İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) “İstanbul’a 6 bin yeni taksi” teklifi, dün öğlen saatlerinde Ulaştırma Uyum Merkezi (UKOME) içtimasında görüşüldü. 11’e 16 oyla reddedilen teklifle ilgili kararı kıymetlendiren İBB Meclisi CHP Küme Sözcüsü Tarık Balyalı, “16 milyon İstanbullunun gereksinimi yok sayılarak siyasi bir karar alındı” diyor.
Teklifin görüşüldüğü içtima, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Umumî Sekreteri Yavuz Erkut başkanlığında, İstanbul Kongre Merkezi’nde gerçekleştirildi. Oylamaya geçilmeden evvel görüş bildiren İstanbul Taksiciler Esnaf Odası, yeni sarı taksilere gereksinim olmadığını ve bir düzenleme yapılacaksa bunun taksilerin kalitesinin artırılmasıyla ilgili olması gerektiğini tabir etti. Akabinde oylamaya geçildi. Oy çokluğuyla reddedilen teklif, alt yarkurula sevk edildi. Alt komite, kararı kendi içinde görüştükten sonra yine UKOME’ye gönderecek.
Tarık Balyalı: Siyasi bir karar alındı…
Tarık Balyalı, 19 Şubat 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikle UKOME’nin yapısının değişiklik yapıldığını hatırlatarak, “UKOME iktidarın yönlendirmesine açık hale geldi” diyor. Bu değişiklikten evvel UKOME’de 11’i İBB, 10’u hükümet tarafından belirlenen 21 üye bulunuyordu. Şu anda ise UKOME’nin 27 üyesi bulunuyor. Bu üyelerin 11’i İBB’den 16’sı ise hükümet tarafından belirleniyor.
“Bugünkü içtimada İstanbul Büyükşehir Belediyesi dışındaki tüm kuruluşlar, ‘6 bin yeni taksi’ teklifine ret oyu verdiler. Külliyen siyasi bir kararla karşı zıdda kaldık. Ama İstanbul halkının beklentisine mütenasip bir formda aklı selim bir karar verilmesi gerekiyor. Bütün İstanbulluların gözü bu kararda. Bunu bize gelen telefonlardan ya da toplumsal medya paylaşımlarından çok net olarak görüyoruz. UKOME’nin de bu bahiste İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin önerdiği biçimde karar alması gerektiğini düşünüyoruz.”
İMAMOĞLU 12 HAZİRAN’DA DUYURMUŞTU
İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Yöneticisi Ekrem İmamoğlu, 12 Haziran tarihinde katıldığı bir televizyon programında İstanbul’a 5 bin yeni taksi kazandırılacağını açıklamıştı. Fakat bu sayı revize edildi ve teklif UKOME’ye 6 bin taksi olarak sunuldu. Hizmet standartlarını yükseltmeyi ve taksicilerin çalışma koşullarını iyileştirmeyi amaçlayan düzenleme, yeni bir model olma savı taşıyor. İBB’nin açıklamasına nazaran şoförler, yeni ticari taksilerde üç vardiya sistemine nazaran çalışacak ve 8 saat mesai yapacak. Taksiler, elektronik sistemlerle donatılacak ve böylelikle denetlenebilir olacak. Ödemeler İstanbul Kart’la yapılabilecek. İBB Lideri İmamoğlu, taksi eksiğini gidermeyi ve piyasayı istikrarda tutmayı amaçlayan düzenlemeyi kamuoyuyla paylaşırken, “Bir nevi İstanbul’a has taksi üretimine de start vermiş olacağız bu çalışmayla. Bizim burada koruyacağımız alan, İstanbullu olacak” diye konuşmuştu.
İBB’nin yeni taksi açıklamasına İstanbul Taksiciler Esnaf Odası ve Bağcılar Oto Center’da plaka alım satımı yapan galericiler reaksiyon gösterdi. Bir galericinin, “Esnaf eski esnaf değil. İstanbul trafiğini kilitleriz” lafları ise tansiyonu artırdı. İBB Lideri İmamoğlu’nun bu kelamlara cevabı ise, “İstanbul halkının, taksi muhtaçlığı olup olmadığına karar verecek makam, Bağcılar Oto Galerisi’ndeki birkaç taksi galericisi değildir. Kimse bizi tehdit etmeye kalkmasın” oldu. Öte yandan hafta başında Anadolu Ajansı’na konuşan İstanbul Taksiciler Esnaf Odası Lideri Eyüp Aksu, “Biz Türkiye’de siyasetin de kaderini değiştirecek bir STK ve topluluğuz” sözlerini kullanmıştı. Aksu’nun bu lafları, “6 bin yeni taksi” tartışmasının siyasi bir boyuta taşınması olarak yorumlandı.
‘BAĞCIYI DÖVMEYELİM, ÜZÜM YİYELİM’
Taksicilere zarar vereceği gerekçesiyle tatbike karşı çıkan İstanbul Taksiciler Esnaf Odası’na nazaran taksilerin mevcut problemleri çözülmeden yeni plaka tartışması yapılmamalı. Taksiciler Odası Lider Vekili Veli Yurt, “İstanbul trafiği ve korsan en değerli iki sorun. Bunlar bir masada görüşülür ve ortak bir tahlil bulunur. Bunlar çözülmeden olmaz. Biz diyoruz ki bağcıyı dövmeyelim daima birlikte üzüm yiyelim” diyor.
Veli Yurt: Kırıp dökmek mizacımızda yok lakin ekmeğimizi yedirmeyiz…
Veli Yurt, UKOME’ye sunulan teklifin taksi piyasasının yarışma dinamiklerine ve hukuka muhalif olduğunu savunuyor. “Kiralık vukuatının belediye tarafından yapılması ne bizce ne de hukuken laf konusu olabilir. Plaka sahibinin hangi kriterleri taşıması gerektiği 1986 yılında çıkarılan 10553 sayılı Bakanlar Heyeti Kararı ile çizilmiştir. Orada ‘geçimini şoförlükle kazanan kişi’ ibaresi vardır mesela. Artık belediye geçimini şoförlükle mi kazanıyor?”
“Bir problem varsa, sayı zayıfsa bunu belirli kriterlerle ortaya koyan bir tahlil olmalı. Kalkıp Londra, Paris, Dubai demek çok hakikat değil. Toplulukların gelişmişliği, kişisel araç tasarruf sayısı, kente gelen turist sayısı ve kişi başına düşen ulusal gelir üzere ölçütlerle tespit edilmeli. Muhtaçlık varsa burada ihale yolu olabilir, biz ihaleye karşı değiliz. Ancak biz diyoruz ki evvel meseleler çözülmeli.”
Veli Yurt, Bağcılar Oto Galerisi’ndeki esnafların tehdit içeren kelamlarını Taksiciler Odası olarak onaylamadıklarını da belirtiyor. “Evet, oto center bizim borsamız. Lakin oto center’ın açıklamaları bizi bağlamıyor ve biz de bu açıklamaları kabul etmiyoruz. Orada bir esnaf açıklama yaptı, ‘Yolu kilitleriz, trafiği kapatırız’ dedi. Biz bunu sahih bulmuyoruz. Kırıp dökmek taksici esnafının mizacında yoktur. Lakin şunu da altını çizerek söylemek istiyorum, biz emeğimizi, ekmeğimizi, hakkımızı kimseye yedirmeyiz.”
Ticari plakaların ünlülere ya da güçlü iş adamlarına ilişkin olduğu tezini da sorduğumuz Veli Yurt, “10 bin üyemiz var. Ben taksi takip sistemine girdiğim vakit bir tane ünlünün ismini bile göremiyorum” diye konuşuyor.
YENİ TAKSİYE MUHTAÇLIK OLUP OLMADIĞINA NASIL KARAR VERİLİR?
1991 yılından beri yeni plaka verilmeyen İstanbul’da, resmi kayıtlara nazaran 17 bin 395 taksi bulunuyor. Eksperler, nüfus 3 katına çıkarken taksi sayısının tıpkı kaldığını belirtiyor ve bu sayının gereksinimi karşılamadığına dikkat çekiyor. Pekala, bir kentte ne kadar taksi bulunması gerektiğine karar verilirken hangi ölçütlere bakılıyor? Kent araştırmacısı Adnan Tetikol, bir kentte ulaşım aracı sayısında düzenleme yapılırken esas alınması gereken birinci kriterin kamu yararı olduğunu belirtiyor:
“İstanbul büyük bir global merkez. Münasebetiyle ulaşımla ilgili karar verirken bu kentin global sistem içerisindeki konumuna bakmak lazım. Birçok şirketin merkezinin bulunduğu İstanbul, çok büyük bir ticaret hacmine sahip. Örneğin dünyada en çok noktaya uçuş gerçekleştiren Türk Hava Yolları’nın merkezi İstanbul’da. Ayrıyeten İstanbul yılda 10 milyondan fazla turistin geldiği kültürel derinliği olan bir merkez. Bununla bir arada kentin yapılaşma sahası da kıymetli bir ölçüt. Görüyoruz ki bir ulaşım aracının hizmet ettiği alan daima büyümüş lakin ulaşım aracı yani taksi sayısı tıpkı kalmış.”
Adnan Tetikol: Galericiler plaka sahibi olmadan plakadan gelir sağlıyor.
Yüksek lisansını Marmara Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Global Kentler ve İstanbul Araştırmaları kısmında tamamlayan Adnan Tetikol, 2018 yılında yazdığı “Küreselleşme Sürecinde İstanbul’da Taksicilik Hizmetinin İktisadi Olarak İncelenmesi” başlıklı tezinde taksicilik dalını ele aldı.
Ticari plaka alım satımı yapan Bağcılar Oto Center’daki galerileri “hayali bir borsa” olarak tanımlayan Adnan Tetikol, “İnsanlar hayali bir plakaya ortak oluyorlar, hiçbir bağlayıcılığı yok” diyor.
“1/8, 1/5, 1/4 üzere orantılarda plakaya giriyorlar. Daha akıllıcası bir plakanın kira gelirine yatırım yapıyorlar. Velev periyot dönem hayali taksi plakaları üzerinden dolandırıcılık hikayeleri ile karşılaşıyoruz. Şöyle bir örnek var mesela: 2013’te İstanbul Eyüp’teki bir firma, hayali plakalar üzerinden tam 900 kişiyi dolandırmış ve piyasadan topladığı 700 milyon TL ile ortadan kaybolmuştu.”
Evet bu ‘hayali kiralama’ süreci nasıl gerçekleşiyor? Ticari plakanın yasal sahibi, plakasını belli bir fiyat karşılığında galerilere kiraya veriyor. Galeriler de bu ticari plakaları, üzerine komite koyarak taksicilere kiralıyor. Böylelikle bir plaka, en az iki defa kiraya veriliyor. Ticari taksiyi işleten insanla, plakanın yasal sahibinin hiçbir bağlantısı ya da muhaberesi olmuyor. Münasebetiyle bir teftiş mekanizması da kurulamıyor. Adnan Tetikol bu sürecin nasıl geliştiğini şu laflarla anlatıyor: “Önceki yıllarda plaka sahibi olan kişinin çalışmadığı saatlerde aracı bir diğeri çalıştırırmış. Bu umumide aile içinde yapılırmış. Mesela baba dinlenirken oğlu ticari taksiye çıkarmış. Vakitle plaka sahiplerinin yüksek kira gelirleri sebebiyle daldan çekilmesiyle bu bir ticaret haline geliyor. Şu anda Bağcılar’daki oto galericiler bu işin acenteliğini yapıyor. Bir şahıs plaka ediniyor ve galericiler ‘Plakayı kiraya vereceğiniz biri yoksa biz sizin isminize kiraya verebiliriz’ diyor. Hasebiyle plaka sahibi olmasalar da kira gelirinden de yarar sağlamış oluyorlar.”
Tartışmanın bir gayrı odak noktası ise bir büyükşehir belediyesinin elinde 6 bin ticari taksi plakası bulundurmasının haksız yarışmaya yol açacağı mütalaası. Adnan Tetikol, ‘haksız rekabet’ tartışmasının gerçek bir eksende yürütülmediğini savunuyor:
“Bir kamu kurumunun, mevcut taksi plakalarının neredeyse dörtte biri kadar plakayla kolda bulunması bir tesir ve bir müdahale yaratır ama bu müdahaleyi muaf piyasa söylemleri üzerinden pahalandırmak yanlış olur. Zira burada, günde 1 milyon yolcunun taşındığı bir kamu hizmetinden bahsediyoruz. Bunun fiyat tarifesi ve tüm yasal düzenlemelerini esasen kamu belirliyor. Bu sebeple hizmet üretecek araç sayısını da kamu belirleyebilir.”
Teklifin UKOME tarafından kabul edilmemesini “büyük bir talihsizlik” olarak pahalandıran Tetikol, “Ticari taksi zayıflığı taksilerle ilgili bütün meselelerin kaynağı. Korsan taksi, yasa dışı çift plaka, alım satımdaki yüksek rant bu problemden kaynaklanıyor. Zira kişiler ulaşım aracına gereksinimleri olduğu sürece bunu çözmeye çalışacaklar. Şık bir fırsat yakalanmıştı. Umarım teklif tekrar UKOME’ye geldiğinde bu yanlıştan dönülür.”
‘BELEDİYENİN SALAHIYETIDIR KİMSE KARIŞAMAZ’
15 yıldır taksi şoförlüğü yapan Ercan Yılmaz ise, “Bir taksi şoförü olarak size söylüyorum, belediye taksi sayısına karar da verir düzenleme de yapar. Buna kimse karışamaz, bu belediyenin yetkisidir” diyor. Yılmaz’a nazaran İBB’nin sunduğu tatbikin desteklenmesi ve yeni ticari taksilerin bir an evvel trafiğe çıkması gerekiyor.
“Çok evvelden beri tıpkı taksi sayısı ile devam ediyoruz lakin nüfus gitgide artıyor. Evet korona devrinde işler azaldı, taksiler boş kaldı lakin artık yavaş yavaş düzeliyor. Önümüzdeki aylarda talep daha da artar, o devir bu kadar şahsa kim, nasıl yetişecek? Hususî aracı olan bile gün geliyor taksiye biniyor. Bunun yağmuru var, karı var.”
‘GALERİCİLER 12 AYA 13 KİRA ALIYOR’
Kullandığı aracı Bağcılar Oto Center’da bulunan bir galeriden fahiş bir bedel ödeyerek kiraladığını söyleyen Seçkin Saruhan ise iki yıldır taksicilik yapılıyor. Saruhan, İBB’nin 6 bin yeni taksi kararını desteklemiyor ve “İhtiyaç var, sahihtir lakin evvel mevcut problemleri çözsünler” diye konuşuyor.
Seçkin Saruhan: Yeni taksilere muhtaçlık var ancak evvel mevcut meseleler çözülsün…
Seçkin Saruhan’a nazaran en büyük sorun, mal sahiplerinden aldığı plakaları kendi kurallarına nazaran işleten galericilerin hiçbir halde denetlenmemesi. “Devletin buna el atması lazım. Kiracılar çok sıkıntı durumda kalıyor. Galericilerin kiracılar üzerinde şiddetli bir baskısı var. Bizden 12 kira konumuna 13 kira alıyorlar, bir kira hava parası oluyor. Kiracıyla plaka sahibinin hiçbir irtibatı, alakası yok. Bu yasal da değil bildiğimiz kadarıyla. Bizim tüzüğümüze nazaran bu türlü bir işleyiş yok fakat devlet bunu es geçiyor, denetlemiyor.”
Ticari taksi sayısında bir artış olursa plaka alım ve kiralama bedellerinin düşmesi bekleniyor. Seçkin Saruhan, kiraların bir ölçü düşmesinin hiçbir sorunu çözmeye yetmeyeceğini söylüyor:
“Piyasaya 6 bin taksi sürerek devlet bu problemleri çözmüş olmuyor. Zira bir ölçü düşüş olsa bile ben yeniden aşağı yukarı tıpkı kirayı ödemeye devam edeceğim. Bana hiçbir yararı olmayacak. Kiraları aşağıya çektirsinler mesela, galericilere tek elden işi yaptırmasınlar. Şayet plaka kiraya verilecekse bunu mal sahipleri kiraya versin. Mesela benim bir tane otomobilim var ben bunu mal sahibinden bulamadım, şayet bulabilsem 45-50 bin TL ödeyecekken bu arabayı galeriden 100 bin TL’ye aldım. Yani galeri, yüzde 100’ün üzerinde kâr sağladı.”
İBB’nin modelinde çalışanlara sigorta yapıldığını ve mesai saatinin 8 saatle sonlu olduğunu hatırlatan Saruhan, gayrı taksicilerin bu koşullarla yarışma edemeyeceğini anlatıyor.
“Galeriye ödediğimiz kira bedeli bu kadar yüksekken biz bu kaideleri sağlayacak durumda değiliz. Bunların hepsi ek bir maliyet. Aslında kira ödemekte zorlanan kiracı bunu ödeyemez hale gelir.”
Kesim içi tartışmaların yanı sıra ticari taksilerin hizmet kalitesi de uzun devirdir üzerine konuşulan başlıklardan. Tam da bu sebeple İBB’nin gündeme getirdiği yeni pratik, İstanbullular için hizmet kalitesini artıracak bir model olma umudu taşıyor. Taksilerden en çok yağmurda yolcu almama, gideceği lokasyona nazaran yolcu seçme ve yolu uzatarak fazladan kar elde etme üzere nedenlerle şikayet ediliyor. Her hafta en az bir sefer taksi kullandığını söyleyen Bengisu Çolak, taksicilerin tavır ve davranışlarını çoğunlukla kaba bulduğunu tabir ediyor: “Bir denetleme sistemi olmadığı için akşam saatlerinde kullandığım taksilerde münhasıran tek başıma isem çok tedirginlik yaşıyorum. Başkaca, taksiciliğin ne kadar çetin olduğunu, hak ettikleri parayı asla kazanamadıklarını bu yüzden küçük kurnazlıklarına göz yummamız gerektiğini vurgulayarak söylüyorlar.”
Kültür sanat sahasında faaliyet gösteren bir şirkette çalışan Bengisu Çolak, İBB’nin taksi girişimini toplumsal medyadan öğrenmiş. İstanbul’un denetlenebilir ve sürdürülebilir bir taksi sistemine sahip olması gerektiğine dikkat çekerek şöyle diyor: “İstanbul trafiğine girecek taksiler iyi denetlenirse, taksicilere potansiyel para kazanacakları şahısların müşteri oldukları kadar insan oldukları da anlatılırsa girişimin başarılı olacağına inanıyorum. Saf ki bu süreçte kimsenin mağdur olmasını da istemiyorum.”
Gazete Duvar