Los Angeles California’da yaşayan Oktay Ortabaşı, ABD New York’ta dünyaya gelir. Babası Türk, annesi Alman olan Ortabaşı, Burbank California’da The Dreaming Tree isimli bir sinema şirketini yönetiyor. Son yirmi beş yılda birçok televizyon kanalı ve Fortune 500 şirketi için iş üreten Ortabaşı’nın son sineması “Güneşte Bir An”, 40. İstanbul Memleketler arası Sinema Şenliği Belgesel Sinema Müsabakası Bölümü’nde gösterildi. Belgesel çalışmalarının ana odak noktası yabanî ömür, etraf ve sürdürülebilirlik olan Ortabaşı’nın “Hükümdarın Kanatları Üzerine”, “Arka Bahçe Böcekleri”, “Toprakla Bağlantılar” ve “Pantanal’ın İzinde” isimli belgeselleri var.
Santa Barbara FF, Sonoma FF, Palm Springs FF, Ulusun Başşehrinde Etraf Sinemaları Şenliği, BendFilm Şenliği, Newport Beach FF, Boston Sci-Fi FF, Sinemalarla Danslar, İstanbul Sinema Şenliği, Brisbane Milletlerarası Sinema Şenliği üzere şenliklerde sinemaları gösterilen Ortabaşı ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘BELGESEL GERÇEKLERİN BİR LİSTESİ DEĞİL GERÇEKLİĞİN PORTRESİDİR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Belgeseller nihayetinde bir gazetecilik biçimidir ve gerçek dünyadaki bir durumu tasvir etmeye çalışırlar. Bu nedenle her ferdi projenin birçok kısıtlaması var lakin bunu bir avantaj olarak görüyorum. Kısıtlamaları olduğunda tüm sanatların daha iyi olduğunu hissediyorum. Yaratıcılık, bu mahzurların üstesinden gelmeye çalışırken ortaya çıkar. Bir belgeselcinin işi, bir olayın, kişinin yahut hususun hissini resmetmektir. Bu manada gerçeklerin bir listesi değil, gerçekliğin bir portresidir. Gerçeğe mümkün olduğunca yaklaşmaya çalışmalıyız. Belgeselin bir karesi çekilir çekilmez direktör izleyiciye bir olayın yorumunu vermiş oluyor, bu yüzden propaganda ile özünü bozmamak çok kıymetli.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada sorun yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Anladığım kadarıyla Türkiye’de belgeseller için büyük bir pazar yok. Los Angeles’ta çalışıyorum, bu yüzden Türkiye’deki dala aşina değilim fakat şunu söyleyeceğim: Belgeseller yapılmalı zira anlatacak olağanüstü kıssalar var. Türkiye’deki ve dünyadaki belgesel imalcileri için sıkı çalışmaya devam edin. Filmlerinizi elinizden geldiğince yayınlayın. Sinemanızla bir şahsa ilham verseniz bile buna paha. İnanıyorum ki gelecekte bir şeyler değişecek ve Türkiye’de belgesellere ilgi artacak.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Burada, ABD’de sanatsal belgeseller hakikaten güçlü sinemalar haline geldi lakin tanınan bir hususla ilgili olmayan bir belgeselin geniş bir izleyici kitlesi bulması hala güç. Bazen muvaffakiyet, niş kitlelerle bulunabilir. Ayrıyeten beşerler belgesellerin çok yaratıcı olmasını beklemeye başladılar. Bu yüzden belgeselci olmak için kusursuz bir vakit. Mümkün olduğunca eşsiz olmak için sinema araç setindeki tüm araçları kullanabilirsiniz. Kameralara kolay erişim ve sinema yapımcılarının parmaklarının ucundaki dünya çapındaki internet dağıtımı ile belgesel geleneğinde kusursuz bir anda olduğumuzu hissediyorum.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Youtube ve başka platformlar, medyayı dağıtmanın sırf yollarıdır. Bu sitelerin belgeselciler için çok yararlı olduğunu düşünüyorum. İçeriğinizi rastgele bir kapı bekçisi olmadan dağıtmanın bir yoludur. Bu platformların zorluğu, sinemanızın muazzam ölçüde içeriğin içinde kaybolabilmesidir. Bu nedenle festivaller/sosyal medya aracılığıyla organik olarak gaye kitlenizi oluşturmanız ve onlarla bağlantı halinde olmanız kıymetlidir.
‘BELGESELCİLER, ÇALIŞMALARININ SANSÜRLENMESİNE ASLA MÜSAADE VERMEMELİDİR’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt münasebetinden ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgeselciler, çalışmalarının sansürlenmesine asla müsaade vermemelidir. Bunu Amerika Birleşik Devletleri’nde, buradan söylemesi kolay biliyorum lakin belgeseller propaganda ise hiçbir işe yaramaz. Gerçek, insanların duyması için her vakit konforlu değildir ancak bu bizim işimiz.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi kesimi için değil, sinema bölümü için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Daha fonksiyonel bir yayın akışı katiyetle gerçekleşecek. Burada ABD’de kablo TV yavaş yavaş ölüyor. Farklı kanallar aracılığıyla sinema dağıtımı, Türkiye’deki belgeselciler için fırsatlar yaratacaktır. Burada bağımsız bir sinema imalcisi olarak belgesellerinizi kendiniz yayınlayabilir ve bir izleyici kitlesi bulabilirsiniz. Birden fazla bağımsız sinema yapımcılığı hakikaten bir iş değil, daha çok başka işlerle desteklediğiniz bir sanattır. Fakat çok başarılı belgeselciler için bir ölçü finansal muvaffakiyet var. Türkiye’de akıllı bir girişimcinin çok yakında bir belgesel yayın kanalı oluşturacağını düşünüyorum.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Covid-19 kısıtlamaları kaldırıldığı için Hollywood’da çok meşgulüz. Müşteriler için 1980’lerin bilim kurgu sinemalarıyla ilgili bir araştırmacı TV programı ve bir belgesel çekiyorum. Yapay zekâ ve müzikle ilgili bir belgesel üzerinde çalışmaya başladım, tıpkı vakitte bir bilim kurgu senaryosu üzerinde çalışıyorum.
Gazete Duvar