ANKARA- Ulusal ve milletlerarası birçok sinema şenliğinde gösterilen ve büyük beğeni toplayan Kovan sineması pandemi devrinde, 25 Eylül tarihinde sinema severlerle buluşacak. Yirmi yılı aşkın müddettir belgesel üretimleriyle değerli muvaffakiyetler elde eden Hareket Kaftan’ın direktörlüğünü yaptığı, senaryosunu kaleme aldığı birinci uzun metraj sineması Kovan’ın merkezindeki Ayşe karakterine Meryem Uzerli hayat veriyor.
Artvin Borçka’ya bağlı Macael’de çekilen Kovan, tehdit altında olan doğal kaynakların çağdaş beşere direnişini çarpıcı bir biçimde anlatıyor. İnsanın tabiatın istikrarını bozmasının ölümcül sonuçlar doğuracağının ortaya çıktığı pandemi devrinde vizyona giren sinema bu manada direktör Hareket Kaftan’ın da söz ettiği üzere “zamanın ruhunu yakalayan” ve insanı tabiatla kurduğu ilgiye dair sorgulamaya iten bir imal.
31’inci Ankara Memleketler arası Sinema Festivali’nde seyirciyle buluşan ve salondakilerin beğenisini yarattığı tesirle çeken Kovan’ın direktörü Hareket Kaftan’la konuştuk. Kovan’ın ortaya çıkış serüveninden doğa- insan bağına, Meryem Uzerli’nin canlandırdığı Ayşe karakterinin endişelerinden pandemi sürecine kadar Kaftan’ın sorularımıza karşılıkları şu halde oldu:
‘DOĞAYLA UĞRAŞMAK KENTLI KİMLİK EDİNMİŞ BEŞERLER İÇİN KOLAY DEĞİL’
Sizi belgesellerinizle birçoğumuz yakından tanıyoruz. Kovan ise birinci uzun metraj sinemanız. Kovan’ın ortaya çıkış serüveni nasıl gelişti?
20 yıldan fazla müddettir belgesel yapıyorum. TRT Belgesel için bir program dizisi yapıyorduk. Bunun ismi ‘Bir Çiftlik’ti, üzerinden beş yıl geçmesine karşın hala yayınlanıyor. Bu programda Türkiye’nin aşikâr bölgelerinde kentten tabiata göçmüş, ekseriyetle beyaz yakalı memur hekim üzere insanların büyük kent hayatlarından yorgun düşmelerini, kendilerini bitmeyen bir eforun içerisinde anlamsız hissetmeleri sonucunda tabiata göçmelerini anlatıyorduk. Birçok insanın bir çiftliğim olsa, domates yetiştirsem, zeytinlerim olsa üzere hayalleri vardır. Bu hayallerini gerçekleştirmiş insanların çiftliklerini ziyarete gittik. Bu onların beklediklerinden ve hayal ettiklerinden çok daha zordu, programda bunu gördük. Zira tabiatla uğraşmak tarım yapmak o kadar kolay değil. Bilhassa çok kentli bir kimlik edinmiş beşerler için kolay değil. Orada doğmuş büyümüş insanların ömürle kurdukları bağ çok daha farklı olduğu için ironik, trajikomik çatışmalar da yaşıyorlardı.
ARICI BİR BAYANIN ARILIĞINA DADANAN AYIYLA MÜSABAKASI
Bu program dizisinde beni en etkileyen Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde Ardahan’da tanıştığım bir arıcı bayandı. Orası yaban hayatının çok güçlü olduğu, iklim çeşitliliğinin fazla olduğu bir yerdi. Doğu Karadeniz’in birçok yerinde Karadeniz beşerinin daima olarak ayılarla olan müsabakasına dair bir sürü kıssa dinledim. Biz İstanbullular, Ankaralılar ayı sözünü duyduğumuz anda dehşete kapılmamıza karşın onlar için çok doğaldı. Arıcılarla tanıştığımda arıcıların tabiatla çaba etmenin yanı sıra birebir vakitte arılıklarına dadanan yabanî hayvanlara karşı ne yapacaklarını bilememeleri, onlardan kendilerini korumak için çok çeşitli savunma sistemleri geliştirmeleri çok ilgimi çekti. Arıcı bir bayanın arılığına dadanan bir ayıyla müsabakası sorunu beni öykü olarak çok etkiledi. Zira güçlü bayan, mücadeleci bayan karakterlerini seviyorum. Buradaki ikilem çok hoşuma gidiyor. Çağdaş insanın kendi zekasına güvenip her şeyi tasarlayacağına inanıp tabiata hükmedeceğine inanması fakat tabiatın ona çok güçlü ve sert yanıtlar vermesi… O insanın kendi zekasının bir yandan kurbanı olması. Bu felsefi alt metin beni çok heyecanlandırdı. Hem güçlü bir çatışma hem de derin bir felsefi alt metin vardı. Kıssayı yazdım ve kurguladım, sonrasında Kovan’ın seyahati başladı. O seyahatte da kıssa insanları çok etkiledi ve destekçilerini yanına alarak kervan halinde ilerledi.
‘HARİKA BİR SENARYO LAKIN BUNU NASIL ÇEKECEKSİN?’
Sineması izleyenlerin aklına gelecek en değerli sorulardan birisi nasıl çekildiği olabilir. Artvin Borçka’nın sıkıntı coğrafyasının yanı sıra kıssanın merkezinde arılar ve ayılar var. Sinema birinci yola çıktığında, ayı ve bayan ortasında derin bağı nasıl yansıtacağınıza, zorlanabileceğinize dair çekinceleri işittiniz mi? Önyargıyla karşılaştınız mı?
Katiyen, bir sürü insan, “Harika bir senaryo lakin bunu nasıl çekeceksin?”, “Ayıyı çekmen imkansız” dedi. Hayvanlarla çalışmak bir sinema sinemasında en güç şeylerden birisi. Bir de önümüzde Leonardo Dicaprio’nun başrolünde olduğu ‘The Revenant’ üzere bir örnek vardı. Önyargılarla karşılaştık lakin negatif değildi. Beşerler benim inanmışlığımı gördüler ve dayanak oldular. Bir de bilgisayar efektleri kullanacağımı düşündüler. Sinemadakiler bilgisayar efektleri değil. Gerçek ayılarla ve arılarla çalıştık. Gerçek arılarla çalıştığımız için ve ne yapacakları her vakit belirli olmadığı için tekraren sokulduk. Beni de oyuncuları da tekraren arı soktu. Geceleri ayıların habitatı olan bir yerde yaşadık.
‘MERYEM’LE GÖRÜŞMEYE ROLE UYGUN OLMADIĞINI SÖYLEMEK İÇİN GİTTİM’
Sinemanın başrol oyuncusu Meryem Uzerli’ye, Feyyaz Duman, Hakan Karsak ve Burcu Salihoğlu eşlik ediyor. Süper Yüzyıl dizisindeki karakteri nedeniyle diye varsayım ediyorum, başrolde Uzerli’nin olması nedeniyle sineması izlemeye önyargılı gittim. Ancak sinemanın akabinde performansı beni ve salondakileri olumlu manada epeyce şaşırttı. Sinemanın direktörü olarak sizi de şaşırttı mı?
Tıpkı önyargı bende çok yüksek bir halde vardı. Ben görüşmeye giderken Meryem’le, bu role çok uygun olmadığını söylemek için gittim. Ben yalnızca tanışacaktım. Ancak Meryem beni bu rolün onun için kıymetli olduğuna o kadar ikna etti ki. Arılardan korkuyor olmasının bu rolü hak etmesi için bir işaret olduğunu söyledi. Ben birinci konuşmada sıkıntı şartlar altında bir ay kalacağımızı söyledim. Bir yandan da arıdan korkuyorsun buna hakikaten hazır mısın dediğimde “Ben Almanya’da tabiat okuluna gittim, tabiatta büyüdüm” dedi. Bizim onu medyadan gördüğümüz halinden, frapan giysiler içerisinde bayan imgesinden çok farklı. Sokakta gördüğünde gelip sarılan çok samimi, sıcak kanlı bir insan. “Bana baktığında Hürrem Sultan’ı görüyor musun” dedi. Ben de yoo dedim. “Kimse görmüyordu fakat ben Hürrem Sultan oldum. Herkes bana inandı, Ayşe de benim için o denli. Gör ben de farklı bir karakter olacağım” dedi. Biz bir müddet telefonla mesajlaştık. Ben tam daha emin değildim. O bana daima görüntüler gönderdi. Daima arılarla ve ayılarla ilgili hayaller görüyordu. Bir yandan korkusu da var ve benimle samimi bir formda hayallerini paylaşıyordu. Bu da alışık olduğumuz direktör oyuncu alakası değil. Biz tanışır tanışmaz ortamızda bağ oluştu. Benim yavaş yavaş ona olan önyargım yıkılmaya başladı. Sonrasında onun yeni imajını konuştuk ve Ayşe’yi beraberce adım adım oluşturmaya başladık. O sarışın frapan Meryem’den Artvin dağ köyünde yaşayan Gürcü kızı Ayşe’ye dönüştü gözlerimin önünde.
‘SAMİMİYET DE BİR GÜÇ’
Sinemanın ana kahramanı Ayşe, derin bir yabancılık hissiyle savrulması çok olası, güçlü olduğu kadar da kırılgan bir karakter. Bu kadar güçlü bir karakterin ağzından çıkan, “yapamadım”, “beceremedim” kelamlarını izleyen çok içine sindiremiyor. Ayşe sizce neyi gerçek ya da yanlış yaptı?
Ayşe güçlü bir karakter mi bilmiyorum lakin daha çok kendisini güçlü göstermeyi seven bir karakter. Güç, insanın hayatta başına gelmesini beklemediği sıkıntı durumlar karşısında baş edebilme yeteneğidir üzere geliyor bana. O vakit paramparça olup dağılmak yerine dimdik durabilmek ve ne yapılması gerekiyorsa yapmak. Lakin birebir vakitte hislerinin farkına varıp onlarla irtibata geçmek. Ben bunu da bir güç olarak görüyorum. O yüzden insanın kırılganlığını söylem etmesi, yapamadım- yapamıyorum demesi, bazen de düşüyor olmasını güçsüzlük olarak görmüyorum. Bilakis samimiyet de bir güç ve karakterimi de o denli bir yerden kurdum. Zaaftan bahsetmenin çok büyük bir güç olduğunu düşünüyorum. Bunu inkâr edersen hiçbir şeyi aşamazsın. Ayşe karakteri de çok güçlü görünmeye çalışıp kendine bir zırh örüp ilerliyor lakin üst üste yanılgılar yaptıkça bir farkındalık ve şuur geliştirmeye başlıyor. Bir kırılma noktasından sonra dönüşmeye başlıyor. Gerçek dönüşümün de kırılganlıkla başladığını düşünüyorum. Gerçek güç kırılganlığın gücüdür.
‘KÖKLENEBİLMEK VAKIT ALAN BİR ŞEY’
Pekala Ayşe karakteri yabancı olduğu o coğrafyada kökleşebildi mi?
Ayşe, Avrupai kapitalist sistem içerisinden büyük kentli çağdaş insan algısıyla Artvin’in köyüne geldiği için başta çok daha ferdi davranıyor. Her şeyi tek başına yapabileceğine inanarak kararları tek başına veriyor. Aslında kendisine ve zekasına çok fazla güveniyor. Sinema yaparken her şey direktöre atfedilir lakin nitekim bir takım işidir, en kolektif sanattır. Direktörün en büyük başarısı diğer insanların da sahiplenmesini sağlayarak herkesin hakkını vererek yapmasıdır. Burada da o denli bir şey var. Ayşe başta kararları tek başına alıyor lakin sonra anlıyor ki diğerlerini da dinleyerek, faziletlerinden dersler çıkararak lakin oralı olabilir. Bir yerli olabilmek, köklenebilmek vakit alan bir şey ve çatışmalarla yürüyen bir süreç. Bu çatışmalar, travmalar birebir vakitte çok sağlıklıdır da. Zira travmalar insanın dönüştürme gücünü ortaya koyar ve insanın potansiyeli açığa çıkar. Tekrar direktörlükle ikisi ortasında paralellik kuruyorum. Çok sıkıntı bir seyahat fakat sen bir şeyleri başardıkça çok güçlü hissediyorsun. Ayşe de güçlenerek gidiyor.
‘MAKAN SEYAHATLERINDE BIRTAKIM İMGELER RUHUMA İŞLEDİ’
Sinemada geçen en beğenilen cümlelerinden birisi Feyyaz Duman’ın canlandırdığı İlker karakterinin, “İnsanlar biraz da hayvanların gözünden dünyaya baksın istiyorum” cümlesiydi. Tam bu esnada sinemada izleyicilere yargılayıcı bir sözle bakan keçiler gözümün önüne geldi. Sinema aracılığıyla, doğa-insan ortasında gerçeklik üzerinden bir duruşma kurduğunuzu hissediyor musunuz?
O keçiler benim için çok değerliydi. Yer aramak için yaptığım seyahatler esnasında karşılaştığım şeyler senaryoyu çok besledi. Yer seyahatlerinde kimi imgeler benim ruhuma işledi. Araştırma seyahatlerinden birincisinde Borçka’dan Macael’e gittiğimizde bulutların içerisinden hayaletler üzere keçilerin yüzleri çıkmaya başladı. Köpekler de vardı. Onların bir düş üzere sisin içinden çıkma hali ve bakışları… Aslında hayvanlara uzun mühlet baktığınız vakit bakışlarında tanımlayamadığımız, ismini koyamadığımız ancak çok bizim geçmişimize ilişkin tuhaf şeyler hissedersiniz. Biz bunu genelde yapmadığımız için hayvanlarla kurduğumuz münasebet yüzeysel. Sisin içerisinde güya ağır çekimde üzere keçi sürüsü otomobilin yanından geçerken onlarla çok derin bir bağlantı kurmaya başlıyorsunuz. Size hakikaten o bakışlarıyla çok şey anlatıyorlar üzere bir pay kapılıyorum. Biraz bana da bakışları yargılayıcı üzere geliyor. Onlar bizim ötekimiz, biz onlardan kendimizi çok üstün görüyoruz ya! Bizim öteki olarak gördüğümüz bakışı Kovan’a yansıtmak istedim. Beşerler bakarken biraz insanlıklarından utansınlar istedim. Bizim tabiatta en üstün yaratık olduğumuza inanmıyorum. Ekosistemi bozan tek yaratık insan. Hiçbir hayvan biyolojik dengeyi bozmuyor. Bugün ekosistem çöküşe geçmiş durumda ve cinsler yok oluyor. Biz hayvanlara çok acılar çektiriyoruz. Bizim o hayvanlara yaptığımız zulümü onların hissettiklerini düşünüyorum ve o bakışla biraz onu yansıtmak istedim.
‘BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ TEHDİT ETTİĞİMİZ İÇİN BEDELİNİ ÖDÜYORUZ’
Kovan doğal kaynakların beşere direnme sürecine dair çarpıcı bir sinema. Tabiatın istikrarına müdahalenin sonuçlarını sinemada çok net görüyoruz. Sinemanın vizyona giriş tarihi de tam bu tabiata müdahalelerin sonucu olduğu düşünülen pandemi periyodunda, 25 Eylül’de olacak. Yaşadığımız şartlar sineması daha iyi anlamamıza neden olacak mı sizce de?
Çok isterim. Kovan’ın vaktin ruhunu yakaladığına gönülden inanıyorum. Bu yaşadığımız acı verici yıl, yüz binlerce insanın mevti, bizim hayatlarımızın bir nevi elimizden alınması, çocukların eğitimlerin elinden alınması, yüz binlerce insanın işsiz kalması, endişeyle ve telaşla yaşadığımız zamanlar… Biz biyolojik çeşitliliği tehdit ettiğimiz için bugün bunun bedelini ödüyoruz. Hem de hayatımızla ödüyoruz. Anne babalarımızın bir mahpus hayatı yaşamasıyla, sokağa çıkamamalarıyla, meskenlerinden adım atmaya yürek edememeleriyle, endişeyle, tasayla bu bedeli ödüyoruz. İşin enteresan tarafı pandeminin birinci süreçlerinde “insan kendini sorgulayacak” minvalinde çok fazla konuşmalar yapıldı. Ancak ne değişti bilmiyorum. Biz bundan ders çıkardık mı bilmiyorum ve buna dair bir şey görmüyorum. Dünyada hala yalnızca ekonomiyi kurtarmak konuşuluyor. Bunun için ne yapılabileceği konuşuluyor. Yeniden ve tekrar günü kurtarmak ismine siyasetler konuşuluyor. Dünya aslında fecî bir başarısızlığa uğradı. Hala asıl sorunun kaynağına inip dünyayı daha yaşanabilir bir hale getirme noktasında tahlil bulmak yerine ekonomiyi ve günü kurtarmaktan bahsediyorlar. Buna reaksiyon duyuyorum ve ben de sabahları uyandığımda tavuk ve horoz sesleri duymak istiyorum. Büyük kent seven birisi olarak tabiata dönmek istiyorum ve insanların da tabiata dönmeleri gerektiğini düşünüyorum. Kovan da bunu anlatıyor. Büyük kentten tabiata dönmenin gerekliliğini, insanın özünü bulmasını anlatıyor.
AHBAP’LA SINEMANIN MANEVİ RUHUNA BİR ŞEY DAHA KATILIYOR
Haluk Levent’in kurucusu olduğu Ahbap iyilik hareketine vizyon gişe gelirlerinin bir kısmını da aktarmayı hedefliyorsunuz. Sinemalar diğerlerine ekseriyetle anlatı üzerinden çokça dokunur. Siz bunu bir adım daha ileriye götürerek direkt iyiliğe aracı olmuşsunuz.
Haluk benim çok eski arkadaşım. Çok hürmet duyduğum bir insan. Bugün Türkiye’de Süpermen üzere herkesin iyiliğine koşan, gençlere eğitim takviyesinden sıhhat sorunu olan insanların ameliyat masraflarını karşılamaya kadar çok emek veren birisi. Türkiye’deki gençlere ilham kaynağı olan bir hareketin de başında. Ahbap bize sinemada dayanak oldu. Biz de sinemanın gişe gelirlerinin bir kısmını onlarla paylaşmaya kelam verdik. Bu beni çok memnun etti zira sinemanın manevi rengine bir şey daha katıyor. Sinemaya giden her izleyici tıpkı vakitte bir gencin eğitimine, ameliyat masrafını karşılayamayan bir hastanın masraflarına, pandemide işsiz kalmış birisine dayanak olabilecek. Sinemaya gitmenin manevi istikameti daha da olacak. Ahbap birebir vakitte tabiat ve etraf hareketi olduğu için biz birbirimizle çok hoş buluştuk ve onlara çok teşekkür ediyorum.
Gazete Duvar
