Vakıflar Umumî Müdüriyeti ile Dernekler Dairesi Başkanlığı’nın web sitelerinde yayınlanan istatistiklere nazaran, Ocak 2016’da Türkiye’de 108 bin 748 dernek ve 5 bin 14 yeni vakıf faaliyet gösteriyor. Derneklerin yüzde 1,5’i, vakıfların ise yüzde 0,5’i insan hakları ve savunuculuk ortamlarında çalışıyor.
Tüm bu faaliyet sahalarında evlat haklarından mevsimlik personellere, toplumsal cinsiyet rollerinden pek çok bahse çok sayıda rapor yazılıyor. Bu kadar içeriğin tarihe not düşmesi açısından değeri olmakla birlikte kamuoyunu ve yeni politikayı ne kadar etkileyebiliyorlar?
Fon kaynaklarının hak uğraşlarına tesiri var mı? Suya sabuna dokunulmayan bahisler tercih ediliyor olabilir mi?
Fonlara erişme imkanı açısından tüm sivil topluluk kuruluşları (STK) eşit kurallara sahip mi? Fon veren kuruluşlar için düşünülen komplo teorilerinin sebepleri neler? Yalnızca belirli çevrelerin fonları kullandığına dair tenkitlerde haklılık hakkı var mı?
Sair taraftan STK’lar ölüm kalım savaşı verirken kaynağa elbette ihtiyaçları var. Handikaplı hale gelmesi neden? Mevcut koşullara nazaran kimi bahislerin ‘popülerleştiği’ ve bu nedenle ihmal edilen mevzular var mı? Misal bağımsız gazeteciler ‘popüler konular’ dışına çıktıklarında neyle karşılaşıyorlar?
Tüm bu soruları, tenkitleri fon veren ve alan kuruluşlara sorduk.
‘SON YILLARIN FON SAHALARI: İKLİM BUNALIMI VE MÜLTECİLER’
Mehmet Ali Çalışkan.
Kimler fon veriyor? Yaşama Dair Vakıf’tan Mehmet Ali Çalışkan yanıtlıyor: “Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler, Dünya Çalışma Örgütü, Dünya Bankası; bütün bunlar fon kaynağı. Çeşitli uluslarası STK’lar, vakıflar da fon kaynağı. Alman Yeşiller Partisi’nin ortaya çıkardığı Heinrich Böll Stiftungı Derneği de bir fon kaynağı. Bütün bunların gündemleri farklı. Biri ekolojiyle ilgileniyor biri yoksullukla ilgileniyor” diyor.
Fon içerikleri daha çok ne oluyor? Mevzular nasıl belirleniyor? “Konular hem global hem de bölgesel konjonktürle belirleniyor. Türkiye açısından son 10 yılın değerli fon ortamını mülteci, göçmen hakları girişimleri oluşturuyor. Suriye’deki iç savaşın yol açtığı mağduriyet, oradan bir nüfus hareketliliğinin ortaya çıkması ve Türkiye’nin haddinden fazla etkilenmiş olması Türkiye’de pek çok kuruluşu bu meydanda çalışmaya sevk etti. Tekrar farklı bir örnek. Global olarak ‘iklim krizi’ yaşıyor dünya. Hasebiyle pek çok fon, son yıllarda yeniden kaynaklarının önemlice bir kısmını iklim değişikliğiyle uğraş etmeye ya da iklim değişikliğinin sonuçlarıyla entegrasyon sağlamaya yönelik harcadılar” diyerek anlatıyor Çalışkan.
Fonlarla ilgili muhtelif komplo teorileri üretilir. Suya sabuna dokunmayan zararsız bahisler mı tercih ediliyor?
Çalışkan’ın karşılığı şöyle oluyor: “Fonlar bir girişim fikrini destekliyor. Bunun kendi gündemiyle entegrasyonlu olmasını istiyor. Bu sorunun bir boyutu. Bir sair bir boyutu ise daha politik eksende gerçekleşiyor. Türkiye ile Avrupa Birliği arasında çeşitli siyasi tartışmalar, müzakereler yaşanıyor. Birtakım mevzular devletler arasında belirleniyor.”
‘AB KAYNAKLARINI EN ÇOK KULLANANLAR: KENTLİ, EĞİTİMLİ, SEKÜLER STK’LAR’
Bütün STK’lar fonlara erişebiliyor mu evet? “Erişemiyor tabiki de…” diyor Çalışkan ve ortaya çıkan resmi “Avrupa Birliği Türkiye’de seküler STK’ları destekliyor” diye tanım ediyor.
“Tüm STK’ların fonları erişememesinin önünde bir kaç bariyer olduğunu düşünüyorum. Biri fonlara erişmek makul bir kapasite gerektiriyor. Müracaat süreçleri karmaşık süreçler. Girişimin tasarlanması, ona makul insan kaynağının tertibi, bir kurumsal kapasitenin ortaya çıkması, bütçe yönetme becerisi… Münasebetiyle lakin sınırlı bir kapasitenin üzerindeki sivil topluluk kuruluşları bu girişimlere erişebiliyor. İkincisi politik bir tarafı da var bunun. Şayet bir STK Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne entegrasyonu fikrine politik olarak uzaksa bu fonu reddediyor. Diyelim ki Türkiye’deki muhafazakar STK’lar Avrupa Birliği’ne karşılar ve Avrupa Birliği’nin fon kaynaklarını kullanmayı politik olarak hakikat bulmuyorlar. O denli olunca seküler STK’lar Avrupa Birliği’nin kaynaklarını kullanmaya yatkın oluyorlar. O vakit da şöyle bir fotoğraf ortaya çıkıyor: ‘Avrupa Birliği Türkiye’de seküler STK’ları destekliyor.’ Sonuçta finalde ortaya çıkan fotoğraf bu. Velev şöyle söyleyebilirim. Avrupa Birliği kaynaklarına en çok kim ulaşıyor derseniz kentli, eğitimli, vasıflı takımları olan kapasiteleri yüksek seküler STK’lar ulaşıyorlar. İktidar, muhafazakar dünyayı kendisine kapatarak oradan faydalanma metodunu seçmiş olabilir ancak buna karşılık Türkiye’nin seküler dünyası da kendi içine kapanıp orayla temastan uzak durdu. Bu da şu sonuca yol açtı: Kamu idaresi muhafazakar STK’lara desteklerken AB de seküler STK’ları desteklemiş oldu. Halbuki muhafazakar STK’yla işte diyelim Kürt, Alevi STK’sının da bir diyalog içerisinde girmesi ve sivil topluluk sahasının yekun iyiliği için ortak faydayı bulabilmesi gerekiyor.”
‘SORUN FONLARIN VERİMLİ KULLANILIP KULLANILMADIKLARI’
Bu neye yol açıyor? “O devir da o STK’lar kendilerine benzeyen topluluğa hizmet götürebiliyorlar. Asıl büyük meselenin burada olduğunu düşünüyorum. Burada kaynak veren kuruluşların gereğince ihtimam göstermedikleri kanaatindeyim.”
O halde fonlar muayyen çevreler arasında mı kullanılıyor? Pasta paylaşımı üzere kıymetlendirilebilir mi?
“Bunu bir finansal alan olarak gördüğümüzde bir pasta ve pastanın paylaşılması olarak yorumlayabiliyoruz tabi ki de… Fonların neden açıldığını ve ne işe yaradığını sormamız gerekiyor. Mesela insan hakları ortamında düşünürsek kimi mağduriyet yaşayan bölümlerin mağduriyetlerinin azaltılması için bir fon kullanılıyor olabilir ya da o mağduriyetin oluşmasına yol açan devlet pratiklerinin giderilmesi için müzakereler edilmesi için kaynak kullanılıyor olabilir. Bunda sorun yok. Sıkıntı şu: Verimli kullanılabiliyor mu? Ben Türkiye’de büyük tesirler yaratabildiğini düşünmüyorum. Bunun da temel nedeni şu: Fon için başvuran kuruluşlar, fon başvurusunu tesir odaklı tasarlamıyorlar. Daha çok performans odaklı tasarlıyorlar. Diyor ki mesela ben bin kişiyi girişim yazma konusunda eğittim. Bin kişiyi eğitiyor ve girişim başarılı olmuş oluyor. Bu eğitimlerin gerisinden biz toplumsal olarak nasıl bir yarar elde ediyoruz onu bilmiyoruz. Bence sorun STK’ların varlıklarını sürdürüp sürdürmemesi değil. Misyonlarını gerçekleştirip gerçekleştiremedikleri.”
Ortaya çıkan raporların, içeriklerin bir işe yarayıp yaramadığını soruyorum Çalışkan’a. Sokağı etkiliyor mu? Örgütlenmeyi, aktivizmi… Şöyle yanıtlıyor: “Bu mevzuda net bir karşılığım yok. STK’lar ‘Ürettiğim içerikle neyi değiştirebilirim’ sorusunu sormuyor kendisine. Bir raporu kamu idaresinin kararlarını etkilemek için üretebilirsiniz. Ürettiğiniz raporu oralara taşımanız gerekir. Yeniden bir rapor yurttaşları etkilemek ve onları bir fikre çağırmak için de ortaya çıkartılabilir. O devir da yurttaşla konuşacak bir içerik, lisan, anlatım ve mecra kullanmanız gerekir fakat o denli olmuyor. STK’lar geniş, kapsamlı lakin jargonu ağır bir içerik veriyorlar.”
‘GÖNÜLLÜ FAALİYET BİR BÖLGEYE KADAR, FON BULMANIZ GEREKİYOR’
Levent Korkut.
Fon kaynakları hak uğraşlarını belirliyor mu? STGM (Sivil Topluluk Geliştirme Merkezi Derneği) Idare Şurası Lideri Dr. Levent Korkut’la konuşuyoruz. “Tabi ki” diye yanıtlıyor ve şöyle açıklıyor:
“Bu çağda kaynağı olmayan sivil topluluk kuruluşunun bir şeyler yapması çok güçlükle. Istekli faaliyetleri organize etmek için bile kaynağa muhtaçlık duyuluyor. Tabi ki fon, tek başına en kıymetli parametre değil, çok fonunuz olabilir, bunu savurursunuz, çarçur edersiniz, ulaşmak istediğiniz emele yaklaşamazsınız. Amaçladığınız hedef, çalışmanız, sisteminiz değerli. Çalışmaların sürekliliği için sabit takımlar yani fiyatlı çalışan gerekiyor. Salt gönüllülük bazında da çalışma yapılabilir ancak iş hacmi yükseldiğinde işin yürütülmesi için tam vakitli çalışanlara muhtaçlık oluyor. Bunun için fiyat ödemek durumundasınız. Kiranız var. Faaliyetleriniz var. Nihayetinde bunları sağlayabilmek için kaynak yaratmak, fon bulmak durumundasınız.”
‘MESELA LGBT-İ İLE İLGİLİ ÇOK PROBLEM ÇEKİLİRDİ’
Fonların verildiği mevzuların o günün siyasi, toplumsal koşullarıyla ilgili bir sorun olduğunu söylüyor Korkut. Baskın hususlarda ne belirleyici oluyor? Hangi yerlerde ehliyetsiz kalınıyor?
“Ülkenin hak ve özgürlükler meydanındaki sorunlarıyla de ilgili bir sorun. İşte mülteciler, son 5 yılın tartı kazanan konusu. Milletlerarası fonlara baktığınızda şunu da belirtmek gerekir. Her kuruluş kendi stratejik planları çerçevesinde hareket eder. Burada öne çıkan bahisler mülteciler, bayanlar, evlatlar olabilir. Siyasi eğilimler ve lobiler de tesirli oluyor. Lobicilikten kastım toplumsal kümelerin tesiri. Mesela, evvelden LGBT-İ hakları ile ilgili çok badire çekilirdi. Artık bir fon penceresi açılmış üzere gözüküyor. Çok kompleks bir şey. Birtakım yerler çok fonlanmayabilir. Hak ve özgürlükler ortamında dahi. Mesela yaşlı hakları ile ilgili fazla bir fon bulamazsınız. Fon veren kuruşular ekseriyetle memleket raporlarına bakıyorlar ve öne çıkan hususları seçiyorlar. Kendi prensip ve ehemmiyet sahaları da hususların belirlenmesinde tesirli oluyor.”
Korkut, Türkiye’deki STK’ların fonlarının AB’ya adaylık süreciyle genişlemeye başladığını işaret ediyor:
“2000’li yıllardan sonra yeni sivil topluluk kuruluşları oluşmaya başladı. 1999’dan sonra AB’ye adaylıkla birlikte fonlar alınmaya başlandı. 2002- 2016 arasında AB fonları 600 milyon Euro’ya yaklaştı. 4500 girişim yapılmış bu periyotta. STGM çerçevesinde çok sayıda STK bu fonlarla ismini duyurdu.”
‘DÜNYADA FON DAĞITAN HER KURULUŞ BERRAKTIR DİYEMEYİZ’
Korkut kamu fonlarına nazaran uluslarası fonların daha şeffaf bir süreç içerdiklerini anlatıyor:
“Kamu fonlar açısından en büyük mesele şeffaf olmaması. Kamunun sivil topluluğu fonlamasına ait düzenleme eksikleri var. Şeffaf olmayan bir fon dağıtımı yapılıyor. Kamudan sivil topluluğa fon akışı ve milletlerarası meydandaki fon akışı belirli unsurlar çerçevesinde düzenlenmek zorunda. Duyuruların açık bir biçimde yapılması, kompetan bir ekip tarafından incelenmesi, tüm müracaatların kıymetlendirilerek notlandırılması ve bu sonuçlara hareket edilmesi gerekiyor. Bizim kamu fonları arasında temel kriterlere uyanlar azınlıkta. Örneğin, AB Başkanlığı fonları bu kriterlere uyuyor.
Fonlara ait komplo teorilerini soruyorum Korkut’a. Şöyle yanıtlıyor: “Dünyada fon dağıtan her kuruluş durudur diyemeyiz. Gelgelelim, çok sayıda saygın kuruluş mevcut. İsveç Kalkınma Fonu, Hollanda MATRA ve İnsan Hakları programı gibi… Bahsettiğim programlar sahiden hak ve özgürlükler sahasında dünyada prestiji olan fonlar. Bu arada AB fonlarını yabancı fon olarak kabul etmek de tam sahih değil, görünür nispetlerde Kaynak de bu fonları destekliyor.”
‘AZ SAYIDA KURULUŞ TOPLUMSAL TESIR PROSEDÜRÜNÜ KULLANIYOR’
Liana Varon.
Sivil Topluluk İçin Destek Vakfı Koordinatörü Liana Varon, Türkiye’de sivil topluluğun münhasıran de hak temelli sahalarda çalışan kuruluşların en kıymetli gelir kaynaklarından birisinin milletlerarası fonlar olduğunu söylüyor. “Avrupa Birliği fonları, büyükelçilikler, konsolosluk fonları gibi… Bir de Sivil Topluluk İçin Destek Vakfı, Sabancı Vakfı üzere Türkiye’de kurulmuş olup kendi kaynaklarını dağıtan kuruluşlar var. Avrupa Birliği’nden hibe alıp Türkiye’deki kuruluşlara dağıtan Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Hrant Dink Vakfı üzere kuruluşların da sayısı da son devirde artıyor.”
Varon da gayrı kamu fonlarının adil ve eşit halde dağıtılmadığını, Avrupa Birliği fonları ya da kendi kaynaklarıyla hibe veren kuruluşların süreçlerinin çok daha şeffaf bir halde ilerlediğini söylüyor.
Donörler verdikleri fonların verimli kullanılıp kullanılmadığını takip ediyorlar mı?
Şöyle yanıtlıyor: “Verdikleri hibeyle ilgili izleme kıymetlendirme çalışmaları yaparak bu çalışmaların tesirini ölçmeye dair adım atan fonların sayısı artıyor. Bu çerçevede, daha sık kullanılmaya çalışılan bir gayri sistem ise toplumsal tesir tahlili. Toplumsal tesir tahlili ile ilgili 10 içtima yapıldı, 100 kişi katıldı üzere çıktıların ötesine geçilerek yapılan çalışmanın, kullanılan yaklaşım ve metotların ne tıp bir tesiri olduğuna dair daha kapsamlı bir fotoğraf sunuluyor. Türkiye’de az sayıda donör kuruluş toplumsal tesir sistemlerini kullanıyor. Zira toplumsal tesir çalışmaları da nispeten masraflı.. Bu çeşit çalışmalarda sırf fonu kullananın verdiği yanıtlar yerinde değil. Bütün faydalanıcı kümelerin ve paydaşların da araştırmaya dahil edilmesi gerekiyor.”
‘PROJE YAZMAK BILIRKIŞILIK GEREKTİRİYOR’
STK’lar fonlara eşit bir halde erişiyor mu? Varon, bu hususta bir eşitsizlik olduğunu şu laflarla anlatıyor:
“Başvuru süreçleri açısından değerlendirdiğinizde bir projeyi yazmak ve uygulayabilmek belirli bir profesyonellik seviyesini gerektiriyor. Mesela bu bir AB fonuysa sizin bütün o başvuruyu İngilizce yapabilmeniz gerekiyor. Bu esasen bir küme sivil topluluk kuruluşunu, bölümü dışarıda bırakan bir sistem haline geliyor. Daha çok sayıda ve profesyonel insan kaynağı olan kuruluşların fonlara erişimi de daha kolay ya da fazla olabiliyor. Bilhassa dernekler, istekli temelli çalışan örgütler için bu bir sorun. O gönüllülerin çalıştıkları sahaya ve gereksinimlere dair bir haberi var fakat girişim yazmayı bilmek zorunda değil zira bu gayrı bir bilirkişilik gerektiriyor. Sivil Topluluk için Destek Vakfı olarak bu cins bir eşitsizliği bir nebze de olsa ortadan kaldırabilmek için Türkçe müracaat formları kullanıyor, müracaat süreçlerini kolaylaştırıyor ve küçük ve orta ölçekteki sivil topluluk kuruluşlarını desteklemeyi önceliklendiriyoruz. Birden fazla devir milletlerarası donörlerin bu türlü bir esnekliği göstermesi mümkün olmuyor. Halbuki Türkiye’de yerelde faaliyet gösteren, küçük ölçekli ve çalıştığı yerde kıymetli tesiri olan bir çok kuruluş ya da hükmî kişilik almamış insiyatif, ağlar var. Bunların da fonlara ve bağışlara erişebilmesi bir o kadar kıymetli.”
‘ÇALIŞTIĞINIZ MEVZUYU GÜNDEMDE TUTMAK ZORUNDASINIZ’
Son devrin fon bahisleri neler?
“Şu an bütün dünyada Covid- 19 salgını ve bu kapsamda verilen fonlar öne çıkıyor. Birinci aşamada sıhhat ve sıhhat çalışanları ile ilgili hususlar ön plana çıksa da; bu sürecin devamında yoksullukla ve salgınla daha da sarih hale gelen eşitsizliklerle savaş mevzularının da öncelikli hale geleceğini söylemek mümkün. Devletlerin gündemi doğal olarak fon veren kuruluşların destek verdikleri yerlere ait gündemleri belirlemede de tesirli oluyor lakin bu hem sivil topluluk hem fon verenler açısından kendi çalıştıkları hususları gündemde tutmak için de uğraş etmeyi mecburî hale getiriyor. Önümüzdeki devirde bu bahisleri gündemde tutabilmek için Covid- 19 bağlamında ele almayı ya da kendi ortamınızı gündemde tutabilmek için farklı bir yaklaşım geliştirmeyi gerektiriyor” diyerek yanıtlıyor Varon.
‘POPÜLER OLMAYAN HUSUSLARI KENDİNİZ ÇALIŞMALISINIZ’
Şark Eroğlu.
Bağımsız gazeteci olarak çalışan Şark Eroğlu, newslabturkey için verdiği röportajda şunları söylüyor:
“Alanlarınız, fon veren vakıfların, kuruluşların, sizinle çalışmak isteyen yayınların ilgisini çekmeyebiliyor. Ancak onların ilgisini çekmemesi, sizin çalıştığınız yerde habere dair bir şeyler olmadığı mealine gelmiyor. Bu da bir vade sonra şuna dönüyor; vakıflar ve fon verenler hangi hususlarda haber talep ederse o hususlarda haber yapabiliyorsun. (…) Şu anda madenlerle ilgili çalışmak istesem bu mevzuda çok kaynak bulamayabilirim, zira kaynak sağlayıcılar malûm meydanlarda ağırlaşmış vaziyette. Etraf sorunu, ekoloji içinde bile çok büyük kırımlar, tanınan olan ve olmayan bahisler var. Tanınan olmayan hususları kendiniz çalışmalısınız, kaynak bulmaksızın.”
‘AÇIK TOPLULUK VAKFI TÜRKİYE’DE FAALİYETLERİNİ DURDURMAK ZORUNDA KALDI’
Murat Çelikkan.
Hakikat Adalet Hafıza Merkezi Eş Yöneticisi Murat Çelikkan, sistemli fon veren kuruluşlardan Açık Topluluk Vakfı’nın Türkiye’de faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldığını hatırlatıyor:
“2017 donelerine nazaran dünya çapında 25 bin 229 hak temelli çalışan örgüt yaklaşık 3.5 milyar dolar fon kullanmış. Bu, dünyada her yıl ekonomik koşullara bağlı olarak sivil topluluk tasarrufu için ayrılan fonlar hakkında bir fikir verebilir. Her fon veren devletin, devletler arası kurumun ve vakıfların ayan siyasetleri var. Bir kısmı coğrafya kuralıyla görünür ortamları, bir kısmı belli temaları fonluyor. Türkiye açısından ise en istikrarlı fon veren kurumlar AB ve AB delegasyonu, Hollanda MATRA programı ve İsveç SİDA fonları. ABD, Kanada, UK de nizamlı fon veren kurumlar arasında bu arada. Bunlara çok farklı ülkelerin, vakıfların, konsoloslukların fonlarını eklemek de mümkün. Bir de Türkiye kaynaklı fonlar var: Sabancı Vakfı, Sivil Topluluk için Destek Vakfı üzere. Başkaca kimlerin aldığına bakmamız gereken İçişleri Bakanlığı’nın Girişim Destek Sistemi var. Fon dünyası artık sektörleşmiş durumda. Ancak fon veren kuruluşlar fonlayacakları alanları, bahisleri, kurumları seçmek için farklı politikalar uyguluyor. Türkiye sivil toplum örgütleri manasında güçlü bir ülke. Bu nedenle verilen fonların ehil olduğunu söyleyemesem de fonlar Türkiye’de daralan demokratik yere bağlı oranda daralmadı. Velev belli kurumlar açısından arttığını söylemek de mümkün. Lakin sistemli fon veren kuruluşlardan Açık Topluluk Vakfı’nın Türkiye’de faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldığını da unutmayalım. Bir de tahminen şundan da bahsetmem lazım: Türkiye sivil topluluğunu desteklemek üzere kullanılan AB IPA Funding yani Iştirak Öncesi Destek Enstrümanı Hibesi 2007-2016 yılları arası için ‘Sivil topluluk örgütleri devletle bağlantılarının bürokratların işbirliğinden korkması nedeniyle külliyen kesildiği ve ulusal fonları lakin hükümeti destekleyen kuruluşlara verildiği’ cihetinde değerlendirmeleri bulunuyor.”
Bahislerin belirlenme kriterleri neler? Suya sabuna dokunmayan, zararsız hususlar seçildiği istikametinde bir mütalaanız var mı?
“Durum ne olursa olsun insan hakları alanını destekleyen fon kuruluşları var. Geçmişte devir dönem bazı fonların ‘daha az tehlikeli’’ meydanlara kaydığını gözlemlediğim oldu lakin bunu bugün için söylemek güçlükle. Tekrar de girişim destekleyen, fon veren kurumlar umumide bir mevzuyu 3 yıldan fazla desteklemez. Bu da insan hakları alanında ayan hususlar hakkında daima ve devamlı iş yapan kurumları zora sokabilir. Bunun çözümü kurumsal destek almak. Yani bir girişime bağlı olmaksızın bir kurumu destekleyen fonları almak” diye yanıtlıyor Çelikkan.
‘BAĞIMSIZ MEDYA YENİ DESTEK ALANI’
Mevcut koşullara nazaran günümüzde popülerleşen meydanlar neler? Çelikkan “ekoloji ve medya” olduğunu söylüyor:
“Avrupa Birliği son beş yıldır sivil topluluğa verdiği fonları belirli sivil toplum örgütleri üzerinden yapmayı seçiyor. Bu usulle alana daha yakın olan STK’ların sahanın ihtiyaçlarını daha iyi belirleyebileceğine; bir fon alan fon veren ilişkisinden çok ortak olarak bir süreci yönetebileceklerine inanıyor. En önemlisi de bugüne kadar girişime bağlı kurumsal destek vermeyen bazı kurumlar artık kurumsal destek vermeye başladı. Dünyada başta demokratikleşme olmak üzere her sahada sivil toplum örgütlerinin rolü de katkısı da giderek büyüyor. En önemlisi totaliterleşen ülkelerde sivil toplum örgütlerine demokrasinin taşıyıcısı ve nüvesi olarak bakılıyor. Bu manada son yılların dünyada tanınan ortamlarının ekoloji, daralan demokratik alan ve medya olduğunu söyleyebilirim. Bağımsız medya örgütlerinin desteklenmesi biraz daha yeni bir gelişme zira demokratik ortamın daraldığı memleketlerin acilen hepsinde hiç de yerli ve ulusal olmayan stratejiler güdülüyor. Bu nedenle bağımsız medya da yeni bir destek meydanı.”
‘HERKES GEÇİNMEK İÇİN PARA KAZANMAK ZORUNDA, İNSAN HAKLARINDA ÇALIŞANLAR DA BUNA DAHİL’
Belirli çevrelerin fonları kullandığına dair tenkitler yapılıyor. “Projelik” deniyor. Katılıyor musunuz? Öteki taraftan STK’lar ölüm kalım savaşı veriyor. Kaynağa elbette ihtiyaçları var. Bu iş niye bu kadar handikaplı hale geldi?
“Türkiye’de bu tartışmanın en büyük etkeni sol ve İslami örgütler” diyor Çelikkan ve devam ediyor:
“Üyeleri, başkanları soldan gelen sivil toplum örgütleri emperyalist dünyadan yahut devletlerden para almak istemiyor. Faaliyetlerini gönüllü temelde yürütmeyi seçiyor. Şu farkla ki aynı tutum içinde olan İslami örgütler kaynak yaratabilirken bu, sol kökenli örgütler için çok daha sıkıntı oluyor. Bütün dünyada fon almak için kurulmuş projeci STK’lar var. Ancak Türkiye’de bunun tesirli olduğunu sanmıyorum. Bu daha çok ideolojik bir sonuç. Lakin insan hakları çalışmaları da umumi olarak sivil topluluk çalışmaları da süreklilik gerektirir. Süreklilik için kıymetli faktörlerden biri de kaynak. İnsan hakları uğraşının külliyen teknik bir meydana dönmemesi için, tabana dayalı örgütler ve istekli çalışmalar çok değerli ama artık çok farklı hak temelli çalışma yapan örgüt var. Hem teknik hususlarda, hem süreklilik gerektiren mevzularda profesyonel çalışmanın farz olduğuna inanıyorum. Aksi motamot siyasette olduğu üzere insan hakları savaşını asli işi olarak benimsemek için güçlü olmayı gerektiriyor. Çünkü herkes geçinmek için para kazanmak zorunda. Geçinmek için para kazanmak zorunda olmayanların 24 saatini ayırabildikleri bir iş oluyor insan hakları. Mağdurları ve mağdur yakınlarını bunun dışında tutuyorum. Halbuki bu yerde çalışmak, gelişmek, hayatını burda sürdürmek isteyenlere bu çalışmalardan kendini geçindirecek para kazanma yolunu açmayı daha eşitlikçi buluyorum.
Bugüne baktığımızda zorluklar şöyle: Hala pek çok fon veren kurumun müracaat ve raporlama süreçleri epeyce teknik ve bürokratik. Pek çoğu İngilizce müracaat kabul ediyor. Bunlar da kurumsal olarak daha güçsüz ve daha yeni örgütler önünde bir mani. Lakin yalnızca bu örgütlere fon vermeyi önceleyen fon kuruluşları, STGM ve Sivil Düşün üzere kurumlar, birebir halde bir geçmiş deneyimini şart koşmayan European Endowment for Democracy üzere kuruluşlar var. Öteki taraftan bir fon başvurusu açıldığında pek çok müracaat arasından kazananlar yüksek puan alan müracaatlar oluyor. Burada da kurumsal kapasite, fon müracaat ve kullanma deneyimi tesirli oluyor ve haksız yarışmaya yol açabiliyor. Çok kıymetli bir hak savunuculuğu ortamında faaliyet gösteren bir örgüt daha iyi müracaat yazan bir örgütün gerisinde kalabiliyor.”
Gazete Duvar