ikameciliğin terk edilerek dünya iktisadına tam açılma tarafındaki adımlar Erdoğan idaresi altında tepe noktasına ulaştı. Dünya piyasalarından gelen neo-liberal baskılar altında gerçekleşen bu dönüşümün manası, ülkenin endüstriyel, ziraî, güç, hammadde, toprak vb. bütün varlıklarının ve kaynaklarının milletlerarası finans piyasalarında hür sirkülasyona sokulmasıdır. Alıcı olarak Katar’ın ismi geçtiğinde infial yarattığı görülen bu açılma, aslında bütün ülkelere ve multi-nasyonal firmalara yöneliktir. Ekonomik faaliyet düzleminde TÜSİAD seçkinleri ile Erdoğanist oligarklar birbirlerinin alanına müdahale etmiyorlar; öte yandan bu dışa açılma ya da toptan satılma yanında örgütsüz toplum yani sendikasız ve toplumsal teminatsız endüstriyel hayat fikri de seçkin sermaye etrafları açısından son derece cazip. Esasen büyük burjuvazinin Erdoğan idaresi altındaki grafiği hiç de negatif değildir. Tersine, daima kâr artışı sağladıkları görülecektir. Ucuz emek, her tipten sermayenin cennetidir.
‘SINIFSAL ÇELİŞKİNİN YERİNE TOPLUMSAL HARMONİ HAYATA GEÇECEK’
Alman toplumunda Nazi iktidarının benzeri milliyetçi hamasetine karşı Bertolt Brecht “ama ekmek satılmıyor eskisinden ucuza” karşılığını vermişti. Yani milliyetçilik ya da cami iyi şeyler olabilir lakin son analizde karın doyurmuyor. Ayrıyeten hegemonyadan kelam etmişken, ülke seçkinleri ile bir ittifakın sağlanmış olması, çoğunluğu fiyatlı emek erbabı olan toplum üzerinde hegemonya kurulduğu manasına gelmez. Öyleyse, bu örgütsüz toplum ya da teminatsız emek fikri toplumun bütünü nezdinde nasıl onay bulabiliyor?
İşin burası da “cambaza bak” metaforuyla, yani boş mideler üzerinde din istismarcılığı ya da milliyetçi hamaset ile açıklandığı takdirde eksik kalacaktır. Öncelikle Erdoğan’ın oligarklar vasıtasıyla kurduğu klientalist yapı, taşeron firmalara, taşra tüccarlarına kadar ulaşan bir ağ oluşturuyor. Her bileşen, kamu projelerinin alt ihalelerinden ya da devlet teşviklerinden bir biçimde hissesini alıyor. Böylelikle, endüstriyel ve ticari hayatın kılcal damarlarına kadar işleyen bir hegemonik ağ kurulmuş bulunuyor. Fiyatlı emek ve toplumsal güvenlik cephesinde ise hak arama ve hak kazanma mantığı terk edilirken ulufe, fitre-zekat, hayır üzere İslami dayanışma kavramları üzerinden vakıfların ve tarikatların temel olduğu pre-modern bir dayanışmacı model kelam konusu. Bu çerçevede çağdaş, örgütlü emek, bir nevi “işçi aristokrasisi” damgası yiyerek yeni Türkiye mimarisi içinde tasfiye edilecekler listesinde bulunuyor. Sermaye cephesinde devlet teşvikleri, hibeler, vergi indirimleri üzere uygulamalardan başlayıp fakirlere devlet yardımı pratiğine kadar uzanan bu çark, kendisini toplumsal devlet kavramının ve mefkuresinin yerine ikame ediyor. Böylece sınıfsal çelişki ve çatışma son bulacak, bunlar yerine toplumsal harmoni hayata geçecek… Bu fikir arkaik olsa da pratikte hegemonik bir güce sahip.
‘YENİ BİR KİMLİK BUHRANI SÜRECİNİN BAŞLAMA DÜDÜĞÜ’
Türkiye’nin cumhuriyetten gelen, diplomatik boyutta yürüttüğü klâsik bir dış siyaset anlayışı vardı. Erdoğan’ın tabiriyle ‘suya sabuna dokunmayan’ bu dış siyasetin yerini, agresif, müdahaleci bir kriz siyaseti aldı üzere görünüyor. Sizce bu, iç ve dış siyasal konjonktürün dayattığı bir mecburilik mu, sizin deyimizle Erdoğanist projenin bir ögesi mu yoksa artık Türkiye’nin dış siyaset anlayışı mı?
Bu tıp gelişmeleri içerideki sıkıntıları perdeleme hedefi güden atılımlar olarak okuma eğimli hayli yaygın ama aldatıcı. Bunun yerine devletin stratejik amaçları ile Erdoğan’ın ideolojik çizgisinin kesişmekte olduğunu teslim etmek gerekir. Bunu, hudut ötesi operasyonlara sistem içi muhalefetin de onay vermesinde gözlemleyebiliriz. Türkiye’nin faal ve müdahil bir bölgesel güç haline gelmesi ve milletlerarası kamuoyu karşısında pazarlık gücü yüksek bir aktör olması devlet siyaseti manasında ulusal amaçlarla örtüşüyor. Bu gayelerin dinî mi yoksa milliyetçi bir terminolojiyle mi tabir edileceği artık bir sorun olmaktan çıkmış durumda.
Öte yandan global güçlerden görece özerk, hatta bu güç odaklarını birbirine karşı oynayabilen bir alt-emperyalist güç olma yolundaki atılımların faturası korkutucu. Yüz yıllık cumhuriyetin devleti ve toplumu birlikte tahayyül ederek içinde tanımladığı bir anlatının ortadan kalkma tehlikesi. Bu, çağdaşlaşma ve demokratikleşme üzere kavramlarla örülmüş bir anlatıdır ve bilhassa 90’lı yıllardan bu yana ülkenin Avrupa’ya, genel olarak da Batı’ya ilişkin olduğu kabul edilen temel hak ve özgürlük normlarını kendi bünyesine katma süreci içinde olduğunu söz eder. Son yıllarda gerçekleşen sınır-ötesi askeri angajmanlar yanında Ayasofya açılımı, Fransa ile sürtüşme üzere olaylarda tezahür ettiği üzere Türkiye’de ve Batı toplumları içinde çatışmacı bir kimlik siyasetini tırmandırma iradesi, sürecin ‘eksen kayması’ndan çok daha ileriye, bir ‘yörüngeden çıkma’ boyutuna taşınma tehlikesi altında olduğunu gösteriyor. Bu, her şeyden evvel, anlatısını yitirmiş bir yurttaşlar topluluğu olarak yeni bir kimlik buhranı sürecinin başlama düdüğüdür. Dahası, bu türlü bir kopuş sonucu çekim gücüne yakalanılması kaçınılmaz olan öteki galaksi mensuplarının, temel hak ve özgürlükler konusundaki sicilleri epey arızalı. Özetle, Erdoğan’ın tahtını Doğu Perinçek’in (ömrü vefa ettiği takdirde) doldurduğu bir distopik gelecek ihtimali hiç de hayali bir tehdit değil.
Erdoğan’ın projesi, bu hassas dış siyaset hareketleri içinde kısmen pan-Türkist veçheleri olan pan-İslamist bir anlatı kurgusuna dayanıyor. Böylece merkezinde şahsının ve Türkiye devletinin bulunduğu bir üçüncü kutup yaratabileceği umudu taşıdığı görülüyor. Akil bir siyasetçi, bu türlü bir proje için yatırımını kültür ve eğitim başta olmak üzere “yumuşak güç” kaynakları üzerinde ağırlaştırır, milletlerarası arenada siyaset kadar kültürel ve ideolojik nüfuz yayılmacılığı temelinde uzun vadeli bir strateji oluştururdu. Erdoğan’ın ise “sert gücün” cazibesine kapılarak konvansiyonel devletçi ögelerle kol kola girip İttihatçı maceracılık peşinde irredentist ve alt-emperyalist ihtiraslara yenik düştüğü görülüyor. Bütün datalar, bir global proje olarak Erdoğanizmin iflasının kaçınılmaz olduğuna işaret ediyor. F-35 projesinden dışlanma, CATTSA yaptırımları ve Avrupa Birliği’nden gelmesi mümkün yaptırımların bu iflasın ihtar düdüğü olarak bir yörüngeye dönüş hareketinin başlangıcına vesile olması, Türkiyeli ve Batılı demokrat çevrelerin temennisi olmalıdır.
’BOĞAZİÇİ OPERASYONU CİHATÇI ZİHNİYETİN ESERİ’
Sohbetimizin başında Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör atamasına, ‘siyasal İslamcı onarım projesi’ çerçevesinde değindiniz. Bunu biraz açalım zira gündemi belirleyen bir olay…
Boğaziçi Üniversitesi’nde yaşananlar, birkaç boyutu ile ele alınabilir. Abdülhamid-Darülfünun bağlantısı ile başlayabiliriz. Erdoğan’ın en önemli ilham kaynağı olduğunu bildiğimiz Sultan İkinci Abdülhamid, Türkiye’nin birinci üniversitesini iktidarına bir tehdit olarak görmüş ve fonksiyonsuz hale getirmişti. Tarihi ileriye sararsak, bu atılım 12 Eylül darbesini takiben YÖK’ün kurulması ve akabinde 1402 sayılı yasa ile yaşanan tasfiyelerle karşılaştırılabilir. Rektörlerin seçim yerine atama ile görevlendirilmesi, YÖK’ün kurulması ile yasalaşmıştı. Erdoğan’ın projesi çerçevesinde bakarsak, bu hamleyi dört yıl evvel Barış İmzası mazeretiyle üniversitelerde gerçekleşen tasfiye atağının bir devamı olarak görmek doğaldır. Erdoğan, kendi imzasıyla akademisyenleri işten çıkarma konusunda Kenan Evren’i çoktan geçmiş bulunuyor. Her ikisi de üniversite fikrine yabancı karakterlerdir. Lakin Evren’den farklı olarak Erdoğan, siyasal İslamcı repertuarı içinde medrese ya da ‘külliye’ üzere alternatifleri olduğu inancına sahiptir ki bu, onu demokrasi açısından Kenan Evren’den bile daha tehlikeli kılar.
İşin bu boyutu, Hilal Kaplan’ın Boğaziçi’ni ‘elitistlerden’ kurtarıp ‘millete’ teslim etme telaffuzunda kendini ele verir. ‘Elitist’ terimini Robert Kolej gerçeğiyle birlikte ele almak gerekiyor ve burada bütün diktatörlere içkin bilim düşmanı olağan zorbalık duruşundan öte bir çatışmayla karşı karşıyayız. Bu, siyasal İslam’ın Hıristiyan misyonerlikle tarihî çatışmasıdır. ‘Cihat’ fikrinin değerli bir motifidir ki Erdoğan’ın Panislamizm projesinin mantığı çerçevesinde atılması mecburî bir adımdır. Hilal Kaplan’la birlikte soruna baktığımızda, üniversiteler bu çeşit rektörler eliyle millileştirilecektir. Tabloya bakalım: Siyasal İslamcılar, bilhassa Gülen cemaatinin tasfiyesi sonrası, ne olumlu bilimler ne de toplumsal bilimler alanında bu türlü bir dönüşümü gerçekleştirecek takımlara sahip değil. Bu durumda, akademisyenleri kendilerine biat etmeye çağırmaktan diğer dermanları yok görünüyor. Tasfiye dalgalarına karşın üniversitelerde kalabilmiş olan akademisyenlerin işi daha da zorlaşacak. Mesleksel etik gereği siyasal otoriteyle ortalarındaki arayı muhafazaları gerekiyor ve Erdoğan’ın denetimi altına girmiş üniversitelerde bu, riskli bir duruş.
‘KÜRT OYLARINA GÖZ DİKMELERİ FAŞİZAN BİR YÖNELİM’
Türkiye bahsinde son olarak Kürt sorunu ile muhalefet alakasına gelelim. Cumhuriyet rejimi Kürtlerle ortasında daima bir kırmızı çizgiyi korudu. İktidar ve muhalefet partileri de bugüne kadar HDP ve Kürtleri siyaset alanının dışında tutarak, birlikte olmaktan kaçındı. Son periyotta Deva Partisi’nin Kürt sorunu ve ana lisanda eğitim konusundaki net çıkışları, bu kırmızı çizgiyi siyaseten aştığının sinyallerini mi veriyor? Ne dersiniz?
Deva Partisi ile başlayalım. Kürt problemi üzerine söylediklerinin hiçbir özgünlük taşımadığını görüyorum. Her siyasal partinin muhalefette iken demokrat, iktidarda ise diktatör olması bir gelenektir. Kürt sorununda CHP ve genel olarak Millet İttifakı partilerinin daha da temkinli ve dışlayıcı olmaları ile kıyaslandığında biraz daha demokrat bir telaffuz ancak “Kürt kökenli kardeşlerimizle, öpüşüp barışalım” telaffuzundan öteye geçemediğini de teslim etmek gerekir. O kırmızı çizgiyi aşmak, somut bir yönetimsel dönüşüm programıyla mümkündür. Cumhuriyet tarihinde bu dönüşümü “yerinden yönetim” olarak dillendirebilmiş tek muktedir, 1990’lı yılların başında Turgut Özal olmuştur. Sonrasındaki bütün tahlil telaffuzları, AKP’nin “Kürt açılımı” da, Babacan’ın artık lisana getirdiği yuvarlak teklifler de dahil olmak üzere, Özal’ın gerisinde kalmıştır. HDP çizgisi “demokratik özerklik” programı ile bu alandaki tek istisnadır. Özal’ın çıtası gerektiği irtifaya yükseltilmiş bulunuyor ve burada artık demagoji yerine örneğin Avrupa Birliği Mahallî İdareler Özerklik Şartı’nın kabul edilerek uygulanacağı istikametinde somut irade beyanları dikkate alınabilir.
HDP’yi siyasi takımlarından seçmenine kadar ortadan kaldırmaya yeminli devlet saldırısı şartlarında Babacan ve Davutoğlu partilerinin demokrasi havariliğine soyunarak sahipsiz kalan Kürt oylarına göz dikmeleri demokrat değil, faşizan bir yönelimdir. Bu kurallar altında demokratik duruşun tek koşulu açıkça HDP’yi savunmak yani bütün parti teşkilatları ile HDP’nin direniş ve protesto aksiyonları içinde fiilen yer almaktır. Kürt seçmeninin de artık bu dediğimden aşağısına pirim vermeyeceğini düşünüyorum.
Deva ve Gelecek partilerinin kıymeti, AKP seçmeninden ne kadar oy koparacaklarıyla sonludur. Umarız seçim vakti geldiğinde bugünkü muhalif sözlerini unutup kopardıkları seçmen öbeklerini eski reislerine geri teslim etmezler.
‘2021, SURİYE İÇ SAVAŞININ BİTİŞİNİ DE GETİRECEK’
Babacan’ın Kürt programını önemsemiyorsunuz fakat geçtiğimiz yılın değerli olayları ortasında yeni bir Kürt partisi kurma teşebbüsünü andınız. Bu teşebbüsü neden önemsiyorsunuz?
HDP çizgisi karşısına bir Kürt partisi çıkarmanın Erdoğan için tek tahlil olduğu uzun vakittir ortada. Bu yolda, Mesud Barzani ile tıpkı kürsüyü paylaşmak, Şivan Perver ile İbrahim Tatlıses’e birlikte türkü söyletmek, Miroğlu ve Metiner üzere şahsiyetleri AKP milletvekili yapmak, Hüda-Par’ı güçlendirmeye çalışmak üzere birçok teşebbüste bulundu. Hepsinin ortak özelliği, dindar olmalarının yanında PKK’ye uzak hatta hasım ögeleri merkeze almış olmasıydı. Bu defa yapılmakta olan hareketin farkı Osman Öcalan’ın PKK’yi içeriden yine dizayn etmek mealinde sözlerinde çabucak kendini gösteriyor. O denli anlaşılıyor ki bu yeni teşebbüs, Kürt hareketi ve HDP seçmeni içindeki olası fay sınırlarını kaşıyacak. PKK’nin barış yapmaya çalıştığı lakin Erdoğan takıntılı Türkiye solunun tesiri altındaki HDP idaresi tarafından barış sürecinin rayından çıkarıldığı üzere argümanlar üzerinden siyaset yapacak. Yani dindar Kürt seçmenini HDP’den koparmanın ötesinde, kapsamlı bir HDP eleştirisi ve yeni bir barış teşebbüsü argümanı da taşıyacak üzere görünüyor. HDP’nin polis ve yargı marifetiyle fiilen yok oluş eşiğine getirildiği şartlarda Kürt seçmeni için yeni ve tesirli bir elçi olma vaadi sunmayı hedeflediği anlaşılıyor.
Kuşkusuz bu türlü bir proje de birçok sorunu içinde taşıyacaktır. Üstte değindiğimiz özyönetim programı kadar, hatta daha da ziyadesiyle Suriye’de boğulmaya çalışılan Kürt oluşumunun bahtı bu problemlerin ana kaynağıdır. 2021, covid aşısıyla birlikte Suriye iç savaşının bitişini de getirecek üzere görülüyor. Biden idaresinin Kürt oluşumunu feda etmeden nasıl bir tahlil önerisi formüle edeceği merak bahsidir. Yeni Kürt partisi teşebbüsü, bu gelişmeler içinde Türkiye, Irak ve Suriye içindeki dinamikler üzerinden ve Erdoğan’la çatışmaktan kaçınarak bir sınır belirleyecektir. Her halükarda, bu türlü bir teşebbüsün demokrasi, haklar ve özgürlükler ismine Kürt halkı için ve Türkiye toplumunun bütünü için HDP’nin sunduğu çaba sınırının çok gerisine düşmesinin kaçınılmaz olduğundan kimsenin kuşkusu olmasın.
‘YENİ PERİYODUN ÇABA DİNAMİKLERİ LATİN AMERİKA’DA BAŞLADI’
Bizim sorularımız bu kadar. Siz neler eklemek istersiniz?
Bitmekte olanın sadece bir yıl değil 2010’lu yılların bütünü olduğundan hareketle dünyanın yeni bir on yıllık süreç içine girdiğini tekrar vurgulamak isterim. Bu hatırlatmanın akabinde dikkatleri Latin Amerika’ya çekerek bitirmek isterim, zira geleceğin tohumlarının orada atılmakta olduğunu gözlemliyorum. Orta ve Güney Amerika’dan başlayacak yeni fırtınanın birinci belirtisi Las Tesis/Yolundaki Tecavüzcü dansı ile Şili’de başlayan yeni protesto dalgasıdır. Bayanların taciz, tecavüz, cinayet ve şiddete karşı başkaldırısının tabiri olarak pandemi şartlarına karşın dünyada geniş yankı bulmuştur. Yılın başlangıcında bütün Latin Amerika’yı sardıktan sonra kuzeye ve doğuya hakikat sıçramış, Avrupa’dan Orta Doğu ve Asya’ya kadar yeni bir bayan isyanının başlangıcı olmuştur. Türkiye’nin örgütlü bayan hareketi de bu yeni dalganın dışında değildir. Cinsiyetçi tahakkümün tezahürleri karşısında dünyanın her köşesinde daima ölüm/kalım savaşı vermeye zorlanan bayanların bu yeni isyan atılımı, geçtiğimiz yıla damgasını vurmakla kalmayıp önümüzdeki devrin toplumsal hareketlerinin karakterini ve rotasını belirleyecektir.
Tıpkı kıtada dikkate alınması gereken ikinci değerli gelişme, Bolivya’da Sosyalist Hareket MAS’ın kazandığı seçime karşın iktidardan uzaklaştırılmasından bir yıl sonra yenilenen seçimleri de kazanarak tekrar iktidara gelmesi sürecinin niteliğinde gözlemlenebilir. Devrik lider Evo Morales’in sürgünden geri dönmesine karşın başkanlık koltuğuna talip olmaması da alışıldık güç siyasetinden farklı bir durumla karşı karşıya olduğumuz yolunda değerli bir gösterge. Pandemiden kurtulma sürecine girmiş olan dünyamızda çabucak hiçbir şeyin pandemi öncesi ile birebir olmaması kaçınılmazdır.
Antonio Gramsci’nin deyişiyle “eskinin öldüğü lakin yeninin doğmadığı” bir dünyanın içinde olduğumuz ortada. İşte yeninin doğuş dinamiklerinin birinci göstergeleri olması bakımından Latin Amerika’dan başlayan ve geçmişteki benzerlerinden kıymetli farklar gösteren hareketlenmeler, demokrasi, eşitlik ve özgürlük çabasının gelecek on yılının işaret fişeğidir. Sağlıklı ve özgür bir on yıl diliyorum.
Gazete Duvar
